Suda Oceano: Oceano ĉirkaŭ Antarktio
La Suda Oceano, ankaŭ konata kiel la Antarkta Oceano aŭ la Sudpolusa Oceano, estas oceano tute en la suda hemisfero de la Tero. Ĝi ampleksas la plej sudan akvon de la Monda Oceano sude de la 60° S latitudo ĉirkaŭ la Antarkto. Tamen, la norda limo de la Suda Oceano ne estas preciza. Anstataŭe, la Antarkta Konverĝareo, oceana zono kiu fluktuas sezone, apartigas la Sudan Oceanon disde aliaj oceanoj. Ĉi tiu dinamika natura limo estas formata de la konverĝado de du ĉirkaŭsudpolusaj fluoj. Tiu oceana zono estas kie malvarmaj, norden fluantaj akvoj el Antarkto miksiĝas kun pli varmaj akvoj de Ĉeantarkto.
| Suda Oceano | ||
|---|---|---|
 | ||
| oceano [+] | ||
| Koordinatoj | , 90° 0′ 0″ O -659065° 0′ 0″ S, 90° 0′ 0″ O | |
| Areo | 20 327 000 km² (2 032 700 000 ha) [+] | |
| ||
| Suda Oceano | ||
 Vikimedia Komunejo: Southern Ocean [+] | ||
La Suda Oceano estas alia nomo por kio estis tradicie konsiderate kiel parto de la plej sudaj partoj de la Pacifiko, Atlantiko kaj Hinda Oceano. Ĝi estas la kvara granda oceano de la kvin ĉefaj oceanaj sekcioj (post la Pacifiko, Atlantiko, kaj Hinda Oceanoj, sed pli granda ol la Arkta Oceano) kaj la plej lasta por esti difinita, post la}}Internacia Hidrografia Organizo (IHO) interkonsentis pri ĝi en 2000, tamen la termino estis longdaŭre uzita de maristoj.
Geografiistoj malkonsentas pri la norda limo de la Suda Oceano, kaj kelkaj eĉ pri ĝia ekzisto - konsiderante la akvojn kiel parton de la Pacifiko, Atlantiko, kaj Hinda Oceano anstataŭe. Aliaj rigardas la Antarktan Konverĝon, oceanan zonon kiu variadas laŭsezone, kiel apartiga divido de la Suda Oceano disde aliaj oceanoj, prefere ol la 60-a paralelo. Aŭstraliaj aŭtoritatoj rigardas la Sudan Oceanon kiel kuŝejon tuj sude de Aŭstralio.
La Internacia Hidrografia Organizo (IHO) ankoraŭ ne formale publikigis sian 2000 skizdifinon de la ekzisto de la oceano kaj ĉu ĝi estas sude de 60°S pro tutmondaj "areoj kiel kaŭzo de maltrankvilo" kiel ekzemple ĉe la kazo de la Japana Maro. Ĝia lasta formale publikigita difino de oceanoj originas de 1953; tiu preterlasis la esprimon Suda Oceano, forlasante hidrografiajn oficojn kiuj uzas la esprimon por decidi siajn proprajn nordajn limojn. La IHO-difino (2000) estis cirkulita en skizeldono en 2002 kaj estas uzita per iuj ene de la IHO kaj de iuj aliaj organizoj kiel ekzemple la usona Centra Sekreta Servo kaj Merriam-Webster (filio de Encyclopaedia Britannica). La National Geographic Society nuntempe ne prezentas la esprimon Suda Oceano (krom okaze en tiparo diferenca de la aliaj mondoceanoj), kaj anstataŭe montras la Pacifikan, Atlantikan, kaj Hindajn Oceanojn etendiĝantajn al Antarkto en kaj sia presaĵaj kaj enretaj mapoj, kvankam kelkaj el ĝiaj enretaj novaĵoblogoj uzas la esprimon. Mapeldonistoj uzantaj la esprimon Suda Oceano en siaj mapoj estas ekzemple Hema Maps kaj GeoNova.
Historio de esplorado
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Antarkto#Historio.La nekonata suda tero
Esplorado de la Suda Oceano estis inspirita per kredo je la ekzisto de Terra Australis - vasta kontinento en la malproksima sudo de la Tero por "balanci" la nordajn terojn de Eŭropo, Azio kaj Nordafriko - kiu laŭ kartografia sciio ekzistis ekde la tempoj de Ptolemeo. La preterpaso de la Bonespera Kabo en 1487 fare de Bartolomeu Dias dekomence alportis esploristojn al la antarkta malvarmo, kaj pruvis ke ekzistas oceano apartiganta Afrikon de iu antarkta tero kiu eble ekzistas. Fernão de Magalhães, kiu pasis tra la poste nomata Magelana Markolo en 1520, supozis ke la insuloj de Fajrolando en la sudo estas etendaĵo de tiu nekonata suda tero. En 1564, Abraham Ortelius publikigis sian unuan mapon, Typus Orbis Terrarum, ok-folian murmapon de la mondo, sur kiu li identigis la Regio Patalis kun Lokaĉ kiel norda etendaĵo de la Terra Australis, atinganta ĝis Nov-Gvineo.
