Alfabet łaciński, pismo łacińskie, łacinka, alfabet rzymski – alfabet, system znaków służących do zapisu większości języków europejskich oraz wielu innych.
Jest najbardziej rozpowszechnionym alfabetem na świecie – posługuje się nim około 35% ludzkości. W odróżnieniu od greckiego jest de facto abecadłem – ponieważ jego pierwsze litery to: a, b, c, d – a nie alfa i beta. Wywodzi się z systemu służącego do zapisu łaciny.
Współczesny alfabet łaciński | |
Charakterystyka | |
Rodzaj | |
---|---|
Typ | |
Kierunek pisma | od lewej do prawej, od góry do dołu |
Języki pisma | języki europejskie: germańskie, romańskie, celtyckie, niektóre: słowiańskie, tureckie etc. |
Historia | |
Czas używania | od ok. 700 r. p.n.e. |
Systemy macierzyste |
|
Kodowanie | |
Unicode | U+0000–U+02AF U+1E00–U+1EFF U+2C60–U+2C7F U+A720–U+A7FF U+AB30–U+AB6F |
ISO 15924 |
|
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Współczesny podstawowy alfabet łaciński | |||||||||||||||||||||||||
A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
Alfabet łaciński wywodzi się z alfabetu etruskiego, początkowo składał się z 21 znaków:
Pierwotny zestaw liter alfabetu łacińskiego | ||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
A | B | C | D | E | F | Z | H | I | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | V | X |
Litera Z została usunięta w IV wieku p.n.e. jako niepotrzebna do zapisu łaciny przez cenzora Appiusza Klaudiusza Caecusa.
Początkowo litera C służyła do oddawania zarówno głoski /k/, jak i głoski /g/, jednocześnie spółgłoskę /k/ można było oddać za pomocą litery K, jednak taka pisownia była bardzo mało popularna. Dwuznaczne użycie litery C prowadziło do nieporozumień, dlatego też w końcu III wieku p.n.e. wprowadzono literę G, która jest graficznym wariantem litery C – jako autor tej zmiany często wskazywany jest Spurius Carvilius Ruga. Od tamtej pory litera C oznaczała wyłącznie głoskę /k/. Zmiana ta spowodowała także ograniczenie stosowania litery Q, a K prawie zupełnie wyszła z użycia.
Wczesnym rzymskim wynalazkiem była litera V, dla dźwięku, który nie był obecny we wcześniejszych językach. Szybko dodano także do łacińskiego alfabetu literę X, która oddawała dźwięk /ks/ zapisywany w języku greckim znakiem Ξ, a używaną w grece do zapisu głoski nieobecnej w łacinie. Litery Y oraz Z zostały dodane w I wieku p.n.e. w celu dokładnego oddawania na piśmie wyrazów greckich, stąd nazwa „igrek” (od ī Graeca – „greckie i”). Cesarz Klaudiusz wprowadził do alfabetu nowe litery Ↄ (dla głosek /bs/ i /ps), Ⅎ (dla głoski /u/) i Ⱶ (dla głoski pośredniej między /i/ a /u/), jednak po jego śmierci zaprzestano ich używania.
Alfabet łaciński używany w Imperium Rzymskim | ||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
A | B | C | D | E | F | G | H | I | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | V | X | Y | Z |
Początkowo litera V oznaczała zarówno samogłoskę /u/, jak i spółgłoskę /u̯/, ale z czasem wymowa spółgłoski przeszła w kierunku /w/. W średniowieczu pojawia się litera W powstała z podwojonego V (stąd angielska nazwa W – double U), która oznaczała pierwotnie głoskę /ł/, ale w niektórych językach zaczęła wtórnie oznaczać spółgłoskę /w/. Jednak litera ta była pierwotnie po prostu ligaturą stosowaną zamiast sekwencji VV, co oznacza sylabę „wu” – i stąd pochodzi jej polska nazwa.
W połowie XVI wieku litera I, oznaczająca do tej pory zarówno samogłoskę, jak i półsamogłoskę została rozróżniona na I oraz J. Analogicznego rozróżnienia dokonano dla V, litera ta „rozpadła się” na U dla samogłoski oraz V dla półsamogłoski (lub spółgłoski).
System obecnie zawiera 26 znaków. Ponieważ nie jest to układ odpowiadający każdemu językowi, wersje alfabetu łacińskiego dla większości języków dodają nowe znaki – głównie przez modyfikowanie istniejących.
Są dwa zestawy znaków – małe i duże litery, przy czym zasady użycia to:
Zdarzają się jednak odstępstwa od tych ogólnych prawideł: np. w języku irlandzkim przedrostek pisany jest małą literą, a właściwa nazwa wielką np. an tSionna (rzeka Shannon). Niemieckie przepisy ortograficzne nakazują natomiast zapisywać wielką literą wszystkie rzeczowniki.
Wiele systemów zapisu opartych na piśmie łacińskim używa „dwuznaków” (a nawet „trójznaków” itd.), czyli grup znaków łacińskich oznaczających pojedynczy dźwięk (głoskę).
W niektórych tradycjach pary znaków traktuje się jako pełnoprawne, osobne znaki, np. czeski znak CH czy hiszpański znak LL.
Kolejność liter w alfabetach opartych na piśmie łacińskim jest różna:
This article uses material from the Wikipedia Polski article Alfabet łaciński, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.