Жырмуны

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Жырмуны (неадназначнасьць).

Цэнтар сельсавету Вярэнаўскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 662 чалавекі. Знаходзяцца за 16 км на паўднёвы захад ад Вярэнава, за 8 км ад чыгуначнай станцыі Бастуны; на шашы Ліда — Вільня.

Жырмуны лац. Žyrmuny
Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа
Магдэбурскае права:	1724
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Вярэнаўскі
Сельсавет:	Жырмунскі
Насельніцтва:	662 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1594
СААТА:	4213813036
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	54°1′20″ пн. ш. 25°13′14″ у. д. / 54.02222° пн. ш. 25.22056° у. д. / 54.02222; 25.22056 25°13′14″ у. д. / 54.02222° пн. ш. 25.22056° у. д. / 54.02222; 25.22056
Жырмуны на мапе Беларусі ± Жырмуны Жырмуны
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Жырмуны — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа, помнікі архітэктуры XVIII стагодзьдзя. За 5 км на поўдзень ад колішняга мястэчка знаходзіцца аднайменная вёска, дзе захаваліся руіны палацава-паркавага комплексу Радзівілаў.

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Жырмоны (21 кастрычніка 1542 году); Жырмуны (1553 год).

Вялікае Княства Літоўскае

У пісьмовых крыніцах Жырмуны ўпершыню ўпамінаюцца ў XV ст. як маёнтак роду Бутрымаў. Каля 1437 году баярын Войцех Кучук заснаваў тут касьцёл. У канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзяў маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Мантоўтавічаў.

У 1513 годзе Жырмуны перайшлі да Юрыя Радзівіла. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў яны ўвайшлі ў склад Лідзкага павету Віленскага ваяводзтва. На мапе Тамаша Макоўскага 1613 году Жырмуны значацца як мястэчка. У XVII ст. мястэчка перайшло ў валоданьне Завішаў. У 1624 годзе Ян Завіша збудаваў тут новы касьцёл.

У пачатку XVIII ст. Жырмуны зноў перайшлі да Радзівілаў. У 1724 годзе кароль і вялікі князь Аўгуст Моцны надаў мястэчку Магдэбурскае права. У 2-й палове XVIII ст. тут існавалі школа і шпіталь. На 1777 год у Жырмунах быў 31 двор. У 1788 годзе Караліна Радзівіл заснавала ў мястэчку касьцёл Сьвятога Крыжа.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Жырмуны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе сталі цэнтрам воласьці Лідзкага павету Віленскай губэрні. Сьпярша мястэчка знаходзілася ў валоданьні Тышкевічаў, потым Шванэбахаў.

На 1860 год у Жырмунах было 29 будынкаў, дзеялі касьцёл і малітоўны дом, працавалі шпіталь, школа і паштовая станцыя. На 1863 год — 19 жылых дамоў. У пачатку XX ст. адкрылася народная вучэльня.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Жырмуны занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Жырмунаў
•  
  Касьцельная званіца, 1893 г.
•  
  Плябанія, 1928 г.
•  
  Плян плябаніі, 1928 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Жырмуны абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР. У 1920 годзе Жырмуны апынуліся ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 годзе — у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Лідзкага павету Наваградзкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Жырмуны ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету Радунскага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. 3 красавіка 1959 году вёска ўвайшла ў склад Вярэнаўскага раёну. На 1971 год тут было 198 двароў, на 1993 год — 270, на 1997 год — 273. У 2000-я гады Жырмуны атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
•  
  Касьцёл, каля 1900 г.
•  
  Касьцёл, 1906 г.
•  
  Касьцёл, 1907 г.
•  
  Касьцёл, 1915 г.

•  
  Касьцёл, галоўны алтар
•  
  Касьцёл, алтар Маці Божай
•  
  Касьцёл, амбон
•  
  Бярозавая алея, 1939 г.

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1860 год — 271 чал.; 1863 год — 272 чал.
• XX стагодзьдзе: 1901 год — каля 320 чал.; 1971 год — 587 чал.; 1993 год — 670 чал.; 1997 год — 671 чал.; 1999 год — 651 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 662 чал.

Інфраструктура

У Жырмунах працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова, амбуляторыя, пошта.

Славутасьці

• Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа (1789)
• Плябанія

• Краявіды Жырмунаў
•  
  Касьцёл з боку апсыды
•  
  Касьцёл, інтэр’ер
•  
  Касьцёл, алтар
•  
  Касьцёл, хоры

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895.

• Жырмуны, Radzima.org