Yapon Dili: Şərqi Asiyada dil
Yapon dili (yap.
Şərq dillərindən hesab olunur. Bu dildə 125 milyon insan danışır. Əlifbası çin dilinin "kanci" xəttindən formalaşmışdır. Kanci hiraqana və katakanada istifadə olunur. Bundan başqa "imatokana" deyilən və sadəcə imperator sarayında istifadə edilən bir xətt növü də var. 2000-dən çox kanci istifadə olunur, lakin hiraqana və kataqana hərəsi 47 hərfdir. Bu xətlərə bəzi əlamətləri artırdıqda başqa səslər əmələ gəlir. Müasir yapon dilində, xüsusən şirkət adları, reklamlar və yapon dilinin kompüterə keçirilməsində romaci adı verilən latın əlifbası da işlənir.
| Yapon dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | 日本語 |
| Ölkələr | Yaponiya, Quam, Tayvan, Şimali Koreya, Cənubi Koreya, Filippin, Peru, Avstraliya |
| Danışanların ümumi sayı | 125 milyon |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
| Yapon-ryukyu dilləri | |
| Yazı | kanci, katakana |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | япо 870 |
| ISO 639-1 | ja |
| ISO 639-2 | jpn |
| ISO 639-3 | jpn |
| ISO 639-5 | jpx |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | jpn |
| Ethnologue | jpn |
| Linguasphere | 45-CAA |
| ABS ASCL | 72, 7201 |
| IETF | ja |
| Glottolog | nucl1643 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Türk dilləri kimi iltisaqi dildir. Yapon dili Ural-Altay dillərindən olduğuna görə türk dillərinə müəyyən yaxınlığı var.
Dilin adı
Yaponca yapon dilini iki cür adlanırlar. Başqa dillərin kontekstində "nihonqo" (日本語) sözü işlədilir. Bu, hərfi tərcümədə "yapon dili" deməkdir. Lakin, milli mədəniyyətin bir hissəsi, Yaponiyada tədris olunan fənn kimi, doğma dövlət dili olaraq o, adətən "kokuqo" (國語 və ya 国語), yəni "ölkə dili" və ya "milli dil" adlandırılır. Bu söz başqa dillər üçün də istifadə edilə bilər, amma əsasən məhz yapon dili üçün istifadə edilir.
Tarixi
Yapon dili yazıda Yayoy dövründən başlayaraq istifadə olunur.
Hiraqana əlifbası
| Hiraqana | |||||||
| あ a | い i | う u | え e | お o | (ya) | (yu) | (yo) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| か ka | き ki | く ku | け ke | こ ko | きゃ kya | きゅ kyu | きょ kyo |
| さ sa | し shi | す su | せ se | そ so | しゃ sha | しゅ shu | しょ sho |
| た ta | ち chi | つ tsu | て te | と to | ちゃ cha | ちゅ chu | ちょ cho |
| な na | に ni | ぬ nu | ね ne | の no | にゃ nya | にゅ nyu | にょ nyo |
| は ha | ひ hi | ふ fu | へ he | ほ ho | ひゃ hya | ひゅ hyu | ひょ hyo |
| ま ma | み mi | む mu | め me | も mo | みゃ mya | みゅ myu | みょ myo |
| や ya | ゆ yu | よ yo | |||||
| ら ra | り ri | る ru | れ re | ろ ro | りゃ rya | りゅ ryu | りょ ryo |
| わ va | ゐ vi | ゑ ve | を vo | ||||
| ん n | |||||||
| が ga | ぎ gi | ぐ gu | げ ge | ご go | ぎゃ gya | ぎゅ gyu | ぎょ gyo |
| ざ za | じ ji | ず zu | ぜ ze | ぞ zo | じゃ ja | じゅ ju | じょ jo |
| だ da | ぢ (ji) | づ (zu) | で de | ど do | ぢゃ (ja) | ぢゅ (ju) | ぢょ (jo) |
| ば ba | び bi | ぶ bu | べ be | ぼ bo | びゃ bya | びゅ byu | びょ byo |
| ぱ pa | ぴ pi | ぷ pu | ぺ pe | ぽ po | ぴゃ pya | ぴゅ pyu | ぴょ pyo |
Katakana əlifbası
ア (a) イ (i) ウ (u) エ (e) オ (o)
K カ (ka) キ (ki) ク (ku) ケ (ke) コ (ko)
S サ (sa) シ (şi) ス (su) セ (se) ソ (so)
T タ (ta) チ (çi) ツ (tsu) テ (te) ト (to)
N ナ (na) ニ (ni) ヌ (nu) ネ (ne) ノ (no)
H ハ (ha) ヒ (hi) フ (fu) ヘ (he) ホ (ho)
M マ (ma) ミ (mi) ム (mu) メ (me) モ (mo)
Y ヤ (ya) ユ (yu) ヨ (yo)
R ラ (ra) リ (ri) ル (ru) レ (re) ロ (ro)
V ワ (va) ヰ (vi) ヱ (ve) ヲ (vo / o)
N ン (n)
Kanci
Eramızın V əsrində Çindən Yaponiyaya gəlmiş xəttdır. Katakana və hiraqana da kancidən tutulmuş xəttdir. Hazırda kanci Çin, Yaponiya və Koreyada işlənilir.
