Կուր: Գետ

Անոր հոսքը կը զսպուի երկու ամբարտակներով․ մէկը Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիսին մօտ եւ միւսը Ազրպէյճան մտնելուն պէս, ուր Մինկաչեւիրի (Mingachevir) արուեստական լիճը կը կազմէ։

Կովկասի շրջանը բնակուեցաւ հին ժամանակներէն։ Կուր գետին հովիտին շուրջ մարդոց հիմնական զբաղումը մօտ 4.500 տարիներէ ի վեր եղաւ հողագործութիւնը։ Պետութիւններ կազմուեցան, մշակոյթներ զարգացան․ սակայն ք․ա․ մօտաւորապէս 1․200 թ․ անոնց մեծ մասը քայքայուեցաւ բնական աղէտներու եւ բարբարոս ցեղերու ներխուժումներուն պատճառով։ Մարդու անսանձ շահագործումին իբր հետեւանք՝ անտառներու եւ առօտավայրերու հետզհետէ նուազումը, պատճառ դարձաւ ողողումներու թափին աճման․ այսպէս 20-րդ դարուն կէսէն գետի հոսանքին կառուցուեցան ջրամբարտակներ եւ ջրանցքներ, որոնք ալ աւելի նուազեցուցին անոր հոսքը եւ խորութիւնը։ Նաեւ ջուրը պղծուեցաւ Վրաստանի Թիֆլիս եւ Ռուստաւի քաղաքներուն ճարտարարուեստական գործարաններէն․ գետին մէջ կը թափէին մետաղներու տեսակներ՝ կոբալդ (cobalt), անագ (tin), նիքէլ (nickel) եւ կաղմիոն (cadmium)։ Ժամանակին՝ մինչեւ Թիֆլիս նաւարկելի գետը, դարձաւ դանդաղ ու ծանծաղ։

2002 թ, Հայաստանը, Վրաստանն ու Ազրպէյճանը համաձայնեցան բարելաւելու Կուր եւ Արաքս գետերուն աւազանը։

Անուանում

Ըստ աւանդութեան՝ Կուր գետի անունը դրած են հայ, վրացի եւ աղուան ժողովուրդները՝ ի նշան անոնց կուռ բարեկամութեան։

Ըստ Ստրաբոնի (Στράβων)՝ գետը անուանուեցաւ Կուր, ի պատիւ պարսից արքայ Կիւրոս Մեծին։

Վրացերէնով Mt'k'vari անունը (հին վրացերէնով՝ Mt'k'uari), կը նշանակէ հանգիստ ջուր։

Ստորեւ գետին հարկատուները անոր հոսքին շարքով․-

• Փոցխով՝ կը բխի Ախալցեայէն, Կուրին կը միանայ ձախ ափէն։
• Փարվանա՝ կը բխի Ջաւախքի բարձրաւանդակէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
• Ախալքալաք՝ կը բխի Ջաւախքի բարձրաւանդակէն, Թմբկաբերթի աւերակներուն մօտ, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
• Դեւբետ կամ Խրամ՝ կը բխի Ջաւախքի հիւսիս, Թրիալէթի լեռնաշղթայի հարաւէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
• Ալազան կամ Աղուան՝ կը բխի Մեծ Կովկասի հարաւային լանջերէն, Կուրին կը միանայ ձախ ափէն։
• Աղստեւ՝ կը բխի Հ․Հ․ Փամբակի լեռներէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
• Կողբ, Համուխ եւ Տաւուշ՝ Հ․Հ․ Տաւուշի շրջանին գետեր․ Կուրին կը միանան աջ ափէն։
• Շամքոր կամ Չարէք՝ կը բխի Հ․Հ․ Սեւանի լեռնաշղթայէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
• Թարթառ՝ կը բխի Արցախի Հանրապետութեան բարձրաւանդակէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
• Խաչէն՝ կը բխի Արցախի Հանրապետութեան բարձրաւանդակէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
• Գարգար՝ կը բխի Արցախի Հանրապետութեան բարձրաւանդակի Քիրս լեռէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
• Արաքս՝ կը բխի Հայկական բարձրաւանդակի Բիւրակնեան լեռներու Սրմանց գագաթի աղբիւրներէն, կը ճեղքէ Պատմական Հայաստանը, ու կերտելով Հ․Հ․ եւ Արցախի հարաւային սահմանները կը մտնէ Ազրպէյճան, ուր կը միանայ Կուրին եւ միասին կը թափին Կասպից ծով։

• Պորժոմ, Կորի, Մցխեթ, Ռուսթաւի, Թիֆլիս, Մինկեչեւիր, Եւլախ, Սապիրապատ, Շիրուան, Սալեան

•  
  Լաստանաւ Կուր գետի վրայով (1898)
•  
  Կամուրջ Կուր գետի վրայով
•  
  ջրաելեկտրակայան Կուր գետին վրայ