Beygingar sagna greina þær í flokkana veikar, sterkar og blandaðar sagnir.
Það þarf að skrifa þessa grein út frá alþjóðlegu sjónarmiði. Vinsamlegast bættu greinina eða ræddu málið á spjallsíðunni. |
Frumhlutar sagnarinnar, sem aðrar orðmyndir hennar myndast af, kallast kennimyndir hennar. Strikið tilstrik (n-strik, strik sem er jafnbreytt bókstafinum n) er stundum notað við upptalningu beygingarmynda.
Veikar sagnir hafa beygingarendingu sem endar á tannhljóðsviðskeytunum -aði, -ði, -di, -ti í annari kennimynd veikra sagna (fyrsta persóna eintala þátíð framsöguháttur):
Mun fleiri veikar sagnir eru að finna í íslensku en sterkar.
Sterkar sagnir í íslensku eru endingarlausar í þátíð fyrstu og þriðju persónu eintölu (til dæmis „ég fann“ og „hún fann“) en enda á -st í þátíð, annari persónu eintölu (til dæmis „þú fannst“):
Fáeinar sagnir eru ýmist notaðar veikar eða sterkar:
Kemur þá stundum fram merkingarmunur eftir því hvort sögnin er veik eða sterk.
Til blandaðra sagna í íslensku teljast núþálegar sagnir og ri-sagnir.
Núþálegar sagnir kallast svo sökum þess að nútíð sagnanna er er mynduð líkt og þátíð sterkra sagna, þ.e. með hljóðskiptum í stofni orðs. Þátíð þeirra er hins vegar veik og hefur sömu viðskeyti og þátíð veikra sagna. Þessar sagnir eru alls 11; eiga, mega, knega, unna, kunna, muna, munu, skulu, þurfa, vita, vilja.
ri-sagnir hafa endinguna ði í þátíð en beygjast að öðru leyti sem sterkar sagnir. Þær eru 4 í nútíma íslensku; róa, gróa ,núa, snúa.
Kennimyndir sagna eru áþekkar kenniföllum nafnorða og taka mynd af háttum sagnarinnar. Af þeim eru aðrar myndir sagnarinnar dregnar.
Kennimyndir veikra og -ri sagna eru þrjár:
Hér er þetta sýnt með hjálparorðum:
nh. | þt. et. | lh. þt. |
(að) mála | (ég) málaði | (ég hef) málað |
Önnur og þriðja kennimynd verða til af sagnarstofni (nafnháttur að frádreginni endingunni -a) með endingum í þátíð; -aði, -ði, -di, -ti; og lýsingarhætti þátíðar; -að, -t.
-ri sagnirnar fjórar eru þannig í kennimyndum sínum:
nh. | þt. et. | lh. þt. |
(að) gróa | (ég) greri | (ég hef) gróið |
(að) róa | (ég) reri | (ég hef) róið |
(að) núa | (ég) neri | (ég hef) núið |
(að) snúa | (ég) sneri | (ég hef) snúið |
Kennimyndir sterkra sagna eru fjórar:
Sterkar sagnir hafa óreglulegri beygingu en veikar og hljóðskipti í stofni. Þess vegna verður að bæta einni kennimynd við til svo hægt sé að leiða út aðrar myndir:
nh. | þt. et. | þt. ft. | lh. þt. |
(að) bíta | (ég) beit | (við) bitum | (ég hef) bitið |
Orðabækur ættu að sýna þátíðarendingu veikra sagna; mála, -aði; en allar kennimyndir sterkra sagna (og núþálegra); bíta, beit, bitum, bitið.
Höfuðeinkenni sterkra sagna er að mynda þátíðarendingu með hljóðskiptum í stofni (sérhljóðabreytingum) og má skipta þeim í 6 flokka eftir því:
nh. | þt. et. | þt. ft. | lh. þt. |
(að) líta | (ég) leit | (við) litum | (ég hef) litið |
brjóta | braut | brutum | brotið |
binda | batt | bundum | bundið |
skera | skar | skárum | skorið |
lesa | las | lásum | lesið |
fara | fór | fórum | farið |
Rétt er að geta kennimynda tveggja vandasamra sagna:
nh. | þt. et. | þt. ft. | lh. þt. |
(að) valda | (ég) olli | (við) ollum/ullum | (ég hef) valdið |
hanga | hékk | héngum | hangið |
Kennimyndir núþálegra sagna eru einnig fjórar en önnur og þriðja kennimynd eru ekki hinar sömu og kennimyndar sterkra sagna:
Kennimyndir allra núþálegra sagna í nútíma íslensku eru tíundaðar hér:
nh. | nt. et. | þt. ft. | lh. þt. |
(að) eiga | (ég) á | (ég) átti | (ég hef) átt |
kunna | kann | kunni | kunnað |
mega | má | mátti | mátt |
muna | man | mundi | munað |
munu | mun | - | - |
skulu | skal | - | - |
unna | ann | unni | unnað |
vilja | vil | vildi | viljað |
vita | veit | vissi | vitað |
þurfa | þarf | þurfti | þurft |
Munu og skulu eru ófullkomnar sagnir og vantar því tvær síðustu kennimyndirnar en þó er til viðtengingarháttur þátíðar; mundi/myndi, skyldi.
Afleiddar myndir sagna myndast af kennimyndum. Hér segi ég frá þremur kennimyndim sterkra sagna: Tvær þeirra eru myndaðar af fyrstu kennimynd en ein ef þeirri þriðju.
This article uses material from the Wikipedia Íslenska article Sagnbeyging, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Efnið er aðgengilegt undir CC BY-SA 4.0 nema annað komi fram. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Íslenska (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.