Դարիո Ֆո (իտալ.՝ Dario Fo, մարտի 24, 1926(1926-03-24), Սանջանո, Վարեզե, Լոմբարդիա, Իտալիայի թագավորություն - հոկտեմբերի 13, 2016(2016-10-13), Միլան, Իտալիա), իտալացի դրամատուրգ, ռեժիսոր, բեմական վարպետության տեսաբան, նկարիչ, գրականության բնագավառում Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (1997), Հռոմի Լա Սապիենցի անվան համալսարանի պատվավոր դոկտոր (2006)։
Դարիո Ֆոն ծնվել է Սանջանոյում (Լոմբարդիայի մարզի Վարեզե գավառ)՝ աշխատավորի և գյուղացու աղքատ ընտանիքում։ Ապագա դրամատուրգի հայրը՝ Ֆելիչե Ֆոն, երկաթուղագործ էր և սիրողական դերասան։ Ծնողներն աչքի էին ընկնում հակաֆաշիստական համոզմունքներով, հայրը միաժամանակ Իտալիայի սոցիալիստական կուսակցության անդամ էր։ Ֆոյի ընտանիքն օգնել է վիրավոր պարտիզաններին և փրկել հրեա գիտնականների համակենտրոնացման ճամբարներից՝ նրանց տեղափոխելով Շվեյցարիա։
Չնայած աղքատությանը՝ ծնողները որոշել էին աջակցել իրենց որդուն նկարչական հետաքրքրությունների հարցում։ 1940 թվականին Դարիո Ֆոն ընդունվում է Բրերայի միլանյան ակադեմիայի բեմանկարչության ֆակուլտետը, սակայն ուսումն ընդհատվում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի պատճառով։ Նա խուսափում է Սալո Հանրապետության բանակում ծառայելուց՝ մինչև պատերազմի ավարտը թաքնվելով վերնահարկում։ 1945 թվականին մեկնում է սովորելու Միլանի ճարտարագիտական ինստիտուտի ճարտարապետության ֆակուլտետում։
Դարիո Ֆոն իր առաջին աշխատանքները գրել է ուսանողական տարիներին։ Դրանք ոչ մեծ մենախոսություններ, երգիծական էսքիզներ ու կիսաֆանտաստիկ պատմվածքներ էին (ազգային ավանդույթի պահպանմամբ)։ Այդ ստեղծագործությունները նա ընթերցում էր ընկերների շրջանում և, ի վերջո, դառնում է հանրաճանաչ։ 1951 թվականից Ֆոն Իտալիայի ազգային ռադիոյով (RAI) ներկայացնում է իր 18 երգիծական մենախոսություններից մի շարք («Երեխաները»), որը քաղաքական սատիրա էր աստվածաշնչյան պատմությունների վերաբերյալ։ Շուտով անհանգստացած ղեկավարությունը փակում է Ֆոյի հաղորդումը, բայց այն հասցրել էր Ֆոյին հեղինակություն բերել։
1953 թվականին Ֆոն, թողնելով ինստիտուտը, ամբողջովին տրվում է ստեղծագործելուն։ 1951 թվականին նա հանդիպել էր դերասանուհի Ֆրանկա Ռամեին (1929-2013), ով թատերական ընտանիքից էր և 1954 թվականին դառնում է Ֆոյի կինը։ Ռամեն նաև Ֆոյի թատրոնի համահեղինակն ու առաջին դերասանուհին էր։ Անկախ թատրոնի համար նա գրում և բեմադրում է 2 ֆարս՝ «Մատն աչքը կոխելով» (1953) և «Կապել առողջներին» (1954)։ Շուտով երկու ստեղծագործություններն էլ, որոնք ծաղրում էին բուրժուական հասարակությանն ու իշխող Քրիստոնյա-դեմոկրատական կուսակցությանը, արգելվում են քաղաքական և եկեղեցական գրաքննությամբ։
1955-1957 Ֆոն սցենարներ է գրում կինոյի համար, մի շարք՝ մասնավորապես Կարլո Լիձանիի ֆիլմերում հանդես է գալիս որպես նկարիչ և դերասան։ 1957-1958 թվականներին Ֆո-Ռամե ախումբը, Մինսկի Պիկկոլո թատրոնում կայացած դեբյուտից հետո, մեկնում է ամենամյա շրջագայության Իտալիա։ 1959 թվականին նա հիմնում է նոր թատրոն՝ «Թատերախումբ Դարիո Ֆո-Ֆրանկա Ռամե»։ Նրա առաջին հաջողությունը 3 գործողությունից բաղկացած «Հրեշտակապետերը չեն խաղում ֆլիպեր» («Gli archangeli giocano a flipper», 1959) պիեսն էր, որն անհեթեթ կատակերգություն և սատիրա էր չինովնիկների բյուրոկրատության մասին
1963 թվականից նա որպես դերասան, ռեժիսոր և սքեթչների հեղինակ է հանդես է գալիս կաբարեներում և փողոցային թատրոններում 1969 թվականից ղեկավարել է «Լա Կոմունա» թատերախումբը։ Մոտ լինելով ձախ սոցիալիստական ուժերին՝ 1970 թվականին դուրս է գալիս Իտալիայի կոմունիստական կուսակցության կազմից։
2006 թվականին Ֆոն անհաջող կերպով փորձում է իր թեկնածությունը դնել Միլանի քաղաքապետի պաշտոնում։ Ձախակողմյան ուժերի «Միություն» կոալիցիայի թեկնածուի նախընտրական փուլում նա զբաղեցնում է երկրորդ տեղը։ «Կոմունիստական վերածնունդ» կուսակցության աջակցությամբ նա հավաքում է ձայների ավելի քան 20 %-ը։ Նույն թվականի խորհրդարանական ընտրություններում Ֆրանկա Ռամեն պատգամավոր է ընտրվում «Իտալիայի արժեքներ» կուսակցության կողմից։ 2010 թվականից և՛ Ֆոն, և՛ Ռամեն Կոմունիստական վերածնունդ կուսակցության անկախ անդամներ են։
Հեղինակ է բեմական ֆարս-արլեկինադների («Մատն աչքը կոխելով», 1953), Բրեխտի թատրոնի ավանդույթներով վավերագրական-քաղաքական դրամաների («Չիլիի ազգային պատերազմը», 1973, և ուրիշներ)։ Սև հումորով գրոտեսկային-սատիրական «Միստերիա Բուֆ» (1969), «Անարխիստը մահը դժբախտ պատահարից» (1970), «Տու՜կ-տու՜կ։ Ո՞վ է։ Ոստիկանությունը» (1974), «Չես կարող վճարել, մի վճարիր» (1981) պիեսներում հանդիպում են միջնադարյան դել արտե կոմեդիաների, տոնավաճառներում կազմակերպվող տիկնիկային թատրոնների, կրկեսային ներկայացումների տարրեր։ 2001 թվականից անդամակցում է Պատաֆիզիկայի քոլեջին, որ հիմնադրվել էր Ալֆրեդ Ժարի պատվին։ 2008 թվականին մասնակցել է Ջուլետտո Կյեզայի «9/11: Հետաքննություն զրոյից» ֆիլմ-հետաքննության նկարահանումներին, որը 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Նյու Յորքում տեղի ունեցած դեպքերի մասին է։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դարիո Ֆո» հոդվածին։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Դարիո Ֆո, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.