Alcoran

L' Alcoran (on dit eto : li Coran), c' est l' mwaisse live di l' Islam.

En arabe, "القرآن", al Qor'ân vout dire "li lijhaedje". Come di djusse, li prumî vierset d' l' Alcoran dimande ås muzulmans di lére, dj' ô bén : di lére et rlére et studyî çou ki va shuve :

Lé, å no di t' Bon Diu, Lu ki t' a askepyî !

Po les muzulmans, l' Alcoran a stî dicté tot droet do Bon Diu (k' on lome al lah, li Diè, en arabe) å profete Mawoumet, pa l' åjhmince di l' andje Gabriyel. Il a stî dicté en arabe, d' aviè 610 a dviè 632.

Cwand on novea verset esteut cnoxhou do profete, on djheut k' il aveut dischindou (en arabe : nazala). Mawoumet a morou l' anêye do dischindaedje do dierin verset.

Po les egzedjetisses, on rtrouve des traeces di tecses rilidjeus d' å moens cénk sourdants diferins, et d' sacwants lingaedjes (ebreu, siriake...).

L' Alcoran est pårti e sourates, avou tchaeke on tite et on limero. End a 314. Tchaeke sourate est rpårteye e versets, avou tchaeke on limero.

Les sourates n' ont nén stî scrîtes ene a ene. Les versets "dischindént" plik plok, u pa trokes, et l' Mawoumet mostrer a ses soçons ki scrijhént e ké sourate, et a kéne plaece k' i dvént aler.

Sacwantès sourates ont dischindou al Meke (610-622), et des ôtes al Medina (623-632). Elle estént scrîtes do côp so des spales di chamo, des foyes di pålmî u des platès pires.

Li pus ptite sourate, c' est l' "Sourate Kawtar", avou ses 3 versets. Ene ôte pitite sourate est l' cene del Victwere. Ele dit :

Si l' victwere do Bon Diu avént, et l' ridrovaedje (del Meke),
Et si vos veyoz les djins k' intrèt dins l' rilidjon do Bon Diu pa peclêyes
Adon, criyîz des louwandjes po rmercyî vosse Mwaisse, et lyi dmander pardon, pask' Il est l' Pardon.

Li pus grande sourate, c' est l' cene del Vatche (Sourate al baqara) k' a 285 versets.

C' est l' cwatrinme calife, Otman, k' a rashonné totes les copeyes, sipårdowes a ç' moumint la disk' a l' Irak l' Iran et disk' a l' Ouzbekistan d' asteure, po clawer l' mwaisse copeye di l' Alcoran, ki n' a pus candjî d' ene faflote dispu don. Ki : les prumîs egzimplaires di l' Alcoran sont scrîts sins minme les ponts ådzeu et ådzo des letes (ki n' sont nén des diyacritikes, mins bén on boket minme des letes). Gn a co ene copeye di ces prumîs Alcorans la a Samarcande, e l' Ouzbekistan.

Cwand, ene miete pus tård, on-z a fafloté l' Alcoran (mete les ponts so u å dzo des letes, et les faflotes, ki rprezintnut les voyales), on-z a rfondou l' arabe, et clawer s' croejhete, ki n' a pus candjî dispu don nerén.

L' Alcoran, c' est on live sacré. Eto, on muzulman ni pout pougnî ddins ki s' il est bén prôpe.

Les siermints dins les payis islamikes si fwaiynut so l' Alcoran.

Påye et guere

Gn a ostant d' vierset ki préjhèt l' påye ki les cis ki dmandèt d' fé l' guere ås innmis del rilidjon. C' est foirt rishonnant a çou k' on trouve dins l' Bibe.

Les versets ki houkèt al guere sont loukîs come les pus consecants pa les djiyadisses.

Syince

L' idêye ki toplin des atuzes sincieuses sont racsegneyes dins l' Alcoran a stî spårdowe på live da Maurice Bucaille «La Bible, le Coran et la science».

Gn a des versets ki plèt espliker l' agritchaedje do fetusse dins l' matrice, li produjhaedje do laecea pås roemiants, evnd.

Eritance

L' Alcoran dene les lwès a-z apliker po l' eritance. Inte di zeles ki l' pårt del feye n' est ki l' mitan del pårt do fi.

Gn a ossu les djins ki n' ont k' des feyes (et pont d' fi): les feyes n' eritèt nén di ttafwait, mins ene pårt va a des parints omrins (lomés "açab" e-n arabe).

Mågré ki l' civilizåcion est pår diferinne di çou k' ele esteut e 7inme sieke, la k' ces lwès la estént rashiowe sol tcherpetaedje del societé d' adon, les payis oficirmint muzulmans n' els ont måy candjî.

Statut des femes

Sacwants versets ont stî critikés pask' i permetnut a l' ome di bate si feme.

