Соьлжа-Гӏала

Гро́зный — цӀе тиллина Соьлжа эрках (нох. Соьлжа) + гӀала) — Российн къилбехьара Къилбаседа Кавказан гӀала, Нохчийн Республикин коьрта шахьар. Республикин маьӀна долу гӀала, кӀоштан чу ца йогӀу, кхуллу гӀалин гуо Соьлжа-ГӀала. Российн тӀемлойн сийн гӀала (2015 шеран 6 апрелехь дуьйна).

ГӀала
Соьлжа-ГӀала
оьрс. Грозный
Байракх[d] ХӀост
HGЯO
Пачхьалкх	Росси
Регион	Нохчийчоь
ГӀалин гуо	Соьлжа-ГӀала
Йукъара йекъайалар	4 кӀошт, 1 поселок, 1 йурт
ГӀалин корта ГӀалин мэр	Хизриев Заур Кадыров Хас-Мохьмад
Истори а, географи а
Йиллина	1818
Хьалхара цӀерш	1818-1869 — Грозная, 1869-1997 — Грозный, 1997-2000 — Джохар
Майда	324,16 км²
Центран локхалла	130 м
Сахьтан аса	UTC+3
Бахархой
Бахархой	↗305 911 стаг (2020)
Луьсталла	943,7 стаг/км²
Къаьмнийн хӀоттам	нохчий (93,7%), оьрсий (3,30%), гӀумкий (0,51%), гӀалгӀай (0,37%), жӀай (0,26%) (2010)
Динан хӀоттам	бусалбанаш-суннийш, православин керстанаш
Официалан мотт	нохчийн
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код	+7 8712
Поштан индексаш	364000-364099
ОКАТО	96 401
Кхин
СовгӀаташ	, ТӀемлойн сийн гӀала
grozmer.ru
Картин тӀехь
Медиафайлаш Викилармехь

Лаьтта Соьлжа эркан шинне а берд тӀехь. Къилбаседа Кавказан уггаре йаккхийчехь цхьа гӀала: шолгӀа меттиг майданца а, кхоалгӀа — бахархошца (↗305 911 стаг 2020 шарахь, иза хуьлу республикин бахархойх 20,69 %).

 

ГӀалин оьрсийн меттара цӀе:

• 1818 — 1869 шеран 30 декабрь (керлачу рузманца — 1870 шеран 11 январь) — гӀап Грозная
• 1869 шеран 30 декабрь — гӀала Грозный
• Нохчийн маттахь: «Соьлжа-ГӀала» (Соьлжа эрк + гӀала)
• 1998—1999 шерашкахь къобал йанза йолу Нохчийн Республика Ичкерин гӀалин терго латтош йолу администрацис, хийцира Соьлжа-ГӀалин цӀе Джохар-ГӀала Нохчийн Республика Ичкерин Президентан Дудаев Джохаран сийнна.

2000 шарахь къамелаш долийра тӀамо кӀезиг йохийна Гуьмсе коьрта шахьар дӀайахьа йеза аьлла, Нохчийчоьнан коьрто Кадыров Ахьмада дӀахьедира, Нохчийчоьнан коьрта шахьар Соьлжа-ГӀала йуьсур йу аьлла. Цуо дийцарехь, «Нохчийчоьнан йерриг истори уьйр йолуш йу Соьлжа-ГӀалица, цундела иза дехьайаккха мегар дац». 2005 шарахь нохчийн парламенто кховдийра Соьлжа-ГӀалин цӀе кхелхинчу президентан Кадыров Ахьмад-Хьаьжин цӀарах Ахьмад-ГӀала аьлла хийца. Иза тӀе ца ийцира Кадыров Рамзана.

Къилбаседа Кавказера гӀазакхийн сурхойн урхаллийн баьччан сацамца, 1818 шарахь «Крепость Грозная» аьлла йиллина хилла йолу гӀопах Нохчийчоьнан коьрта гӀала хилира. ГӀаскхийн а, кхечу меттанашкахь «Грозный» олуш йара Нохчийн коьрта гӀала, амма нохчийн маттахь «Соьлжа-ГӀала» олура, Соьлжа хин тӀехь йиллина хилар бахьна долуш. ГӀап йогӀар бахьан, Нохчийчоь гӀода йукъера лоцуш, лаьмнех аренаш хада йеш, Нохчий кхера бан дара. Грозный гӀап йуьгӀира, хӀаллак йина Кули-Йурт, Алхан-Чу, Жима-Чечана, Соьлже лаьттинчохь. Боккха Кавказан тӀом чаьккха баьлча 1870 шарахь цунна йелла гӀалийн статус. Хьалхар тӀом чеккха баьллачулла тӀаьхьа Ичкерин паччахь Яндарбиев Зелимханс, Ичкерин хьалхар паччахьан безаман «Жовхар-гӀала» (оьрс. город Джохар) аьлла, цӀе хийцира. 2005 шарахь Нохчийчохь гӀаскхаш хоттийна долу Ӏедалан парламенто дийцаре диллира гӀалийна цӀе Ахьмад-гӀaла тилла ният хилар, амма Кадыров Ахьмат-Хьаьжин кӀант Рамзанс иза тӀе ца лецира.

