Գրոզնի

Գրոզնիում հայերը բնակություն են հաստատել 19-րդ դարի 1-ին կեսին։ Նրանք կենտրոնացել են քաղաքի կենտրոնում գտնվող մի մեծ թաղամասում, զբաղվել առևտրով։ 1872-ին գործել է Ս. Առաքելոց հայկական եկեղեցին (քանդվել է 1932-33-ին՝ խորհրդային իշխանությունների կարգադրությամբ)։ 20-րդ դարի սկզբին բացվել է հայկական ծխական դպրոց։ 1911-ին ստեղծվել է թատերախումբ։

Հայերի թիվն աճել է Գրոզնիում արդյունաբերության բուռն զարգացման հետևանքով։ Նրանք այստեղ են տեղափոխվել ինչպես Հյուսիսային Կովկասից, այնպես էլ Հարավային Կովկասից։ Մասնակցել են քաղաքի սոցիալ-տնտեսական կյանքի բոլոր ոլորտներին։ Հայտնի էին խոշոր հայ վաճառականների առևտրական տները՝ «Ա. Ի. Ռոստեանով», «Գ. Ա. Սաֆարյանց և ընկ.», «Ն. Բաղրամով, Տերտերյանց և ընկ.» և ուրիշներ։

1893-ին հայազգի Ի. Հախվերդովը Գրոզնիում բացել է առաջին նավթահորը, նա էլ հիմնել է կերոսինի գործարանը, որը հետագայում վերափոխվել է նավթավերամշակման ձեռնարկության։ Գրոզնիում ստեղծվել են Բաքվի հայ նավթարդյունաբերողներ Լիանոզովների, Մայիլովների, Ծատուրովների ընկերությունների մասնաճյուղերը։ Հայերը չուգունաձուլական գործարանների ու արհեստանոցների տերեր էին։ Ֆանիևների, Մանթաշևների, Լիսիցյանների ձեռնարկությունները քաղաքի արդյունաբերության կորիզն էին։ Անդրկովկասից մեծ թվով հողազուրկ հայ գյուղացիներ գալիս էին Գրոզնի և աշխատանքի ընդունվում քաղաքի արդյունաբերական ձեռնարկություններում։ 1913-ին Գրոզնիում բնակվել է 1400 հայ։ Նրանք նկատելի դեր են խաղացել քաղաքի հասարակական կյանքում։ 1910-ական թթ. քաղաքային դումայի նախագահն էր Գ. Ա. Երզնկյանը։ 1920-ին Գրոզնիում ապրել է 5 հազարից ավելի հայ։

Խորհրդային իշխանության տարիներին հայերի ազգային կյանքն անկում է ապրել։ Քաղաքում բնակվող հայերն աշխատել են նավթարդյունաբերության ձեռնարկություններում, լուսավորության, առողջապահության, մշակույթի բնագավառներում։ 1990-ական թթ. սկիզբ առած Չեչենական պատերազմի տարիներին հայերի մեծ մասը լքել է քաղաքը և տեղափոխվել Ռուսաստանի այլ շրջաններ։