Eŭropaj geografiistoj daŭre ligis la marbordon de Fajrolando kun la marbordo de Nov-Gvineo sur siaj mondomapoj, kaj permesinte al iliaj fantazioj kuraĝi en la vastaj nekonataj spacoj de la sudatlantika, sudhindia kaj sudpacifika oceanoj, ili skizis la konturojn de la Terra Australis Incognita ("Nekonata Suda Tero"), vasta kontinento etendanta en partoj en la tropikoj. La serĉo pri tiu granda suda tero aŭ Tria Mondo (post la malnova kaj la nova) servis kiel gvidmotivo de esploristoj en la 16-a kaj la komenca parto de la 17-a jarcentoj.
La hispano Gabriel de Castilla, kiu postulis esti vidinta "neĝokovritajn montojn" preter la 64° S en 1603, estas agnoskata kiel la unua esploristo kiu malkovris la kontinenton Antarkto, kvankam li estis ignorita en sia tempo.
Quirós en 1606 prenis posedon por la reĝo de Hispanio de ĉiuj la teroj kiujn li malkovris en Australia del Espíritu Santo (la Nov-Hebridoj) kaj tiuj kiujn li malkovrus "eĉ ĝis la Poluso".
Francis Drake, kiel antaŭe la hispanaj esploristoj, konjektis ke eble ekzistas malferma kanalo sude de Fajrolando. Efektive, kiam Schouten kaj Le Maire malkovris la sudan ekstremaĵon de Fajrolando kaj nomis ĝin Kabo Horna en 1615, ili pruvis ke la Fajrolanda arkipelago estis de malgranda amplekso kaj ne ligita al la suda tero. Poste, en 1642, Abel Tasman montris ke eĉ Nova Holando (Aŭstralio) estis apartigita per maro de iu kontinua suda kontinento.
Sude de la Antarkta Konverĝo
Vidu ankaŭ: Anthony de la RochéLa vizito en Sudan Georgion fare de Anthony de la Roché (Antonio de La Roché) en 1675 estis la plej unua eltrovo de tero sude de la Antarkta Konverĝo t.e. en la Suda Oceano/Antarkto. Baldaŭ post tiu vojaĝo, la vojaĝkartografoj komencis prezenti Insulon Roché, honorante la eltrovinton. James Cook estis konscia pri la eltrovaĵo de La Roché dum prienketado kaj mapante la insulon en 1775.
La vojaĝo de la astronomo Edmond Halley sur la pinko-ŝipo Paramour por magnetaj enketoj en la Suda Atlantiko renkontis la glacibaron en 52° S en januaro 1700, sed tiu latitudo (li atingis 140 mejloj de la norda marbordo de Suda Georgio) estis ĝia ekstrema sudo. Nova fortostreĉo de la parto de la franca mararmea oficiro Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier por malkovri la "Sudan Teron" - priskribita duone el la legenda "sieur de Gonneyville" - rezultigis la eltrovon de Buvet-insulo 54°10′ S, kaj la navigacion sude de 48° el longitudo de glaci-ŝarĝita maro preskaŭ ĝis 55° S en 1730.
En 1771, Yves Joseph Kerguelen velis de Francio kun instrukcioj por daŭrigi sude de Maŭricio en serĉo de "tre granda kontinento." Li ŝaltis sur tero en 50° S kiujn li nomis Suda Francio, kaj kredis esti la centra kerno de la suda kontinento. Li estis sendita denove por kompletigi la esploradon de la nova tero, kaj eltrovis ke ĝi estis nur neloĝebla insulo kiun li renomis Malespero (Desolation, Kergelenoj), sed kiu estis finfine nomita laŭ li, vidu Francaj Sudaj kaj Antarktaj Teritorioj.
Sude de la Antarkta Cirklo
Vidu ankaŭ: James Cook
La obsedo por la nemalkovrita kontinento kulminis en la menso de Alexander Dalrymple, la brila kaj nekonstanta hidrografo kiu estis nomumita fare de la Reĝa Societo de Londono por estri la ekspedicion de la Transit of Venus (Transito de Venuso) al Tahitio en 1769. La ordonrajton pri la ekspedicio ricevis fare de la admiralejo la kapitano James Cook. Velante en 1772 per la Resolution, ŝipo de 462 tunoj sub sia propra komando, kaj la Adventure de 336 tunoj sub kapitano Tobias Furneaux, Cook unue serĉis vane Buvet-insulon, poste velis 20 gradojn de longitudo okcidenten en latitudon 58° S, kaj poste 30° orienten plejparte suden de 60° S. Tio estis pli malalta suda latitudo ol estis iam libervole enirita antaŭe per iu ajn ŝipo. La 17an de januaro 1773 la Antarkta Cirklo estis trapasita por la unua fojo en historio kaj la du ŝipoj atingis 67° 15' S por 39° 35' E, kie ilia kurso estis haltigita de glacio.
