Ուելսի Արքայազն
Ուելսի արքայազն կամ Վալիի արքայազն (անգլ.՝ Prince of Wales, վալլիերեն՝ Tywysog Cymru), 12-րդ դարի սկզբներին Ուելսում ծնված իշխանական տիտղոս, հետագայում անգլիական գահի արու ժառանգին տրվող տիտղոս, 1707 թվականից Անգլիայի և Շոտլանդիայի իրավաբանական միավորումից հետո (1282) Մեծ Բրիտանիայի գահի թագաժառանգին տրվող տիտղոս։ Տիտղոսի կրումը չի ենթադրում գահի իրավահաջորդում։ Որպես կանոն, թագաժառանգորդուհուն չի տրվում Ուելսի արքայադուստր տիտղոսը.
այն օգտագործում է միայն արքայազնի կնոջ նկատմամբ։ Այս ավանդույթից բացառություն է 1525 թվականին Հենրի VIII Թյուդորի կողմից Ուելսի արքայադուստր տիտղոսի շնորհումը իր դստերը՝ Անգլիայի ապագա թագուհի Մարիա I Անգլիացուն։ Արքայազն տիտղոսի հետ շնորհվում է Չեսթերի դուքս տիտղոսը։ Ուելսի արքայազն տիտղոսը թագաժառանգին տրվում է որպես պատիվ և արժանիք։ Գահ բարձրանալուց հետո արքայազն տիտղոսը սղվում է։
Ներկայիս Ուելսի արքայազնը Չարլզ III (Մեծ Բրիտանիայի թագավոր)-ի ավագ որդի Ուիլյամն է։ Ստանձնել է պաշտոնը` 9 սեպտեմբեր 2022, իր տատի Եղիսաբեթ IIի մահվանից հետո։
Տիտղոսի պատմություն
Տիտղոսը հայտնի է վաղ միջնադարից։ Մինչև XIII դարի վերջը տիտղոսը կրել են Անգլիայի արևմուտքում գտնվող Ուելսի իշխանապետության տիրակալները։ Անգլիայից անկախ Ուելսի տիրակալներից (Ուելսի արքայազն) վերջինը եղել է Լլիվելին ապ Գրիֆիդը, որը սպանվել է 1282 թվականին մարտի դաշտում։ XIII դարի վերջում Անգլիայի թագավոր Էդուարդ I -ի կողմից Ուելսի գրավումից հետո Ուելսը կորցրել է իր անկախությունը և Ուելսի արքայազն տիտղոսը անցել է անգլիական թագին ու սկսել է պատկանել նրա թագաժառանգին։
Ըստ ավանդության, Էդուարդ I-ը դիմել է խորամանկության, որ հասնի Ուելսում Անգլիայի թագի գերիշխանության։ Այդ երկրամասում լուրջ ռազմական հաջողությունների հասնելով՝ նա հավաքել է Վալլիի իշխաններին և նրանց առաջարկել է ճանաչել վասալային կախվածությունը Անգլիայից։ Նրանք գլխավոր պայման են դրել՝ պահանջելով, որ Ուելսի արքայազնը լինի ծնունդով տեղաբնիկ և անգլերեն ոչ մի բառ չիմանա։ Էդուարդն անմիջապես հանդիսավոր երդում է տվել, որ կպահպանի այդ պայմանը։ Իշխանները վասալային կախվածության պայմանագիրը ստորագրել են, որից հետո Էդուարդը վահանի վրա ներկայացրել է իր որդուն (ապագա թագավոր Էդուարդ II-ին), որը ծնվել էր նախօրեին Վալլիի Կարնարվոն ամրոցում և բացականչել է.
