جاف

  ئەم وتارە سەبارەت بە ھۆزی جاف نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە جاف (ڕوونکردنەوە).

دڵیان لە نێوان سلێمانی تا سنەدایە. خێڵەکە زۆرینە پابەندن بە مەکتەبی شافیعی لەگەڵ زۆرێک لە شوێنکەوتوانی نەقشبەندی و قادرییە. لە ساڵی ١١١٤ لە لایەن زاهر بەگی جافەوە سەری هەڵدا، سەرکردە گرنگەکانی تر بریتی بوون لە محەمەد پاشا جاف، خاتوون ئادێلە، عوسمان پاشا جاف و مەحمود پاشا جاف، ماڵی باوباپیرانیان قەڵای شێروانە. ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە ساڵانی ١٧٠٠ ناوی پاشا کە نازناوێکی بەرزی پێبەخشیون. ئەوان گەورەترین عەشیرەتی کوردن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە نزیکەی ٤ ملیۆن کەس و بە زمانی بابانی سۆرانی دەزانن. تا ساڵانی ١٨٦٠ حوکمڕانی میرنشینی ئەردەڵانیان کردووە.

هۆزی جاف لەم شار و شارۆچکانەدا دەژین: هەڵەبجە، کەلار، سلێمانی، ڕوانسەر، سنە، جوانرۆ، سەلاسی باوەجانی، کرماشان، زانکێن.

ڕۆژئاوا پەیوەندییەکانی لەگەڵ هۆزی جاف لە جەنگی جیهانی یەکەمدا دەستپێکرد، کاتێک ئیلی بانیستەر سۆان پەیوەندی دروستکرد. دوای شەڕ، عەشیرەتەکە دژی شێخ مەحمود بەرزنجی وەستایەوە، هەروەها بە شکستی بەریتانیا لە پێدانی ئۆتۆنۆمی کورد لە عێراق. لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا، هۆزەکە یەک لەسەر نۆی عێراقیان کۆنترۆڵکرد و سیستەمی پەیوەندییەکانی وڵاتەکەیان کۆنترۆڵکرد. لە ساڵی ١٩٣٣ نزیکەی ١٠٠ هەزار تفەنگ لە دەستی ئەو عەشیرەتەدا بوو، بە پێچەوانەی تاکە ١٥ هەزار تفەنگ لەلایەن عێراقی تازە دامەزراوەوە. لەم ماوەیەدا هۆزەکە دانیشتوو بوون.

سەرکردە و سیاسەتمەداران

• محەممەد پاشا جاف، پاشای کورد و سەرۆکی باڵای عەشیرەتی جاف، لە ساڵی ١٧٣٤ قەڵای شێروانە دروست دەکات.
• عوسمان پاشا جاف، (لەدایکبووی ١٨٤٦) پادشای کورد، سەرکردەی عەشیرەتی جاف، هاوسەرگیری لەگەڵ ئادێلا خانمی عەشیرەتی ئەردەڵانی کۆن کردووە.
• ئادێلا جاف (١٨٤٧-١٩٢٤)، لەلایەن ئینگلیزەکانەوە بە شازادەی ئازاکان ناودەبرا؛ هاوسەرگیری لەگەڵ شای کورد عوسمان پاشا جاف کردووە، بە ڕۆڵی لە ناوچەکەدا بەناوبانگ بووە، واتە لە سەردەمی شیخ مەحموود ئەلجاف حەفید.
• ئەحمەد موختار جاف (١٨٩٨-١٩٣٤)، ئەندامی پەرلەمانی عێراق و سەرۆکی شارەوانی هەڵەبجە بووە.
• نەوزاد داود بەگ جاف (ناسراو بە نۆزاد داود فەتاح ئەلجاف)، سەرۆکی کەناری باکووری عێراق و سەرۆکی عەشیرەتی جاف.
• ئەکرەم حەمید بەگزادە جاف، سەرکردەیەکی کورد و سیاسەتمەدار و وەزیری پێشووی کشتوکاڵ لە عێراق.

هەمزه اسعد جاف لەدایك بووی سالی ١٩٧٤ی گوندی بۆگد، مامۆستا و ناوداري كورد. خاوەنی دەیان كتێبي سیاسي و وانەبێژییه.

• ھانا جاف (لەدایکبووی ١٩٨٦)، لەدایکبوی ئەمریکی مەکسیکی-کورد کە سیاسەتمەدار و خێرخواز و نووسەر و وتەبێژە.

هونەرمەندان، شاعیران، گۆرانیبێژ

• خانەیی قوبادی جاف (نزیکەی ١٧٠٠-١٧٥٩)، شاعیرێکی سەدەی ١٨ی جاف.
• نالی جاف (1797 یان 1800-1855 یان 1856)، شاعیر کە بەشداری کرد لە کردنی زمانی ئەدەبی سۆرانی باشووری کوردستان.
• عەبدوڵڵا گۆران جاف (١٩٠٤-١٩٦٢).
• تارا جاف (لەدایکبووی ١٩٥٨)، گۆرانیبێژ و مۆسیقاژەنی پسپۆڕی چەپکە گوڵ.

زانایان و ئەکادیمیەکان

• فێرێدون بیگلاری (لەدایکبووی ١٩٧٠)، شوێنەوارناس و کۆڕاتۆری مۆزەخانە.