Cook tiam turniĝis norden por serĉi la francajn sudajn kaj antarktajn terojn, pri kies eltrovaĵo li ricevis novaĵon en Kaburbo, sed pro la malglata persistemo de la longitudo fare de Kerguelen, Cook atingis la asignitan latitudon 10° tro for oriente kaj ne vidis ilin. Li turniĝis suden denove kaj estis haltigita de glacio en 61° 52′ S por 95° E kaj iris daŭre orienten preskaŭ en la paralelo de 60° S al 147° E. La 16an de marto, la proksimiĝanta vintro igis lin iri norden por ripozo al Nov-Zelando kaj la tropikaj insuloj de la Pacifiko. En novembro 1773 Cook forlasis Nov-Zelandon, sen la akompano de la Adventure, kaj atingis 60° S je 177° W, de kie li velis orienten konservante same longe sude kiel la ŝveba glacio permesis. La Antarkta Cirklo estis denove trapasita la 20an de decembro kaj Cook restis sude de ĝi dum tri tagoj, estante devigita post atingado de 67° 31′ S stari norden denove en 135° W.
Longa kromvojo al 47° 50′ S helpis montri ke ekzistas neniu landvojo inter Nov-Zelando kaj Fajrolando. Turnante suden denove, Cook trapasis la Antarktan Cirklon por la tria fojo je 109° 30′ W antaŭ ol lia progreso denove estis blokita per glacio kvar tagojn post je 71° 10′ S je 106° 54′ W. Tiu punkto, atingita la 30an de januaro 1774, estis la plej ekstreme sude ekhavita en la 18a jarcento. Per granda kromvojo en la oriento, preskaŭ al la marbordo de Sudameriko, la ekspedicio reatingis Tahition por refreŝiĝo. En novembro 1774, Cook ekiris de Nov-Zelando kaj transiris la Sudpacifikon sen vidi teron inter 53° kaj 57° S al Fajrolando; tiam, preterpasante la Kabon Hornon en la 29a de decembro, li retrovis la insulon Roché kaj renomis ĝin Insulo Georgio, kaj malkovris la Sud-Sandviĉinsulojn (nomitajn Sandwich Land fare de li), la nuran glaci-kovritan teron kiun li vidis, antaŭ trapasado de la Suda Atlantiko al la Bonespera Kabo inter 55° kaj 60°. Li tiel lasis malferma la vojon por estonta antarkta esplorado krevigante la miton de loĝebla suda kontinento. Cook plej suda eltrovo de tero kuŝis sur la temperita flanko de la 60-a paralelo, kaj li konvinkis sin ke se tero situas pli for sude ĝi estis preskaŭ nealirebla kaj sen ekonomia valoro.
Vojaĝantoj preterpasintaj la Kabon Horno ofte renkontiĝis kun malfavoraj ventoj kaj estis igitaj suden en neĝan zonon kaj glaci-obstrukcitajn marojn; sed ĝis tiam kiel ĝi povis esti konstatita neniu el ili antaŭ 1770 atingis la Antarktan Cirklon, aŭ sciigis pri ĝi.
En vojaĝo de 1822 ĝis 1824, James Weddell komandis la 160-tunan brigon nomita Jane, akompanita per sia dua ŝipo Beaufoy komandita fare de Matthew Brisbane. Kune ili velis al la Sudaj Orkadoj kie fokoĉasado pruviĝis seniluziiga. Ili turnis sude en la espero de trovado de pli bona fokoĉasadgrundo. La sezono estis nekutime milda kaj trankvila, kaj la 20an de februaro 1823 la du ŝipoj atingis latitudon 74°15' S kaj longitudon 34°16'45″ W la plej sudan pozicion ĉiu ŝipo iam atingis supren al tiu tempo. Kelkaj glacimontoj estis viditaj sed ekzistis daŭre neniu vido de tero, igante Weddell teoriadi ke la maro daŭris ĝis la suda poluso. Pliaj du tagoj de velado alportintus lin al Coat's Land (en la oriento de la Maro de Weddell) sed Weddell decidis turni reen.
Unua ekvido de tero
La unua tero sude de la paralela 60° suda latitudo estis malkovrita fare de la anglo William Smith, kiu vidis la teron de la Insulo Livingston la 19an de februaro 1819. Kelkajn monatojn poste Smith revenis por esplori la aliajn insulojn de la arkipelago de Sudaj Ŝetlandoj, alteriĝis sur la insulo Reĝo Georgo, kaj postulis la novajn teritoriojn por Britio.
Intertempe, la hispana mararmea ŝipo San Telmo sinkis en septembro 1819 dum provado preterpasi Kabon Horno. Partoj de ŝia vrakaĵoestis trovitaj post monatoj fare de fokoĉasistoj sur la norda marbordo de insulo Livingstono (Sudaj Ŝetlandaj Insuloj). Estas nekonata ĉu iu pluvivanto sukcesis esti la unuaj homoj kiu piediris sur tiuj antarktaj insuloj kaj sur Antarkto ĝenerale tiukaze.