 | Ահա ձեզ Ուելսի արքայազն, ծնունդով ձեր երկրից և նա ոչ մի բառ չգիտի անգլերեն։ |  |
Այս լեգենդը հայտնի է 16-րդ դարից։ Իսկ իրականում Էդուարդ I-ի ժամանակաշրջանում Անգլիայի ազնվականությունը նորմանդական էր և խոսում էր հին ֆրանսերենով։ Բայց Էդուարդ II-ը իսկապես ծնվել է Կարնարվոնում, երբ իր հայրը գտնվում էր Ուելսում։
Շնորհման կարգ
Ուելսի արքայազն տիտղոսը ինքնաբերաբար շնորհվող կամ ժառանգվող տիտղոս չէ։ Այն ամեն անգամ շնորհում է միապետը, սովորաբար ժառանգի կարգավիճակ ստանալուց մի քանի ամիս կամ նույնիսկ տարիներ անց։ Ավագ որդիների մի շարք ժառանգներ այդպես էլ չեն ստացել Ուելսի արքայազնի տիտղոս, մասնավորապես, ապագա Հենրի VI-ը (նրա հայրը Հենրի V-ը մահացավ որդու ծնվելուց անմիջապես հետո, և նա միանգամից գահ բարձրացավ), Հենրի VIII-ի երկու ավագ որդիները, որոնք մանուկ հասակում մահացել են։ Բոլոր այս արքայազնները կրել եմ միայն Կորնուոլի դուքս տիտղոսը։
Ուելսի արքայազնն անցնում է նաև ֆորմալ ինվեստիտուրա, որի ընթացքում միապետը նրա գլխին Ուելսի արքայազնի թագ է դնում։ Արքայազնի անչափահասության դեպքում ինվեստիտուրան կարող է տեղի ունենալ տիտղոսի շնորհումից մի քանի տարի անց։ 1911 թվականից ինվեստիտուրան կատարվում է Ուելսի Կարնարվոնի ամրոցում, որտեղ ծնվել է Էդուարդ II-ը։ Ուելսում արարողության անցկացման նախաձեռնողը եղել է վալլիացի Դեյվիդ Լլոյդ Ջորջը։
Սովորաբար Ուելսի արքայազն է դառնում միապետի ավագ որդին, սակայն այս տիտղոսը երկու անգամ շնորհվել է թագավորների թոռներին (ապագա Ռիչարդ II և Ջորջ III) նրանց հայրերի մահից հետո։ Երկու անգամ Ուելսի արքայազնի մահից հետո (Արթուրը 1502 թվականին և Հենրին 1612 թվականին) այդ կոչումը փոխանցվել է նրանց կրտսեր եղբայրներին, որոնք հետո գահ բարձրացան որպես Հենրի VIII Թյուդոր և Կարլ I:
Մեծ Բրիտանիայում այդ տիտղոսը այժմ կրում է արքայազն Չարլզը (Կարլ)՝ թագուհի Եղիսաբեթ II-ի ավագ որդին, որը հանդիսանում է Ուելսի 21-րդ արքայազնը։ Գահի ժառանգորդ է դարձել 1952 թվականի փետրվարին՝ պապի մահից հետո, սակայն Ուելսի արքայազն տիտղոսը ստացել է միայն 1958 թվականին, իսկ ինվեստիտուրան անցել է 1969 թվականին, երբ լրացավ նրա 20 տարին։
Այլ տիտղոսներ
Ուելսի արքայազն տիտղոսի հետ միասին որպես կանոն շնորհվում է Չեսթերի դուքս երկրորդական տիտղոսը։ Բացի այդ, միապետի ավագ որդին ինքնաբերաբար (միապետի ընտանիքում լույս աշխարհ գալու պահից կամ մոր կամ հոր գահ բարձրանալուց) ստանում է Կորնուոլի դուքս անգլիական տիտղոսը, իսկ 1603 թվականին անգլո-շոտլանդական անձնական ունիայից հետո նաև Ռոթսեյի դուքս շոտլանդական տիտղոս մի շարք այլ երկրորդական տիտղոսների հետ միասին։
Ուելսի արքայազնների ցանկ
Ուելսի արքայազնի Անգլիայից անկախ տիտղոսակիրներ
| Պատկեր | Անուն | Ում ժառանգորդն է եղել | Ծննդյան ամսաթիվ | Տիտղոսի շնորհում | Տիտղոսի վերջ | Մահվան ամսաթիվ | Այլ տիտղոսներ | Ուելսի արքայադուստր (կինը) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Դավիթ ապ Լլիվելին | Լլիվելին Մեծի որդի | մոտ 1215 | 1240 ապրիլի 11, առաջին հիշատակումը փաստաթղթերում 1244 | 1246 փետրվարի 25 | — | Իզաբելլա դե Բրաոզ | ||
 | Լլիվելին ապ Գրիֆիդ | — Գրիֆիդ ապ Լլիվելին II-ի | մոտ 1223 | 1267 սեպտեմբերի 29 | 1282 դեկտեմբերի 11 զոհվել է ճակատամարտում | արքայազն Գվինեդա | Էլեոնոր դե Մոնֆոր | |