Mins li feme a l' droet di fé çou k' ele vout di ses ritchesses, et c' est l' ome ki doet etertini l' manaedje.

Come l' ome, li feme a l' droet d' divoircî sins l' acoird di l' ome, mins adon, ele piede les paymints et pinsion ki vont avou l' divoice.

L' ome a l' droet d' aveur cwate femes, s' i fwait parey avou tertotes. Mins çoula est cåzu impossibe, dit-st i l' tecse alcoranike. A pårt li Tunizeye, nol ôte payis oficirmint muzulman n' a rtuzé ki cisse tourneure la espaitchive praticmint d' aveur dipus d' ene feme.

Droet et djustice

Li trompaedje des djins maryîs est pûni do scoriaedje ou do tapaedje di pires. Mins c' est les deus petcheus ki dvèt esse pûnis del minme façon. Dins l' aplicåcion, c' est pus sovint l' feme ki poite li donlêye.

Discalotaedje et spepionaedje

On n' djåze nén dins l' Alcoran ni do discalotaedje ni do spepionaedje. Portant li discalotaedje est pratiké pa cåzu tos les muzulmans.

Li spepionaedje est corant dins sacwants payis muzulmans (Edjipe, Soudan bijhrece), et les otorités rilidjeuses ont do må a fé passer l' messaedje ki cisse pratike la ni vént nén di l' Alcoran.

Ovraedje

Les muzulmans ki deynut ki l' Alcoran est bon a-z apliker po tos les trevéns et dins tos les payis. On lzî a recassî ki des sudjets ossu importants pol djoû d' ouy ki les lwès so l' ovraedje ni sont gote aboirdés dins l' Alcoran. Portant, gn a on passaedje, ou k' les dit mot po mot ki «tot ovraedje merite paymint». C' est dins l' sourate 28, «القصص» (al-qaçaç), ki raconte l' istwere da Moyisse. Cwand il arive å payis d' Madian, i rescontere deus kimere ki vont å pousse po ene voye d' aiwe. Mins gn a ddja tote ene cawêye di djins ki ratindnut leu toû (on est dins l' wastene). Les deus båsheles sont so des tchôdès braijhes, et caroter po-z awè leu toû. Moyisse si mete do côp a poujhî al cénkinme vitesse po tote li cawêye di ratindeu, po n' nén fé trop tårdjî les deus båsheles. Cesses-ciales, rarivêyes a leu måjhon, racontnut li spoûle a leu pa. I lzî dit: «Alez s' mi cweri ci ome la, po k' dj' el paye po si ovraedje.»

Rinoyaedje del rilidjon muzulmane

Li condanåcion a moirt des muzulmans ki rnoyèt leu rlidjon n' est nén markêye dins l' Alcoran.

L' Alcoran riprind des grands bokets do Vî Testamint. Metans, cåzu tote li Djneze.

I djåze di Djezus-Cri, mins gn a bråmint d' adire avou l' Evandjîle. Dins l' Alcoran, Djezus-Cri a monté direk å cir et n' a don nén moirt clawé so ene croes. Il est prezinté come li seu profete ki n' åye djamåy pont fwait d' petchîs.

L' Alcoran a stî ratourné dins ene cåkêye di lingaedjes. Mins ratournaedjes ni sont nén loukîs come des lives sacrés. Li recitaedje di l' Alcoran tins des priyires muzulmandes, c' est todi en arabe, minme dins les payis la k' les pretchmints si fwaiynut dins des ôtes lingaedjes.

 

Les corans ni plèt pont aveur d' imådje, mins bén des belès wårnixheures.

Dins les belès letes e walon, on trouve mincion do mot "Alcoran" dins ene tchanson d' amour del mitan do 18inme sieke. Li crapåde "Linete Makêye", riboute si galant "Djihan ki ploye" insi :

Vos avoz l' linwe ki vs cakete
K' est tot come ene pire d' inmant
Dj' ô bén a vos tchansonetes
Ki vs avoz lî l' Alcoran

Ça vout dire ki vos cnoxhoz totafwait, minme des sacwès ki nouk n' a måy léjhou.

Li caractere sacré di l' Alcoran est bén cnoxhou des Walons k' ont stî disfinde l' Otriche siconte des Trouks. Po djåzer d' ene sakî k' i n' aconte nén ene sacwè, pask' i nd a d' keure, on djheut :

I s' è fote come di l' Alcoran.

Cisse ratourneure la a stî cpitêye, et divni :

I s' è fote come di l' an cwarante.

Çouci mostere co bén ki c' esteut l' fôme "Alcoran" k' esteut cnoxhowe e walon.

• Ratournaedje di sacwants bokets e walon (so l' Aberteke)
•   so Wikisourd: L’ Alcoran