La unua konfirmita ekvido de kontinenta Antarkto ne povas esti precize atribuita al unu ununura persono. Ĝi povas, aliflanke, esti malvastigita al tri unuopuloj. Laŭ diversaj fontoj, tri maristoj vidis la glacikontinentaĵojn aŭ la kontinenton ene de tagoj aŭ monatoj diference unu de la alia: nome von Bellingshausen, kapitano en la Rusa Imperia Ŝiparmeo; Edward Bransfield, kapitano en la brita mararmeo; kaj Nathaniel Palmer, usona fokoĉasisto el Stonington, Konektikuto. Estas certe ke la ekspedicio, gvidita fare de von Bellingshausen kaj Lazarev sur la ŝipoj Vostok kaj Mirnij, atingis punkton ene de 32 km (20 mejl.) de Marbordo Princino Marta kaj registris la vidon de glacikontinentaĵo ĉe 69°21′28″S 2°14′50″W kiu iĝis konata kiel la Fimbul glacikampo. La 30an de januaro 1820, Bransfield vidis la duoninsulon Triunuon, nome la plej norda punkto de la antarkta kontinento, dum Palmer vidis la kontinenton en la areo sude de la duoninsulo Triunuo en novembro 1820. La ekspedicio de Von Bellingshausen ankaŭ malkovris la insulojn Petro la Unua kaj Aleksandro, nome la unuajn insulojn malkovritajn sude de la antarkta cirklo.
Historiaj mapoj montrantaj sudan oceanon inter Antarkto kaj la kontinentoj de Sudameriko, Afriko kaj Aŭstralio
-
Mapo de 1683 de franca kartografo Alain Manesson Mallet el lia publikaĵo Description de L'Univers. Montras maron sub kaj la atlantika kaj la pacifika oceanoj en tempo kiam Fajrolando estis kredita ligita al Antarkto. Maro estas nomita Mer Magellanique laŭ Magelano. -
La Ĝenerala Mapo de Samuel Dunn de 1794 kiu prezentas la mondon aŭ la Teran Globon kaj montras Sudan Oceanon (sed por kio hodiaŭ estas nomita la Suda Atlantiko) kaj Sudan Glacian Oceanon. -
Nova Mapo de Azio, el Lastaj Aŭtoritatoj, de John Cary, gravuristo, 1806, montras la Sudan Oceanon kuŝe en la sudo de kaj la Hinda Oceano kaj Aŭstralio. -
Freycinet, Mapo de 1811 - rezultiĝis de la franca Ekspedicio Baudin de 1800-1803 ĝis Aŭstralio kaj estis la unua plena mapo de Aŭstralio kiu estis publikigita iam ajn. En la franca, la mapo nomis la oceanon tuj sub Aŭstralio kiel la Grand Océan Austral ('Granda Suda Oceano'). -
Mapo de Aŭstralio de 1863 montras la Sudan Oceanon kuŝe tuj sude de Aŭstralio. -
Mapo de 1906 de germana eldonisto Justus Perthes montranta Antarkton ampleksitan fare de Antarktischer (Sudl. Eismeer) Ocean - la "antarkta (sud arkta) oceano". -
Mapon de La Mondo en 1922 de la National Geographic Society montranta la Antarktan (Sudan) Oceanon.
.jpg)
Antarktaj ekspedicioj
En decembro 1839, kiel parto de la Usona Esplorekspedicio de 1838-42 kondukita fare de la Usona mararmeo (foje nomita "la Wilkes Ekspedicio"), ekspedicio velis el Sidnejo, Aŭstralio, sur la militŝalupoj USS Vincennes kaj USS Peacock, la brigo USS Porpoise, la fregato Relief, kaj du skunoj nome Sea Gull kaj Flying Fish. Ili velis en la Antarktan Oceanon, kiel ĝi poste estos konata, kaj raportis la eltrovon "de Antarkta kontinento okcidente de la Balleny-insuloj" la 25an de januaro 1840. Tiu parto de Antarkto poste estos nomita "Wilkes-tero", nomo kiun ĝi konservas ĝis nune.
Esploristo James Clark Ross pasis tra kio nun estas konata kiel la Maro de Ross kaj malkovris la Insulon Ross (kiuj ambaŭ estis nomitaj por li) en 1841. Li velis laŭ enorma muro de glacio kiu poste estis nomita la Ross-glacikampo. Monto Erebus kaj Monto Teruro estas nomitaj laŭ du ŝipoj de lia ekspedicio: nome HMS Erebus kaj Terror.
La Imperia Transantarkta Ekspedicio de 1914, gvidita fare de Ernest Shackleton, estis planita por transiri la kontinenton tra la poluso, sed ilia ŝipo, la Endurance, estis kaptita kaj dispremita per glacibaro antaŭ ol ili eĉ alteriĝis. La ekspediciaj membroj pluvivis post eposa vojaĝo sur sledoj kaj boato de glacibaro al Elefant-insulo. Tiam Shackleton kaj kvin aliaj trapasis la Sudan Oceanon, en malferma boato nomita James Caird, kaj tiam piedvojaĝis sur Suda Georgio por sonigi alarmon ĉe la balenkapta stacio Grytviken.