Misal
| Kanci | Tələffüz | Məna |
|---|---|---|
| 土 | tsuçi | Torpaq |
| 天 | ten | Göy, səma |
| 水 | mizu | Su |
| 火災 | Kasai | Od, atəş |
| 風 | kaze | Yel, külək |
| 男 | otoko | Kişi |
| 女 | onna | Qadın |
| 食べる | taberu | yemək |
| 飲む | nomu | içmək |
| 大きい | ōkii | böyük |
| 小さい | çīsai | balaca |
| 夜 | yoru | Gecə |
| 日 | hi | Gündüz |
Qrammatikası
Sifətin ismi təyin etməsi və onun isimdən öncə gəlməsi türk diliylə eynidir.
Məsələn:
- 赤いリンゴ akai rinqo
- qırmızı alma
- 私の赤いリンゴ vataşi no akai rinqo
- mənim qırmızı almam
Subyekt cümlənin əvvəlində gəlir. Cümlənin tərtibi belədir: Subyekt Obyekt Fel. Misal:
- 私はリンゴを食べました。 vataşi va rinqo o tabemaşta. (mən almanı yedim).
- リンゴを私は食べました。rinqo o vataşi va tabemaşta. (almanı mən yedim).
Sadə söz və ifadələr
- おはようございます。Ohayo → Sabahınız xeyir
- こんにちは Konniçiva → Salam
- こんばんは Konbanva → Axşamınız xeyir
- さようなら Sayonara → Gülə gülə
- おやすみなさい Oyasuminasay → Gecəniz xeyir
- お元気ですか Ogenki desu ka? → Necəsiniz?
- はい hai → Bəli
- いいえ ie → Xeyr
- ありがとうございます Arigato → Sağ olun (təşəkkür edirəm)
Fonetika
Yapon dilində 5 sait var. (あ (a), い (i), う (u), え (e), お (o)). Bütün samitlər bu 5 saitlə işlənilir. Ona görə yapon dilində samit səs tək işlənilmir (ん (N) hərfindən başqa). Məsələn, Ka, Ha, Ma, Sa, Ta, Ra, Ya.
Tarixi mənbələrə görə Nara dövründə yapon dilində 8 sait varmış. Bu səslərdən 3-ü Heyan dövründə ixtisar olunub. Azərbaycan dilində olub yapon dilində olmayan səslər bunlardır: X, Ğ, J, Ö, Ü, V, G. Yapon dilində olub Azərbaycan dilində mövcud olmayan səslər isə bunlarddır: つ (Tsu) və わ (Ua). Yapon dilində qəliz səslər (X, Ğ, J) olmadığına görə sadə səslənir. Səslənmə baxımından ispan, yunan və italyan dillərinə yaxındır.
Mənbə
- ASE, V cild, Bakı, 1981, səh. 69
Xarici keçidlər
- Yapon dili əlifba tapşırıq (PDF)
- AKSER Brasil – Video Arxivləşdirilib 2009-02-02 at the Wayback Machine
 | Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
This article uses material from the Wikipedia Azərbaycanca article Yapon dili, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Azərbaycanca (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.