Горная Сыстэма Памір

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Памір (неадназначнасьць).

Памір знаходзіцца на злучэньні адгор’яў іншых магутных горных сыстэмаў Цэнтральнай Азіі — Гіндукушу, Каракаруму, Куньлуня и Цянь-Шаня. Горы Паміру ўваходзяць у лік найвышэйшых гораў зямлі і з Віктарыянскіх часоў былі вядомыя як «Дах Сьвету», як перакладаецца слова «Памір».

 

Плошча Паміру складае прыкладна 120 000 км². Паўночная частка сыстэмы знаходзіцца ў Кыргыстане і абмежавана Заалайскім хрыбтом. Усходняя частка Паміру знаходзіцца ў Кітаі, абмежавана Сыракольскім і Кашгарскім хрыбтом. Паўднёвая частка сыстэмы знаходзіцца ў Аўганістане, абмежавана ракой Памір і вярхоўямі ракі Пяндж. На захадзе горная сыстэма Паміру абмежавана мэрыдыянальным адрэзкам даліны ракі Пяндж. Асноўная частка сыстэмы знаходзіцца ў Таджыкістане. Найвышэйшыя пункты зьмешчаны ў Кашгарскіх гарах (г. Кангур, 7719 м; г. Музтагата, 7546 м).

Паводле асаблівасьцей рэльефу сыстэму падзяляюць на Заходні і Ўсходні Памір. Для Заходняга Паміру характэрна сыстэма высокіх хрыбтоў, схілы якіх расчлянёныя глыбокімі цясьнінамі рэк. Для рэльефу Ўсходняга Паміру характэрныя плоскія днішчы вялізных далін і катлавін, якія падняты на вышыню 3500 — 4500 м і запоўнены прадуктамі разбурэньня гораў, у грунтах трапляецца вечная мерзлата. Над імі ўзвышаюцца хрыбты вышынёй больш за 6000 м.

• Кангур, 7719 м, Кітай
• Музтагата, 7546 м, Кітай
• Пік Ісмаіла Самані (былыя назвы Пік Камунізму, Пік Сталіна), 7495 м, Таджыкістан
• Пік Леніна, 7134 м, Таджыкістан/Кыргыстан
• Пік Каржанеўскага, 7105 м, Таджыкістан
• Пік Рэвалюцыі, 6974 м, Таджыкістан

Памір — вобласьць з высокай сэйсьмічнасьцю. Землятрусы дасягаюць 8—9 балаў.

Клімат Паміру рэзка кантынэнтальны. Характэрна доўгая і суровая зіма, кароткае і халоднае лета. У далінах Заходняга Паміру на вышыні каля 2000 м сярэднія тэмпэратуры вагаюцца ад −7,4 °C у студзені да 22,5 °C у ліпені. Гадавая колькасьць ападкаў сягае тут 800 мм (на ледавіку Федчанкі). На Ўсходнім Паміры клімат больш суровы. На вышыні каля 4000 м сярэдняя тэмпэратура студзеня сягае −20 °C, у ліпені паветра праграваецца ў сярэднім ўсяго да +8 °C, ападкаў выпадае каля 100 мм штогод.

Сьнегавая мяжа вагаецца ад 3600 м ў Заходнім Паміры да 5400 м ва Ўсходнім Паміры. Плошча зьледзяненьня ў межах Таджыкістану звыш 7500 км², што складае больш за 10% усёй паверхні Паміру.

На тэрыторыі Паміру зьмяшчаецца вялікая колькасьць ледавікоў — каля 7100. Тыпы ледавікоў: каравыя, вісячыя, схілавыя, складаныя далінныя альпійскага й туркестанскага тыпаў. Найбольшыя ледавікі: Федчанкі даўжынёй 77 км (найдаўжэйшы ў былым СССР) і Грум-Гржымайлы даўжынёй 37 км.

Рэкі, якія працякаюць у межах Паміру, адносяцца пераважна да басэйнаў Амудар’і (якая ў верхнім цячэньні называецца Пяндж), Яркэнду і Кашгару. Найбольшыя рэкі: Кызыл-Суу, Кызылсу, Сурхоб, Вахш. Яны маюць бурнае цячэньне, летнія паводкі.

Найбольшыя азёры: Каракуль, Рангкуль, Шаркуль, Заркуль, Яшылькуль, Сарэскае.

 

У далінах Заходняга Паміру пераважае пустэльныя палыновая расьліннасьць, на вышыні 3600—3200 м — дзярнова-злакавыя стэпы з калючымі падушкамі астрагалаў і аканталімонаў. На вышыні 3200—3800 м пераважаюць кавыльныя стэпы, якія зьмяняюцца кабрэзіевымі лугамі. З вышыні 4500 м пачынаецца субальпійскі пас з марозаўстойлівай нізкатраўнай расьліннасьцю. Па берагах рэк растуць таполі, бярозы, вербы, якія могуць утвараць невялікія гаі.

Даліны Ўсходняга Паміру заняты высакагорнай пустэльняй з рэдкімі расьлінамі падушкападобнай формы. На вышыні 3500—4200 м найбольш характэрны паўхмызьнячок тэраскен, а вышэй за 4200 м пераважаюць падушачнікі з вастралодкі, аканталімону, сібальдыі. Каля рэк і ручаёў сустракаюцца кабрэзіевыя і асаковыя лугі.

Жывёльны сьвет Паміру прадстаўлены горным баранам архарам, даўгахвостым сурком, чырвонай пішчухай. Сярод птушак сустракаюцца тыбэцкі ўлар, серпадзюб, тыбэцкі крумкач, жаваранак і сьнегавы гімалайскі грыф.

У гаспадарцы вырошчваюць якаў.

У Заходнім Паміры здабываюць вугаль.

На лугах разводзяць авечак.

Вырошчваюць ячмень, гарох, на паліўных палях — вінаград, шаўкоўніцу, грэцкі арэх, абрыкосы.

Памірская шаша, другая па вышыні міжнародная дарога, зьвязвае Душанбэ ў Таджыкістане з Ошам у Кыргыстане праз Горна-Бадахшанскую аўтаномную вобласьць і зьяўляецца адзінай крыніцай забесьпячэньня для навакольных ізаляваных рэгіёнаў. Вялікі шоўкавы шлях праходзіў праз шэраг памірскіх хрыбтоў.

У сьнежні 2009 г. Нью-Ёрк Таймз зьмясьціла шэраг артыкулаў, прысьвечаных турыстычным магчымасьцям памірскага рэгіёну Таджыкістану.

  Памір (горная сыстэма) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Памір — дах сьвету (анг.)
• Памір на Wikivoyage (анг.)
• Фатаграфіі і дапаможнік па трэкінгу ў Ваханскім і Аўганскім Паміры (анг.)
• «Памір» у Энцыкляпэдыі жывых прыгодаў (рас.)
• Надзея Емельянава. Народы Паміру і Гіндукушу (рас.)
• Памір. Ад легендаў да ведаў. Некаторыя зьвесткі з памірскай гісторыі (рас.)
• Перавалы Паміру (рас.)