En 1946, usona admiralo Richard Evelyn Byrd kaj pli ol 4,700 armeanoj vizitis la Antarkton en ekspedicio nomita Operaco Highjump. Anoncite al publiko kiel scienca misio, la detaloj estis konservitaj sekretaj kaj ĝi eble fakte estis trejna aŭ testanta misio por la militistaro. La ekspedicio estis, en ambaŭ armeaj aŭ sciencaj planadperiodoj, kaj organiziĝis tre rapide. La grupo enhavis nekutime altan kvanton de milita tekniko, inkluzive de aviadilŝipo, submarŝipoj, armeaj subtenŝipoj, ataksoldatoj kaj armeaj veturiloj. La ekspedicio estis planita por daŭri ok monatojn sed estis neatendite finita post nur du monatoj. Kun la escepto de kelkaj ekscentraj kontribuoj en la taglibroj de admiralo Byrd, neniu reala klarigo por la frua fino iam doniĝis oficiale.
Kapitano Finn Ronne, la administra oficiro de Byrd, estis resendita al Antarkto kun sia propra ekspedicio en 1947-1948, kun ŝiparmea subteno, tri aviadiloj, kaj sledhundoj. Ronne kontraŭpruvis la nocion ke la kontinento estus disigita en du kaj oni establis tiel orientan kaj okcidentan Antarkton kiel unu ununura kontinento, t.e. ke la Maro de Weddell kaj la Maro de Ross ne estas ligitaj. La ekspedicio esploris kaj mapis grandajn partojn de la Palmera Tero kaj la Marbordo de Maro de Weddell, kaj identigis la Ronne Glacikampon, nomitan fare de Ronne laŭ lia edzino Edith "Jackie" Ronne. Ronne kovris 3,600 mejlojn per skioj kaj sledhundoj - pli ol iu alia esploristo en la historio. La Antarkta Sciencekspedicio Ronne malkovris kaj mapis la lastan nekonatan marbordon en la mondo kaj estis la unua sudpolusa ekspedicio se temas pri iam inkludi virinojn.
Lastatempa historio
La Antarkta Traktato estis subskribita la 1an de decembro 1959 kaj venis en forton la 23an de junio 1961. Inter aliaj provizaĵoj, tiu traktato limigis armean agadon en la Antarkto profite al la subteno de scienca esplorado.
La unua persono se temas pri veli sola al Antarkto estis la novzelandano David Henry Lewis, en 1972, en 10-metra ŝtalŝalupo Ice Bird.
Bebo, nomita Emilio Marcos de Palma, estis naskita proksime de Golfo Espero la 7an de januaro 1978, iĝante la unua bebo naskita sur la kontinento. Li ankaŭ estis naskita pli sude ol iu ajn en historio.
La MŜ Explorer estis krozoŝipo funkciigita fare de la sveda esploristo Lars-Eric Lindblad. Observantoj montras la anojn de ekspedicia plezurkrozado Explorer de 1969 al Antarkto kiel la pioniroj por la mar-bazita turismo de hodiaŭ en tiu regiono. La Explorer estis la unua krozoŝipo uzita specife por veli la glaciajn akvojn de la Antarkta Oceano kaj ankaŭ la unua kiu sinkis tie kiam ĝi frapis neidentigitan submaran objekton la 23an de novembro 2007, raportita kiel glacio, kiu kaŭzis fendeton de 25 al 10 cm en la kareno. La Explorer estis abandonita en la komencaj horoj de la 23a de novembro 2007 post ricevado de akvo proksime de la Sudaj Ŝetlandaj Insuloj en la Suda Oceano, ĉe areo kiu estas kutime ŝtorma sed tiutempe estis trankvila. La Explorer estis konfirmita fare de la Ĉilia Mararmeo kiel sinkinta ĉe ĉirkaŭ pozicio: 62° 24′ sude, 57° 16′ okcidente, en ĉirkaŭ 600 m da akvo.
La "ŝrumpa" Suda Oceano
Per siaj vojaĝoj de la 1770-aj jaroj, kapitano James Cook pruvis ke akvoj ampleksis la sudajn latitudojn de la globo. Ekde tiam, la akvoj de la Suda Oceano estis diverse konataj kiel la Granda Suda Oceano, Antarkta Oceano, Suda Glacia Oceano, Granda Oceano, Sudpolusa Oceano, Aŭstrala Oceano, aŭ kiel komponanto de Atlantika, Hinda, kaj Pacifika Oceanoj.
Nur kiam la Internacia Hidrografia Servo (IHB), kiu poste iĝis la Internacia Hidrografia Organizo (IHO), kunvenigis la sian unuan internacian konferencon la 24an de julio 1919, la limoj kaj nomoj por oceanoj kaj maroj estis internacie interkonsentitaj. La IHO tiam publikigis tiujn en la publikaĵo Limits of Oceans and Seas (Limoj de Oceanoj kaj Maroj) - kies unua eldono estis el 1928. Ekde la unua eldono, la limoj de la Suda Oceano moviĝis laŭstadie suden, inkluzive de periodo inter 1953 kaj 2002 kiam ĝi estis preterlasita de la publikigo kaj foriris al lokaj hidrografaj oficejoj por determini siajn proprajn limojn.
