Гавязна

Цэнтар сельсавету Стаўпецкага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 640 чалавек. Знаходзіцца за 17 км ад Стоўпцаў, на шашы Стоўпцы — Нясьвіж.

Гавязна лац. Haviazna
Першыя згадкі:	1592
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Стаўпецкі
Сельсавет:	Вішнявецкі
Насельніцтва:	640 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1717
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°25′0″ пн. ш. 26°38′0″ у. д. / 53.41667° пн. ш. 26.63333° у. д. / 53.41667; 26.63333 26°38′0″ у. д. / 53.41667° пн. ш. 26.63333° у. д. / 53.41667; 26.63333
Гавязна на мапе Беларусі ± Гавязна Гавязна
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гавязна — даўняе мястэчка гістарычнай Наваградчыны. Да нашага часу тут захавалася царква Сьвятога Яна Прадцечы ў стылі барока, помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя, часткова зруйнаваны расейскімі ўладамі ў выніку маскоўскай перабудовы.

Некаторыя дасьледнікі адзначаюць, што тапонім Гавязна ўзыходзіць ад балцкага 'гаіць'. Таксама імавернае паходжаньне ад зьніклай да нашага часу рэчкі Гавязьнянкі.

30 ліпеня 1964 году Гавязну ўказам Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР афіцыйна перайменавалі ў Вішнявец. У 1992 годзе тапанімічная камісія пры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі ў часе экспэртызы высьветліла, што старажытная назва вёскі была адзінай на ўсю Беларусь і мела для краіны вялікую гістарычна-культурную каштоўнасьць. Паводле старшыні камісіі Валянціны Лемцюговай:

	Былую назву як рэлікт, помнік духоўнай культуры трэба абавязкова вяртаць. А тое, што вёска знаходзіцца ў Нясьвіскай турыстычнай зоне, робіць аднаўленьне гістарычнай справядлівасьці справай дзяржаўнай важнасьці.

У 2006 годзе вяртаньне гістарычнай назвы абмяркоўвалася на мясцовым узроўні, аднак на той час ня здолела атрымаць дастатковай падтрымкі.

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра двор Гавязна датуецца 1592 годам, калі ён знаходзіўся ў валоданьні Нясьвіскага езуіцкага калегіюму. Таксама вядома, што Ян Сямён Алелькавіч прадаў свой маёнтак Гавязну Мікалаю Радзівілу «Сіротку». У 1602 годзе Мікалай Радзівіл «Сіротка» перадаў заможную сядзібу з ваколіцамі (170 валок зямлі) Нясьвіскаму жаночаму бэнэдыктынскаму кляштару.

Заснаваньне мястэчка Гавязна адбылося ў сярэдзіне XVIII стагодзьдзі побач з аднайменнымі вёскай (цяпер Навапольцы) і маёнткам. У 1742 годзе бэнэдыктынкі збудавалі тут царкву Сьвятога Яна Прадцечы. На 1773 год у мястэчку было 17 двароў, у 1801 годзе — 19 двароў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Гавязна апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слуцкім павеце. У 1845 годзе тут адкрылася народная вучэльня, у якой у 1892/93 навучальным годзе займаліся 44 хлопчыкі, у 1905/06 — 110 хлопчыкаў і 10 дзяўчынак. Па скасаваньні уніі да 1850 году расейскія ўлады істотна перабудавалі царкву.

На 1861 год у Гавязьне было 18 двароў. У XIX — пачатку XX стагодзьдзях мястэчка было цэнтрам воласьці Слуцкага павету. У 1880 годзе тут было 20 двароў, існавалі валасная ўправа, плябанія і карчма, штогод праводзіўся кірмаш. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку быў 31 двор. На 1908 год — 25 двароў.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Гавязну занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

 

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Гавязна абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Гавязьненскай воласьці накіроўвалі ў Народны Сакратарыят БНР скаргі на дзеяньні нямецкіх войскаў. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Гавязна ўвайшла ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году яна апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Наваградзкага ваяводзтва. У гэты час тут было 46 двароў. У 1928 годзе на тэрыторыі мястэчка існаваў млын.

У 1939 годзе Гавязна ўвайшла ў склад БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету Стаўпецкага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 да чэрвеня 1944 году Гавязна знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. На 1970 год у вёсцы было 87 двароў, на 1992 год — 212, на 1996 год — 211. У 2000-я гады Гавязна атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1861 год — 138 чал.; 1880 год — 144 чал.; 1897 год — 215 чал.
• XX стагодзьдзе: 1908 год — 216 чал.; 1921 год — 257 чал.; 1970 год — 307 чал.; 1992 год — 661 чал.; 1996 год — 681 чал.; 1999 год — 684 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 640 чал.

Інфраструктура

У вёсцы працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, 2 бібліятэкі, пошта.

 

Славутасьці

• Будынак крамы, у якім некалі быў пастарунак і невялікая пякарня
• Каплічка (XIX ст.; каля царквы)
• Царква Сьвятога Яна Прадцечы (1742: Сьвяты Пасад, цяпер у валоданьні Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату)

У вёсцы знаходзіцца абэліск загінулым землякам у Другую сусьветную вайну

• Мясцовую барокавую царкву сьвятога Яна Прадцечы ў сваёй творчасьці апісаў паэт Уладзіслаў Сыракомля: «сярод ураджайных раўнінных палёў ляжыць мястэчка Гавязна з прыгожай мураванай царквой».

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым. — 480 с. — ISBN 985-11-0090-0
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

• Гавязна, Radzima.org