| Դավիթ ապ Գրիֆիդ | Լլիվելին ապ Գրիֆիդի եղբայր | մոտ 1238 | 1282 դեկտեմբերի 11 | 1283 հոկտեմբերի 3 մահապատժի է ենթարկվել Շրուսբերիում | լորդ Սնոուդոն | Էլիզաբեթ Ֆերես | ||
Անգլիայի թագաժառանգ Ուելսի արքայազններ
| Պատկեր | Անուն | Նախորդը | Ծննդյան օր | Թագաժառանգի հռչակում | Տիտղոսի հանձնում | Տիտղոսի վերջ | Մահվան տարեթիվ | Այլ տիտղոսներ | Ուելսի արքայադուստր (կինը) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | Էդուարդ Կարնարվոնցի հետագայում Էդուարդ II թագավոր | Էդուարդ I | 1284 ապրիլի 25 | 1284 օգոստոսի 19 | 1301 փետրվարի 7 | 1307 հուլիսի 7 թագավոր է դարձել | 1327 սեպտեմբերի 21 | Պոնտյեի կոմս, Չեսթերի կոմս | — |
 | Էդուարդ Սև արքայազն | Էդուարդ III | 1330 հունիսի 15 | 1343 մայիսի 12 | 1376 հունիսի 8 | Չեսթերի կոմս, Կորնուոլի դուքս | Ջոանա Քենթի դքսուհի | ||
 | Ռիչարդ Պլանտագենետ, հետագայում Ռիչարդ II թագավոր | 1367 հունվարի 6 | 1376 հունիսի 8 | 1376 նոյեմբերի 20 | 1377 հունիսի 22 թագավոր է դարձել | 1400 փետրվարի 14 | Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս | — | |
 | Հենրի Մոնմուտ, հետագայում Հենրի V թագավոր | Հենրի IV | 1387 սեպտեմբերի 16 | 1399 սեպտեմբերի 30 | 1399 հոկտեմբերի 15 | 1413 մարտի 21 թագավոր է դարձել | 1422 օգոստոսի 31 | Լանկաստերի դուքս, Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս | — |
 | Էդուարդ Վեստմիստերցի | Հենրի VI | 1453 հոկտեմբերի 13 | 1454 մարտի 15 | 1471 ապրիլի 11 հորը տապալելով | 1471 մայիսի 4 | Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս | Աննա Նեվիլ | |
 | Էդուարդ Յորք, հետագայում Էդուարդ V թագավոր | Էդուարդ IV | 1470 նոյեմբերի 4 | 1471 ապրիլի 11 | 1471 հունիսի 26 | 1483 ապրիլի 9 թագավոր է դարձել | 1483? | Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս | — |
.jpg) | Էդուարդ Պլանտագենետ | Ռիչարդ III | մոտ 1473 | 1483 | 1483 օգոստոսի 24 | 9 апреля 1484 ապրիլի 9 | Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս, Սոլսբերիի կոմս | — | |
_-004.jpg) | Արթուր Թյուդոր | Հենրի VII | 1486 սեպտեմբերի 20 | 1489 նոյեմբերի 29 | 1502 ապրիլի 2 | Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս | Եկատերինա Արագոնացի | ||
 | Հենրի Թյուդոր, հետագայում Հենրի VIII թագավոր | 1491 հունիսի 28 | 1502 ապրիլի 2 | 1504 փետրվարի 18 | 1509 ապրիլի 22 թագավոր է դարձել | 1547 հունվարի 28 | Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս, Յորքի դուքս | — | |
 | Էդուարդ Թյուդոր հետագայում Էդուարդ VI թագավոր | Հենրի VIII | 1537 հոկտեմբերի 12 | 1537 | 1547 հունվարի 28 թագավոր է դարձել | 1553 հուլիսի 6 | Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս | — | |
 | Հենրի Ստյուարտ | Յակով I | 1594 փետրվարի 19 | 1603 մարտի 24 | 1610 հունիսի 4 | 1612 նոյեմբերի 6 | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս և այլն | — | |
.jpg) | Չարլզ Ստյուարտ հետագայում Չարլզ I թագավոր | 1600 նոյեմբերի 19 | 1612 նոյեմբեր 6 | 1616 նոյեմբերի 4 | 1625 մարտի 27 թագավոր է դարձել | 1649 հունվարի 30 | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Յորքի դուքս, Օլբանի դուքս, Օրմոնդի մարքիզ, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, Ռոսսի կոմս և այլն | — | |