Limigo de 1834 de la Kolonio de Sudaŭstralio
En 1834, la kolonio de Sudaŭstralio estis povigita per leĝo de la Parlamento de Britio, iĝante la nura kolonio en la mondo kiu havis marbordan limon ekskluzive konturita fare de la Suda Oceano. Antarkto, kompare, neniam estis koloniigita kaj ĝia marbordo konturas la sudan limon de la Suda Oceano.
La Sudaŭstralia Koloniiga Leĝo de 1834 (4 & 5 Will. IV c. 95) estis "Leĝo por rajtigi Lian Moŝtan Reĝon starigi Sudan Aŭstralion kiel Britia Provinco aŭ Provincoj kaj havigi ties koloniigon kaj registaron" . Ĝi disponigis por la koloniado de provinco aŭ multoblaj provincoj en la terenoj inter 132 gradoj oriente kaj 141 gradojn da orienta longitudo, kaj inter la Suda Oceano, kaj 26 gradojn de suda latitudo, inkluzive de la insuloj kaj golfoj najbare al la marbordo. La leĝo estis metita en efikon la 15an de aŭgusto 1834.
Limigo de 1928
En la unua eldono de Limoj de Oceanoj kaj Maroj, (1928) la Suda Oceano estis konturita proksime de terbazitaj limoj - la kontinento Antarkto en la sudo, kaj la kontinentoj Sudameriko, Afriko, kaj Aŭstralio kaj plie Insulo Broughton (Novzelando), en la nordo.
La detalaj ter-limoj uzitaj estis de Kabo Horno en Sudameriko orienten ĝis Kabo Aguljas en Afriko, poste pli orienten ĝis la suda marbordo de kontinenta Aŭstralio ĝis Kabo Leeuwin, Okcidenta Aŭstralio. De Kabo Leeuwin, la limo sekvis orienten laŭ la marbordo de kontinenta Aŭstralio ĝis Kabo Otway, Viktorio, poste suden al la Bass-Markolo ĝis Kabo Wickham, Reĝinsulo (Tasmanio), laŭ la okcidenta marbordo de Reĝinsulo, poste la resto de la vojo sude al la Bass-Markolo ĝis Kabo Grim, Tasmanio. La limo tiam sekvis la okcidentan marbordon de Tasmanio suden al la Sudorienta Kabo kaj poste iris orienten al insulo Broughton, Nov-Zelando, antaŭ reveno al Kabo Horno.
Limigo de 1937
La nordaj limoj de la Suda Oceano estis proponitaj kiel pli sudaj en la dua eldono de la Limoj de Oceanoj kaj Maroj de la IHO de 1937. El tiu eldono, multe de la norda limo de la oceano ĉesis limigi termasojn.
En la dua eldono, la Suda Oceano etendiĝis de Antarkto norden ĝis latitudo 40° sudo inter Kabo Aguljas en Afriko (longitudo 20° oriente) kaj Kabo Leeuwin en Okcidenta Aŭstralio (longitudo 115° oriente), kaj plilongiĝis al latitudo 55° sude inter Aŭklanda Insulo de Novzelando (longitudo 165° aŭ 166° oriente) kaj Kabo Horno en Sudameriko (longitudo 67° okcidente).
Kiel estas traktita per pli da detalo malsupre (vidu sekcion en 'Limigo de 2000 (skizo)'), antaŭ la skiza eldono de 2000 de la limoj de la oceanoj eksplicite oni ekskludis la marojn kuŝantaj ene de ĉiu el ili. La Granda Aŭstralia Golfo estis nenomita en la eldono de 1928 kaj konturita kiel montrite en la apuda bildo en la eldono de 1937. Ĝi tial ampleksis akvojn de iama Suda Oceano (kiel nomumite en 1928) sed estis teknike ne ene de iuj de la tri apudaj oceanoj antaŭ 1937. En la skizeldono, (2002) la IHO nomumis "marojn" kiel subsekcioj ene de "oceanoj" kaj tiel la Golfo daŭre estintus ene de la Suda Oceano en 1937 se la konvencio de 2002 estis validigita tiam. Por elfari rektajn komparojn de nunaj kaj iamaj limoj de oceanoj (ekzemple por kompari surfacareojn) ĝi estas necesa pripensi, aŭ minimume esti konscia pri, kiel la ŝanĝo en IHO-terminologio por "maroj" (2002) povas influi la komparon.
Limigo de 1953
La Suda Oceano ne prezentiĝis en la tria eldono (1953) kaj noto en la publikigo diras la jenon :
 |
|
Anstataŭe, en la publikigo de IHO de 1953, Atlantika, Hinda kaj Pacifika Oceanoj estis etenditaj suden, la Hinda kaj Pacifika Oceanoj (kiuj ne tuŝiĝis antaŭ 1953, por la unua kaj dua eldonoj) nun ĝislimis ĉe la meridiano de Sudorienta Kabo, kaj la sudaj limoj de la Granda Aŭstralia Golfo kaj la Tasmana Maro estis movitaj pli norden.
