Міхаіл Васільевіч Ламаносаў

Дзянісаўка, цяпер с. Ламаносава Холмагарскага раёна Архангельскай вобласці, Расія — 15 красавіка 1765) — расійскі навуковец-прыродазнавец, энцыклапедыст, хімік і фізік.

Міхаіл Васільевіч Ламаносаў
руск.: Михаил Васильевич Ломоносов
Праца невядомага мастака. Масла.
Дата нараджэння	8 (19) лістапада 1711
Месца нараджэння	Q122258199?, Архангелагародская губерня, Маскоўская дзяржава
Дата смерці	4 (15) красавіка 1765 (53 гады)
Месца смерці	Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя[…]
Месца пахавання	Лазараўскія могілкі Аляксандра-Неўскай лаўры[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя
Бацька	Vasily Dorofeyevich Lomonosov[d]
Маці	Elena Ivanovna Sivkova[d]
Жонка	Elisabeth Christine Zilch[d]
Дзеці	Алена Міхайлаўна Ламаносава[d]
Род дзейнасці	астраном, геолаг, фізік, хімік, мовазнавец, паэт, пісьменнік, гісторык, філосаф, вынаходнік, мастак-мазаічыст, географ, выкладчык універсітэта, матэматык, палітык, мастак, навуковец, перакладчык
Навуковая сфера	прыродазнаўства[d], хімія, фізіка, мінералогія, гісторыя, філалогія, металургія, філасофія і астраномія
Месца працы	Пецярбургская акадэмія навук МДУ Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт Марбургскі ўніверсітэт
Навуковае званне	акадэмік Пецярбургскай АН, член Акадэміі мастацтваў, ганаровы член Стакгольмскай і Балонскай акадэмій навук
Альма-матар	Марбургскі ўніверсітэт (1739) Славяна-грэка-лацінская акадэмія[d] (1734) Кіева-Магілянская акадэмія (1735) Акадэмічны ўніверсітэт Пецярбургскай акадэміі навук[d] (1736) Марбургскі ўніверсітэт Фрайбергская горная акадэмія
Адукацыя	Славяна-грэка-лацінская акадэмія, Акадэмічны ўніверсітэт у Пецярбургу, Марбургскі ўніверсітэт, горная лабараторыя ў Фрайбергу
Вядомыя вучні	Stepan Rumovsky[d]
Вядомы як	вучоны-энцыклапедыст, заснавальнік Маскоўскага ўніверсітэта
Член у	Шведская каралеўская акадэмія навук Расійская акадэмія навук Пецярбургская акадэмія навук Імператарская Акадэмія мастацтваў
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Увайшоў у навуку як першы хімік, які даў вызначэнне фізічнай хіміі, вельмі блізкае да сучаснага, і перадвызначыў шырокую праграму фізіка-хімічных даследаванняў; яго малекулярна-кінетычная тэорыя цеплыні шмат у чым апярэдзіла сучаснае ўяўленне пра будову матэрыі — шматлікія фундаментальныя законы, у ліку якіх адзін з пачаткаў тэрмадынамікі; заклаў асновы навукі пра шкло. Астраном, прыборабудаўнік, географ, металург, геолаг, паэт, зацвердзіў асновы сучаснай рускай літаратурнай мовы, мастак, гісторык, прыхільнік развіцця рускай асветы, навукі і эканомікі. Распрацаваў праект Маскоўскага ўніверсітэта, пасля названага ў яго гонар. Адкрыў наяўнасць атмасферы ў планеты Венеры. Правадзейны член Акадэміі навук і мастацтваў.

Вучыўся ў Славяна-грэка-лацінскай акадэміі ў Маскве (1731-35), у акадэмічным універсітэце ў Пецярбургу (1735), у Германіі (1736-41). 3 1742 у Пецярбургскай АН, ад’юнкт фізічнага класа, прафесар хіміі з 1745 года. 3 1748 працаваў у першай у Расіі хімічнай лабараторыі пры АН (створана па яго ініцыятыве), адначасова (з 1756) на заснаванай ім шкляной фабрыцы.

Акадэмік Пецярбургскай АН (1745), член расійскай Акадэміі мастацтваў (1763). Ганаровы член Шведскай (1760) і Балонскай (1764).