 | Չարլզ Ստյուարտ, հետագայում Չարլզ II թագավոր | Չարլզ I | 1630 մայիսի 29 | հայտարարվել է 1638-1641 | 1649 հունվարի 30 տիտղոսը լուծարվել է (թագավոր է դարձել 1660) | 1685 փետրվարի 6 | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, Ռենֆրյուի բարոն և այլն | — | |
 | Ջորջ Ավգուստ, հետագայում Ջորջ II թագավոր | Ջորջ I | 1683 նոյեմբերի 10 | 1714 օգոստոսի 1 | 1714 սեպտեմբերի 27 | 1727 հունիսի 11 թագավոր է դարձել | 1760 հոկտեմբերի 25 | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Քեմբրիջի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն | Կարոլինա Բրանդենբուրգ-Անսբախցի |
 | Լուիս Ֆրեդերիկ | Ջորջ II | 1707 փետրվարի 1 | 1707 հունիսի 11 | 1729 հունվարի 8 | 1751 մարտի 31 | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Էդինբուրգի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն | Ավգուստա Սաքսեն Գոթեցի | |
 | Ջորջ Վիլհելմ Ֆրեդերիկ հետագայում Ջորջ III թագավոր | 1738 հունիսի 4 | 1751 մարտի 31 | 1751 ապրիլի 20 | 1760 հոկտեմբերի 25 թագավոր է դարձել | 1820 հունվարի 29 | Էդինբուրգի դուքս, Չեսթերի կոմս և այլն | — | |
 | Ջորջ Ավգուստ Ֆրեդերիկ հետագայում Գեորգ IV թագավոր | Ջորջ III | 1762 օգոստոսի 12 | 1762 օգոստոսի 19 | 1820 հունվարի 29 թագավոր է դարձել | 1830 հունիսի 26 | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն | Կարոլինա Բրաունգշվեյգցի | |
 | Ալբերտ Էդուարդ, հետագայում Էդուարդ VII թագավոր | Վիկտորիա | 1841 նոյեմբերի 9 | 1841 դեկտեմբերի 8 | 1901 հունվարի 22 թագավոր է դարձել | 1910 մայիսի 6 | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն | Ալեքսանդրա Դանիացի | |
 | Ջորջ հետագայում Ջորջ V թագավոր | Էդուարդ VII | 1865 հունիսի 3 | 1901 հունվարի 22 | 1901 նոյեմբերի 9 | 1910 մայիսի 6 стал королём | 1936 հունվարի 20 | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Յորքի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն | Մարիա Թեքսացի |
 | Էդուարդ, հետագայում Էդուարդ VIII թագավոր, որից հետո Վինձորի դուքս | Ջորջ V | 1894 հունիսի 23 | 1910 մայիսի 6 | 1910 հունիսի 23 | 1936 հունվարի 20 թագավոր է դարձել | 1972 մայիսի 28 | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն | — |
.jpg) | Արքայազն Չարլզ, "հետագայում" Չարլզ III (Մեծ Բրիտանիայի թագավոր) | Եղիսաբեթ II | 1948 նոյեմբերի 14 | 1952 փետրվարի 6 | 1958 հուլիսի 26 | 2022 սեպտեմբերի 8 "թագավոր է դարձել" | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն | 1. Դիանա Սպենսեր 2. Կամիլա Շանդ (չի օգտագործում Ուելսի արքայադուստր տիտղոսը) | — |
|
| Արքայազն Ուիլյամ | Չարլզ III (Մեծ Բրիտանիայի թագավոր) | 1982 հունիսի 21 | 2022 սեպտեմբեր 8 | 2022 սեպտեմբեր 10 | colspan="2" | - | Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն | Կեյթ Միդելթոն | |
Ծանոթագրություններ
Արտաքին հղումներ
- Ուելսի արքայազնի պաշտոնական կայք* Ուելսի արքայազնների ցանկը և պատմությունը սկսած Լլիվելին ապ Գրիֆիդից
- Ուելսի արքայազնի պաշտոնական կայքԱրխիվացված 2016-12-06 Wayback Machine[Ուելսի արքայազն և Կորնուոլի դուքսի պատմություն]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուելսի արքայազն» հոդվածին։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Ուելսի արքայազն, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.