Alet Viljoen

Aletta Adriana Viljoen is in 1911 in die Karoo gebore. Sy word groot op die familieplaas naby Britstown. ’n Blindedermoperasie verhoed dat sy universiteit toe kan gaan en sy keer terug plaas toe en trou dan met Richard Viljoen, ’n skoolmaat. Hulle bly op die plaas Jakhalskuile in die Britstown distrik (’n buurplaas van haar familieplaas) en maak drie kinders groot. Haar belangstelling in maatskaplike werk maak haar vir meer as veertig jaar betrokke by verskeie inisiatiewe op hierdie gebied in die distrik. Op die plaas hou sy byvoorbeeld twaalf jaar lank op eie koste ’n professionele skool aan die gang vir die kleiner kinders van die bruin plaaswerkers in die omgewing. Die kinders lê in hierdie tyd departementele eksamens af en in die hele tyd was daar nie een druipeling nie, ten spyte van die feit dat sy nie formele opleiding as onderwyser ontvang het nie. In later jare ondervind sy hartprobleme en ontvang kort voor haar dood ’n pasaangeër. Sy is in 1985 op Britstown oorlede.

Gister se môre vertel in episodes die aandoenlike verhaal van ’n bruin gesin, die Alsasters (Kiewiet en Mietjie met hulle spannetjie kinders) van die plaas Putfontein in die distrik Britstown. Die klein dingetjies van hulle daaglikse bestaan rondom die groot kringloop van geboorte, huwelik en dood word met groot lewensvreugde geskets, ten spyte van hulle swaarkry en armoede. Elke episode het sy eie verhaal, sodat die boek amper anekdoties van aard is, maar deur die aaneenskakeling van die episodes word wel ’n geheelbeeld van ’n lewensverloop gevorm. Die mense word eerlik en opreg in humor geteken, wat die empatie met hulle situasies des te meer aanwakker. Die dialoog veral is uitstekend weergegee in lewensgetroue spreektaal, vol van die unieke kwinkslae van hierdie gemeenskap.

Die postuum verskene Uit die kwaads uit bevat ook streekkuns, waarin twee karaktersketse oor mense in die kontrei gebundel word. Die eerste een, Velle, is die verhaal van Fielies en Malena se kind, die eenkantmens Velle, wat in ’n donderstorm in die veld gebore is. Op sestien wil haar pa probeer om ’n toelae te kry vir haar sorg, wat hulle met die burokrasie in aanraking bring (geboortesertifikaat, doopseel, foto en dies meer). Hierdie beproewing gee met humor ook die tragiek deur van hawelose mense wat onbegrypend deur die lewe loop en soek na uitkoms. Daar is die verdere wete dat hulle lyding nie net ’n menslike kondisie is nie, maar vererger word deur die feit dat hulle bruin mense is in ’n wit beheerde samelewing. Ou Giel lewe nog vertel van Giel wat op sy oudag op ’n skaapplaas tot ruste kom en dan sy laaste dae deurbring met sout strooi oor ander mense se lawwe lewens. Weereens word die spreektaal op gesaghebbende en egte wyse gebruik, sodat die woorde klink asof dit nou net deur die karakters gespreek is.

Boeke

• T.T. Cloete (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
• J.C. Kannemeyer Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999