 

Вёў навуковыя даследаванні па хіміі, фізіцы, астраноміі, геаграфіі, геалогіі, металургіі. Распрацаваў асновы карпускулярнага (атамна-малекулярнага) вучэння; малекулярна-кінетычную тэорыю цяпла і газаў, тэорыю колераў. Эксперыментальна даказаў закон захавання масы рэчыва ў хімічных рэакцыях (1756), сфармуляваў прынцып захавання матэрыі і руху. Адзін з заснавальнікаў фізічнай хіміі. Абгрунтаваў неабходнасць выкарыстання фізічнага метаду ў хіміі, даў фізічнай хіміі азначэнне, блізкае да сучаснага, напісаў «Увядзенне ў сапраўдную фізічную хімію» (1752). Прапанаваў канструкцыю шэрагу (каля 100) розных прылад, у т.л. аптычных. Адкрыў існаванне атмасферы на Венеры (1761). У працы «Першыя асновы металургіі або рудных спраў» (1763) апісаў уласцівасці металаў і практычныя метады іх атрымання. Выклаў асновы тэорыі геалагічнага развіцця Зямлі і зямной кары. Растлумачыў паходжанне многіх карысных выкапняў і мінералаў. Быў кіраўніком Геаграфічнага дэпартамента. 3 яго ўдзелам складаўся геаграфічны «Атлас Расійскі». Даследаваў марскія льды і даў іх першую класіфікацыю. Выказаў ідэю аб важнасці для Расіі даследавання Паўночнага марскога шляху і асваення Сібіры. У 1755 па ініцыятыве М. Ламаносава створаны Маскоўскі універсітэт.

Напісаў фундаментальныя філалагічныя працы: «Кароткі дапаможнік красамоўства» (1748; першая руская рыторыка), «Расійская граматыка» (1757; першая руская граматыка), «Прадмова пра карысць кніг царкоўных у расійскай мове» (1758; першая спроба рускай стылістыкі). На дакументальнай аснове склаў «Старажытную расійскую гісторыю ад пачатку расійскага народа да… 1054 года» (ч. 1-2, 1754-58, апубл. 1766), «Кароткі расійскі летапісец з радаводам» (1760), у якіх крытыкаваў нарманскую тэорыю. Вынайшаў і распрацаваў новы спосаб вырабу смальты для мазаік, заснаваў мазаічную майстэрню, у якой ствараліся партрэты, абразы, ландшафты («Вобраз Хрыста», 1753; пано «Палтаўская баталія», 1762-64).

У галіне філасофіі М. Ламаносаў стаў адным з першых прадстаўнікоў рускага матэрыялізму. Усе з’явы прыроды, на яго думку, могуць быць растлумачаны прыроднымі механічнымі ўзаемадзеяннямі элементарных часцінак матэрыі. У аснове яго светапогляду — ўяўленні пра атамна-малекулярную будову рэчыва. Пачаўшы з вучэння пра «неадчувальныя» часцінкі матэрыі, механічныя ўласцівасці і рух якіх вызначаюць якасную разнастайнасць свету, М. Ламаносаў вырашыў напісаць усёабдымную «карпускулярную філасофію», якая аднаўляла б навуковую карціну прыроды на аснове атамна-малекулярных уяўленняў. Задумка гэта засталася няздзейсненая, але ён лічыцца выдатным прадстаўніком атамістыкі ў філасофіі і прыродазнаўстве 18-19 ст. Вялікае значэнне мела таксама ідэя вучонага пра заканамерную эвалюцыю прыроды, паступовыя змены бясконцага Сусвету.

Міхаіл Ламаносаў — адзін з пачынальнікаў новай рускай літаратуры, рэфарматар рускага вершаскладання. У «Лісце аб правілах расійскага вершаскладання» (1739, апубл. 1778) абгрунтаваў сілабатанічную сістэму вершаскладання. Стваральнік новых літаратурных жанраў, у т.л. рускай оды філасофскага і высокага грамадскага гучання («На ўзяцце Хаціна», 1751, і інш.). Аўтар паэмы «Пётр Вялікі» (незавершаная, часткова апубл. 1760-61), трагедый у вершах «Таміра і Селім» (1750), «Дземафонт» (1752) і інш., вершаў на выпадак (надпісы, эпіграмы і г.д.). Яго сатыра «Гімн барадзе» распаўсюджвалася ў спісах (апубл. 1859). Асноўныя рысы паэзіі М. Ламаносава — грамадзянскасць, патрыятызм, пачуццё ўласнай годнасці паэта. Перакладаў Гамера, Вергілія, Авідзія і іншых антычных аўтараў.

• Полр. собр. соч. Т. 1—11. — М; Л., 1950—1983;
• Сб. ст. и материалов. Т. 1—9. — М.; Л., 1940—1991;
• Избр. произв. — Л., 1990;
• О воспитании и образовании. — М., 1991.