Lívfrøði

Grikska orðið, biologi, er samansett av orðunum bio, sum merkir liv og logos, som merkir vitan ella frøði. Lívfrøðin fevnir sera vítt, og fleiri øki verða ofta roknað sum sjálvstøðugar vísindagreinir.

Lívfrøðin kann førast aftur til gomlu grikkarnar. Serliga Aristoteles (384 f.Kr. - 322 f.Kr.) eygleiddi nógv dýr og plantur. Hann bólkaði og setti fram ástøðir. Í 1600-talinum var mikroskopið uppfunnið og framdi hetta eina kollvelting innan økið. Til bar nú at síggja kyknur, bakteriur og annað. Í 1859 gav Charles Darwin bókina On the Origin of Species út og legði harvið lunnar undir læruna um lívmenningina.

Í 20. øld varð funnið útav, at arvaeginleikarnir liggja goymdir í lítlunum kromosomunum, og nógv framstig vóru síðani gjørd innan arvalæruna, sum t.d. at kromosomini eru ein dupultspiralur, sum nú verður nevnt DNA.

Innan lívfrøðina eru nógvar lærugreinar savnaðar:

• á atom- og mýlisstigi eru mýlsk lívfrøði, lívevnafrøði og í ávísan mun arvafrøði.
• á kyknustigi er kyknulæra og smáverulívfrøði (mikrobiologi).
• á fleirkyknustigi er lívsvirkisfrøði, kropsbygnaðarlæra (anatomi) og vevnaðarlæra.
• tá talan er um menning (ontogeny) av verum eitur lærugreinin (developmental biology).
• tá talan er um arvafluting millum foreldur og avkom eitur lærugreinin arvafrøði.
• á tí stigi sum viðgerð atburðin hjá bólkum av verum er atferðarfrøði.
• á tí stigi sum viðgerð búfjøld (population) er (population genetics).
• (systematikk) og (taksonomi)
• tá talan er um búfjøldir og teirra umhvørvið hava vit vistfrøði og lívmenning (evolutión).
• og meira spekulativ vísindi eru xeno-lívfrøði, sum viðger lívið uttanfyri jørðina.

• Charles Darwin
• Gregor Mendel
• Louis Pasteur

• DNA
• RNA
• Alphabetical list of bio sites

•  
  Animalia - Bos primigenius taurus
•  
  Planta - Triticum
•  
  Fungi - Morchella esculenta
•  
  Stramenopila/Chromista - Fucus serratus
•  
  Bacteria - Gemmatimonas aurantiaca (- = 1 Micrometer)
•  
  Archaea - Halobacteria
•  
  Virus - Gamma phage

Wiki Føroyskt 

Sí miðlasavnið

»Lívfrøði« í Wiki Commons.