ГӀап

ГӀап йиллина 1818 шеран июнь бетта 22 чохь, хӀаллак йина Кули-Йурт, Алхан-Чу, Жима-Чечан, Соьлже лаьттинчохь. ГӀопан хаьржина меттиг йара ХьангӀала Ӏинан уллехь. ГӀап йогӀар бахьна дара, нохчий ХьангӀала Ӏинехула аренга долу ков къовлар. 5 эзар. гӀаскхийн сурхочо 4 баттахь йуьгӀира гӀап. И меттиг йара, Къилбаседа Кавказехь уггаре чолхе хьал лаьтташ, цуьндела тиллина йу гӀопан цӀе «Грозная» — буьрса. Ткъа г1алан статус йелча, г1алан ц1е "Грозный" аьлла тиллира. ГӀопан куц: нийса йалхкӀов, гондхьа 20 гӀулч шуьйра харш. йалхкӀовн хӀора маьӀаг чӀагӀо йара, шайна таьхьа лаьтташ йаккхий тоьпаш йолуш.

• 1825 шарахь гӀап чохь сурхойн декхарш кхочуш деш вара Тенгинскийн дошлойн тобан лахар эпсар Михаил Лермонтов.
• 1850 шеран октябрь баттахь гӀопе веар 32 шо долу Российн Империн гӀента дайн тӀаьхьeнах волу Александр Николаевич. Иза варан сийна гӀопехь дуьгӀийра «ЦӀе кеш».

•  
  ГӀопан кеш
•  
  Грозная ГIап
•  
  Грозная ГӀап, Соьлжа хи
•  
  Соьлжа-ГӀала

ГӀала

•  
  Соьлжа-ГӀала-сити
•  
•  
•  

ГӀаскхийн Ӏедало 2002 шарахь нахбагар барехь биначу белхашца биргалла даьккхина:

Театраш

• Лермонтовн цӀарах йолу Соьлжа-ГӀалин оьрсийн драман театр;
• Нурадиловн цӀарах йолу нохчийн пачхьалкхан драман театр;
• Нохчийн пачхьалкхан жима хьажархойн театр;
• Нохчийн пачхьалкхан кегирхойн театр Серло;

Библиотекаш

• Нохчийн Республикин къоман библиотека;
• Нохчийн Республикин берийн библиотека;

Эшаран учрежденеш

• Ансамбль «Вайнах»;
• Нохчийн Республикин пачхьалкхан симфонин оркестр;
• Нохчийн пачхьалкхан филармони;

Музейш

• Нохчийн Республикин къоман музей;

Керла Соьлжа-ГӀалин аэропорт хьайиллира 2006 шарахь. Цуьнан код GRV йу. Хьалхара кема (Москва — Грозный) деара 2007 шаран 5 октябрехь. ХӀинца кеманаш Нохчийчу хӀор дийнахь лелаш ду (Грозный-Авиа компани).

• ФК «Терек» йу Соьлжа-ГӀалин футболан команда.
• 2014 шарахь йина спортхолл «Колизей».

Соьлжа-ГӀалахь бинарш

• Алиев, Тамерлан Магомедович — журналист, йаздархо, йукъараллин гӀуллакххо;
• Альбиев, Ислам-Бека Саид-Цилимович — греко-риман латархо;
• Арсамаков, Исраил Магомедгиреевич — штангист;
• Ахматова, Раиса Солтамурадовна — поэтесса;
• Бадуев, Саид Сулейманович — йаздархо;
• Гакаев, Джабраил Жоколаевич — историк;
• Димаев, Саид Умарович — композитор;
• Закриев, Магомед Хамидович — художник;
• Ибрагимов, Канта Хамзатович — йаздархо, Ӏилманча;
• Куцель, Феликс Петрович — дзюдон тренер;
• Мациев, Ахмат Гехаевич — филолог, хьехархо;
• Мусаев, Рамзан Хаважиевич — штангист;
• Сагаипова, Макка Умаровна — эшархо;
• Сардалова, Зулай Махмудовна — хелхархо;
• Талхигова, Роза Шахидовна — поэтесса;
• Тарамов, Руслан Ихванович — боксёр;
• Яхиханов, Рустам Хожаевич — художник.

Соьлжа-ГӀалахь белларш

• Арсанукаев, Шайхи Абдулмуслимович — йаздархо, поэт;
• Ахматова, Раиса Солтамурадовна — поэтесса;
• Висаитов, Мавлид Алероевич — Советски Союзан Турпал;
• Гайтукаева, Бана Мустафаевна — поэтесса;
• Джабраилов, Хамзат Вадудович — боксёр;
• Димаев, Саид Умарович — композитор;
• Димаев, Умар Димаевич — композитор;
• Мамакаев, Магомет Амаевич — йаздархо;
• Мациев, Ахмат Гехаевич — филолог, хьехархо;
• Саракаев, Хамзат Ибрагим-Бекович — йаздархо;
• Сардалова, Зулай Махмудовна — хелхархо;
• Цебиев, Ахмед Магомедович — физик;
• Эльдарханов, Таштемир Эльжуркаевич — серлонча, йукъараллин а, политикин а гӀуллакххо.

 

1. БухIанйуртан кӀошт
2. Ширсоьлжан кӀошт
3. Суьйракоьртан кӀошт
4. Мехкдаьттан кӀошт