Ծառ

arbor), երկարակեաց բույս (սովորաբար 2 մ. ոչ ցածր)՝ բազմաթիւ փայտի ցողուններով եւ արմատներով։

Տնկարների ծառերը բունը բարձր է, գրեթէ գլանաձն, իսկ՝ սաղարթը՝ փոքր, բարձր դիրքով։ Բաց տարածութիւններուն աճող ծառերը բունը կարճ է, հաստ, հիմքը լայն, սաղարթը կ'սկսի ցածր։ Միաշաքիլ ծառերն կ'ունենան բարակ, սնամէջ (բամբուկներ), թոյլ ճիւղաւորուած (վիշապածառ) կամ չճիւղաւորուած, բայց խոշոր տերեւներով (արմաւենի) բներ։ Առավել բարձրաբուն ծառերն են սեքւոյաները, դուգլասեան սոճ (եղննին) եւ էվկալիպտները (100-110 մ), առավել հաստաբուն են բաոբաբները (տրամագիծը՝ մինչեւ 9 մ.), ամենաերկարակեացները՝ սեկւոեան, բաոբաբը՝ 3000-5000 տարի։

Ըստ իրենց տերեւները ձնի՝ ծառերը կը լինին տերնաւոր եւ փշատերն։

Փշատերն ծառերն սովորաբար կ'ունենան մշտականաչ փուշեր։ Այդպիսի են, օրինակ, եղննին, սոճին, կիպարիսը եւ այլն։

Ծառատեսակներ

Վարդազգիների ընտանիքին պատկանող թուփ է կամ ոչ մեծ ծառ, փշոտ ճիւղերով։ Ալոճենու (լատիներէնի անունը՝ Crataegus L.) տերեւները պարզ են հերթադիր։ Ծաղիկները սպիտակ են, երբեմն կարմիր։ Պտուղները մանր են, կարմրաբոսոր, 3-4 սերմերով։ Ցեղի անունը ծագած է յունարէն «Կռատաիոս» բառ, որ կը նշանակէ ուժեղ։

Բոյսի ծաղիկները յայտնաբերուած է եթերայուղ, տրիմեթիլամին, կուերցետին, կոֆեինային եւ քլորագենային թթուներ, հիպերոզիդ, խոլին, ացետիլխոլին եւ այլն։ Պտուղները կը պարունակեն գինեթթու, կիտրոնաթթու, կլատեգուսաթթու, ուրսոլաթթու, օլեանոլաթթու, ֆլաւոնիդդներ, սորբիդ, ճարպային յուղեր, կարօտին, վիդամին C, դաբաղանիւթեր, քիմիական տարրերից՝ կոբալտ, պղինձ, երկաթ, մանգան, ցինկ, մոլիբդեն եւ այլն։

Ալոճի ծաղիկները եւ պտուղները պատրաստուած դեղամիջոցները ուժեղացնում են սրտամկանի կծկումները, բարելաւում սրտի եւ ուղեղի արեան շրջանառութիւնը, վերացնում անօթայի սպազմը, սրտի շրջանի ցավերը, կանոնաւորում սրտի ռիթմը, առաջ բերում տնական հանգստացնող ներգործութիւն։

Ալոճենու պտուղներն կ'ուտեն ինչպէս թարմ, այնպէս չորցած վիճակը։ Դրանցից կը պատրաստեն կոմպոտ, կիսել, դոնդող, մարմելադ, կարամել։ Աղացած պտուղները կը խառնեն ալուրին՝ հացին հաճելի համ տալունպատակով։

(Լատիներէն՝ Punica granatum) փոքր թուփ է կամ ոչ մեծ ծառ՝ երկարաւուն կաշեկերպ տերեւներով, ալ կարմիր ծաղիկներով։ Նռնենին վայրի ձնով կը հանդիպի Փոքր եւ Միջին Ասիա, Անդրկովկաս, Իրան, Աֆղանստան։

Հինէն ի վեր տարբեր ժողովուրդներ ան պտուղներ օգտագործած են ծիսական արարողութիւններու ժամանակ։ Պտուղը խոշոր, գնդաձն է՝ հաստ պտղամաշկով, թաղանթաւոր միջնապատերով։ Սերմերը բազմաթիւ են՝ իւրաքանչիւրը շրաջապատուած բաց վարդագոյնի մինչեւ բալի գոյնի յիւթալի պտղամսով։ Կը ծաղկի Մայիսին մինչեւ աշուն, պտուղը կը հասունայ Սեպտեմբերի վերջը։

Անոր ծաղիկները ստացուած ներկը կ'օգտագործեն բնական գործուածքների ներկման համար։ Տերեւները, արմատը եւ բնի կեղնը կը պարունակեն մինչեւ 32% դաբաղանիւթեր, որոնք եւս կ'օգտագոծուին ներկերու ստացման, նուրբ կաշիներու դաբաղման համար։ Ւտուղն կ'օգտագործեն թարմ եւ վերամշակուած (դոշաբ, գինի, հիւթ) վիճակը։ Պետք է հաւաքել հասուն վիճակը, քանի որ պահելով չի հասունար։ Անոր հիւթը կը պարունակէ 8-19% շաքարներ, C վիդամին, ուստի օգտական է ծանր հիւանդութիւններ ապաքինւողներու համար, բուժիչ է։

Այս ծառը կ'ապրի 4-5 հազար տարի, այնքան բարձր չէ 18-25 մ.։ Փոխարեն ուղղակի զարմանհչաշ է բնի հաստութիւնը՝ շրջանագիծը կը հասնի 25 մ-ին։ Բաոբաբը գրկելու համար պէտք է մէկ ամբողջ դասարան։

Բաոբաւն առանձնայատկութիւնները ունի, օրինակ՝ տերնաթափ կը լինի ոչ թէ ձմռանը, այլ ամռանը։ Ափրիկայի, ուր կ'աճի բառբաը, ամռանը շատ շոգ է։ Իսկ տերեւները խոնաւութեան ենգոլոշիացի։ Բաոբաբը, որպէսզի քիչ խոնաւութիւն կորցնի, շոգին տերնաթափ կը լինի։ Իսկ ձմռան, երբ կ'սկսի անձրեւներու շրջանը, նորէն կը ծածկի թաթաձն տերեւներով եւ խոշոր, մինչեւ 20 սմ. տրամագիծ ունեցող սպիտակ ծաղիկներով։ Բաոբաբի պտուղները երկար են, վարունգանման, հիւթալի, քաղցրահամ միջոկով, որ կարելի է ուտել։

Բաոբաբի տերեւները թել են կը պատրաստուին, որ կը հիւսուին գործւանքներ ու պարաններ։

Զարմանալի անուններ ունին հայկական բնաշխարհի տարածուած մէկ շարք ծառեր՝ հաճերենի, բոխի, լորենի, հացենի։ Հացենին խոշոր, մինչեւ 25-35 մ., բարձրութեան հասնող է ծառ է։ Տերեւները փետրաձն են, բարդ, այսինքն իւրաքանչիւր տէրն կազմուած է մի քանի տերեւներ։ Կը ծաղկի Ապրիլին վերջը։ Ծաղիկներն անշուք են, բայց անոնց շուրջ յաճախ կարելի է տեսնել մեղուներու, որովհետեւ հացենին մեղրատու բոյս է։

Հացենին բաւական է երկարակեաց ծառ է, կ'ապրի 300-400 տարի։

Հացենի որոշ տեսակներ կիռաւում է նաեւ կանաչապատման նպատակով։

Ծառագիտութիւն