Limigo de 2000 (skizo)
La IHO redirektis la demandon de la Suda Oceano en enketo en 2000. De ĝiaj 68 membrolandoj, 28 respondis, kaj ĉiuj respondantaj membroj, krom Argentino, jesis redifini la oceanon, reflektante la gravecon metitan fare de oceanografoj sur oceanajn marfluojn. La propono por la nomo Suda Oceano venkis per 18 voĉoj, batante la alternativan nomon Antarkta Oceano. La duono de la voĉoj apogis difinon da la norda limo de la oceano ĉe 60°S (kun neniuj terinterrompoj ĉe tiu latitudo), kun la aliaj 14 voĉoj klinitaj por aliaj difinoj, plejparte 50°S, sed kelkaj por same longitude nordo 35°S.
Skiza kvara eldono de Limoj de Oceanoj kaj Maroj estis cirkulita al IHO-membroŝtatoj en aŭgusto 2002 (foje menciata kiel la "eldono de 2000" kiam ĝi resumis la progreson ĝis 2000). Ĝi ankoraŭ devas esti publikigita pro "areoj kiuj estas kaŭzo de maltrankvilo" fare de pluraj landoj rilate al diversnomaj temoj ĉirkaŭ la mondo - ĉefe pro la noma disputo rilate al la Japana Maro - kaj okazis diversaj ŝanĝoj, sesdek maroj ricevis novajn nomojn, kaj eĉ la nomo de la publikigo estis ŝanĝita. Postulo estis farita ankaŭ fare de Aŭstralio koncerne la limoj de la Suda Oceano. Efektive, la tria eldono (kiu ne konturis la Sudan Oceanon lasante limadon al lokaj hidrografiaj servoj) ankoraŭ devas esti anstataŭita.
Malgraŭ tio, la difino de la 4-a eldono estis de facto uzita de multaj landoj, sciencistoj kaj organizoj kiel ekzemple la usona Centra Sekreta Servo kaj Merriam-Webster (filio de Encyclopædia Britannica, Inc.), fakuloj kaj ŝtatoj - kaj eĉ de kelkaj ene de la IHO. La hidrografiaj servoj de kelkaj landoj difinis siajn proprajn limojn; Britio utiligis la 55°S paralelon ekzemple. Aliaj organizoj preferas pli nordajn limojn por la Suda Oceano. Ekzemple, Encyclopædia Britannica priskribas la Sudan Oceanon kiel etendante al sama longitudo norden kiel ĝis Sudameriko, kaj havigas grandan signifon al la Antarkta Konverĝo, krome per sia priskribo de la Hinda Oceano kiu kontraŭdiras al tio priskribanta la Hindan Oceanon kiel etende suden al Antarkto.
Aliaj fontoj, kiel ekzemple la National Geographic Society, montras Atlantikan, Pacifikan kaj Hindan Oceanojn kiel etendiĝante al Antarkto en siaj mapoj, kvankam artikoloj ĉe la retejo de la National Geographic ekkomencis referenci al la Suda Oceano.
En Aŭstralio, kartografiaj aŭtoritatoj difinis la Sudan Oceanon kiel inkludanta la tutan akvareon inter Antarkto kaj la sudaj marbordoj de Aŭstralio kaj Novzelando. Tiu limigado estas baze la sama kiel ĉe la origina (unua) eldono de la IHO-publikaĵo kaj efektive la sama kiel ĉe la dua eldono. En la dua eldono, la Granda Aŭstralia Golfo estis difinita kiel la nura geografia unuo inter la aŭstralia marbordo kaj la Suda Oceano. Marbordaj mapoj de Tasmanio kaj Sudaŭstralio enklasigas la marajn regionojn kiel Suda Oceano, dum la Kabo Leeuwin en Okcidenta Aŭstralio estas priskribita kiel la punkto kie la Hinda kaj Suda Oceanoj renkontiĝas.
Radikala ŝanĝo de pasintaj IHO-praktikoj (1928-1953) ankaŭ estis vidita en la skizeldono (2002) kiam la IHO konturis "marojn" kiel subsekcioj kiuj situis ene de la limoj de "oceanoj". Dum la IHO ofte estas konsiderita la aŭtoritato por tiaj konvencioj, la ŝanĝo alportis ilin en linion kun la praktikoj de aliaj publikaĵoj (ekz. la CIA World Fact Book) kiuj jam estis enkondukinta la principon ke maroj estas enhavitaj ene de oceanoj. Tiu diferenco en praktiko vidiĝas rimarkeble por la Pacifiko en la apuda bildo. Tiel, ekzemple, antaŭe la Tasmania Maro inter Aŭstralio kaj Nov-Zelando ne estis rigardita de la IHO kiel parto da la Pacifiko, sed en la skizeldono (2002) ĝi jam estas tio.
La nova limigo de maroj kiel subsekcioj de oceanoj evitis la bezonon interrompi la nordan limon de la Suda Oceano kie intersekcite fare de Drake-pasejo kio inkludas ĉiujn la akvojn el Sudameriko ĝis la antarkta marbordo, nek interrompi ĝin per la Skotia Maro, kiu ankaŭ etendas sub la 60-a paralelo suden. La nova limigo de maroj ankaŭ signifis ke la delongaj nomitaj maroj ĉirkaŭ Antarkto, ekskluditaj de la eldono (la mapo (1953) ne eĉ etendis tiom longen suden), estas "aŭtomate" parto de la Suda Oceano.
Geografio
Klimato
Biodiverseco
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Antarkta ekozono.
Bestoj
Gamo da marbestoj ekzistas kaj dependas, rekte aŭ nerekte, je la fitoplanktono en la Suda Oceano. Antarkta marvivo inkluzivas pingvenojn, blubalenojn, orcinojn, polpegojn kaj felfokojn. La Imperiestra pingveno estas la nura pingveno kiu reproduktiĝas dum la vintro en Antarkto, dum la Adelia pingveno reproduktiĝas pli for suden ol iu alia pingveno. La Ŝtonsalta pingveno havas karakterizajn plumojn ĉirkaŭ la okuloj, donante la aspekton de kompleksaj okulharoj. Ankaŭ la Reĝa pingveno, la Mentonbenda pingveno, kaj la Papua pingveno reproduktiĝas en la Antarkto.
La Antarkta marurso estis forte ĉasita en la 18-a kaj 19-a jarcentoj pro sia haŭto fare de fokoĉasistoj de Usono kaj Britio. La Vedela foko, "vera foko", estas nomita laŭ Sir James Weddell, komandanto de britaj fokoĉasistaj ekspedicioj en la Maro de Weddell. Antarkta krilo, kiu kunvenas en grandaj populacioj, estas la ŝlosila specio de la ekosistemo de la Suda Oceano, kaj estas grava manĝorganismo por balenoj, fokoj, leopardfokoj, orelfokoj, kalmaroj, glacifiŝoj, pingvenoj, albatrosoj kaj multaj aliaj birdoj.
La bentaj komunumoj de la marfundo estas diversspecaj kaj densaj, kun ĝis 155 000 bestoj trovitaj en 1 kvadrata metro (10.8 kv. ft). Ĉar la marfundmedio estas tre simila tute ĉirkaŭ la Antarkto, centoj da specioj povas esti trovitaj la tutan vojon ĉirkaŭ la kontinento, kio estas unike larĝa distribuo por tia granda komunumo. Altamara gigantismo estas ofta inter tiuj bestoj.
Censo de marvivo aranĝita dum la Internacia Polusa Jaro kaj kiu implikis proksimume 500 esploristojn estis publikigita en 2010. La esplorado estas parto de la Tutmonda Censo de Marvivo kaj malkaŝis kelkajn rimarkindajn rezultojn. Pli ol 235 maraj organismoj vivas en ambaŭ polusregionoj, transpasinte la interspacon de 12,000 km (7,456 mejl.). Grandaj bestoj kiel ekzemple kelkaj balenoj kaj birdoj faras la rondiron, de poluso al poluso kaj reen, ĉiujare. Pli da surprizo venis el malgrandaj formoj de vivo kiaj ekzemple kotvermoj, holoturioj kaj liber-naĝantaj helikoj trovitaj en ambaŭ polusaj oceanoj. Diversaj faktoroj povas helpi al sia distribuo - sufiĉe unuformajn temperaturojn de la profunda oceano ĉe la polusoj kaj la ekvatoro kiuj malsamas je ne pli ol 5 °C, kaj la plej gravaj marfluaj sistemoj aŭ mara transportbendo kiuj transportas ovojn kaj larvojn.
Birdoj
Vidu ankaŭ: Listo de birdoj de AntarktoLa ŝtonaj marbordoj de kontinenta Antarkto kaj ĝiaj enmaraj insuloj disponigas nestantan spacon por pli ol 100 milionoj da birdoj ĉiun printempon. Tiuj nestuloj inkludas speciojn de albatrosoj, petreloj, rabmevoj, mevoj kaj ŝternoj. La insektovora Sudgeorgia pipio estas endemia de Suda Georgio kaj kelkaj pli malgrandaj ĉirkaŭaj insuloj. Nesalakvaj anasoj enloĝas Sudan Georgion kaj la Kergelenojn.
La neflugantaj pingvenoj estas ĉiuj lokalizitaj en la Suda Hemisfero, kun la plej granda koncentriĝo lokalizita sur kaj ĉirkaŭ Antarkto. Kvar el la okdek pingvenspecioj vivas kaj reproduktas sur la kontinento kaj ĝiaj proksimaj enmaraj insuloj. Pliaj kvar specioj vivas sur la ĉeantarktaj insuloj. Imperiestraj pingvenoj havas kvar imbrikitajn tavolojn de plumoj, retenante ilin varmaj. Ili estas la nura antarkta besto kiu reproduktiĝas dum la vintro.
Fiŝoj
Mamuloj
Vidu ankaŭ
Notoj
This article uses material from the Wikipedia Esperanto article Suda Oceano, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). La enhavo estas disponebla laŭ CC BY-SA 4.0, se ne estas alia indiko. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Esperanto (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.