- Большая элегия Джону Донну
- Джон Донн уснул, уснуло всё вокруг.
- Уснули стены, пол, постель, картины,
- уснули стол, ковры, засовы, крюк,
- весь гардероб, буфет, свеча, гардины.
- Уснуло всё. Бутыль, стакан, тазы,
- хлеб, хлебный нож, фарфор, хрусталь, посуда,
- ночник, бельё, шкафы, стекло, часы,
- ступеньки лестниц, двери. Ночь повсюду.
- Повсюду ночь: в углах, в глазах, в белье,
- среди бумаг, в столе, в готовой речи,
- в её словах, в дровах, в щипцах, в угле
- остывшего камина, в каждой вещи.
- В камзоле, башмаках, в чулках, в тенях,
- за зеркалом, в кровати, в спинке стула,
- опять в тазу, в распятьях, в простынях,
- в метле у входа, в туфлях. Всё уснуло.
- Уснуло всё. Окно. И снег в окне.
- Соседней крыши белый скат. Как скатерть
- её конёк. И весь квартал во сне,
- разрезанный оконной рамой насмерть.
- Уснули арки, стены, окна, всё.
- Булыжники, торцы, решётки, клумбы.
- Не вспыхнет свет, не скрипнет колесо...
- Ограды, украшенья, цепи, тумбы.
- Уснули двери, кольца, ручки, крюк,
- замки, засовы, их ключи, запоры.
- Нигде не слышен шёпот, шорох, стук.
- Лишь снег скрипит. Всё спит. Рассвет не скоро.
- Уснули тюрьмы, зАмки. Спят весы
- средь рыбной лавки. Спят свиные туши.
- Дома, задворки. Спят цепные псы.
- В подвалах кошки спят, торчат их уши.
- Спят мыши, люди. Лондон крепко спит.
- Спит парусник в порту. Вода со снегом
- под кузовом его во сне сипит,
- сливаясь вдалеке с уснувшим небом.
- Джон Донн уснул. И море вместе с ним.
- И берег меловой уснул над морем.
- Весь остров спит, объятый сном одним.
- И каждый сад закрыт тройным запором.
- Спят клёны, сосны, грабы, пихты, ель.
- Спят склоны гор, ручьи на склонах, тропы.
- Лисицы, волк. Залез медведь в постель.
- Наносит снег у входов нор сугробы.
- И птицы спят. Не слышно пенья их.
- Вороний крик не слышен, ночь, совиный
- не слышен смех. Простор английский тих.
- Звезда сверкает. Мышь идёт с повинной.
- Уснуло всё. Лежат в своих гробах
- все мертвецы. Спокойно спят. В кроватях
- живые спят в морях своих рубах.
- По одиночке. Крепко. Спят в объятьях.
- Уснуло всё. Спят реки, горы, лес.
- Спят звери, птицы, мёртвый мир, живое.
- Лишь белый снег летит с ночных небес.
- Но спят и там, у всех над головою.
- Спят ангелы. Тревожный мир забыт
- во сне святыми - к их стыду святому.
- Геенна спит и Рай прекрасный спит.
- Никто не выйдет в этот час из дому.
- Господь уснул. Земля сейчас чужда.
- Глаза не видят, слух не внемлет боле.
- И дьявол спит. И вместе с ним вражда
- заснула на снегу в английском поле.
- Спят всадники. Архангел спит с трубой.
- И кони спят, во сне качаясь плавно.
- И херувимы все - одной толпой,
- обнявшись, спят под сводом церкви Павла.
- Джон Донн уснул. Уснули, спят стихи.
- Все образы, все рифмы. Сильных, слабых
- найти нельзя. Порок, тоска, грехи,
- равно тихи, лежат в своих силлабах.
- И каждый стих с другим, как близкий брат,
- хоть шепчет другу друг: чуть-чуть подвинься.
- Но каждый так далёк от райских врат,
- так беден, густ, так чист, что в них - единство.
- Все строки спят. Спит ямбов строгий свод.
- Хореи спят, как стражи, слева, справа.
- И спит виденье в них летейских вод.
- И крепко спит за ним другое - слава.
- Спят беды все. Страданья крепко спят.
- Пороки спят. Добро со злом обнялось.
- Пророки спят. Белесый снегопад
- в пространстве ищет чёрных пятен малость.
- Уснуло всё. Спят крепко толпы книг.
- Спят реки слов, покрыты льдом забвенья.
- Спят речи все, со всею правдой в них.
- Их цепи спят; чуть-чуть звенят их звенья.
- Все крепко спят: святые, дьявол, Бог.
- Их слуги злые. Их друзья. Их дети.
- И только снег шуршит во тьме дорог.
- И больше звуков нет на целом свете.
-
- Но чу! Ты слышишь - там, в холодной тьме,
- там кто-то плачет, кто-то шепчет в страхе.
- Там кто-то предоставлен всей зиме.
- И плачет он. Там кто-то есть во мраке.
- Так тонок голос. Тонок, впрямь игла.
- А нити нет... И он так одиноко
- плывёт в снегу. Повсюду холод, мгла...
- Сшивая ночь с рассветом... Так высоко!
- «Кто ж там рыдает? Ты ли, ангел мой,
- возврата ждёшь, под снегом ждёшь, как лета,
- любви моей?.. Во тьме идёшь домой.
- Не ты ль кричишь во мраке?» - Нет ответа.
- «Не вы ль там, херувимы? Грустный хор
- напомнило мне этих слёз звучанье.
- Не вы ль решились спящий мой собор
- покинуть вдруг? Не вы ль? Не вы ль?» - Молчанье.
- «Не ты ли, Павел? Правда, голос твой
- уж слишком огрублён суровой речью.
- Не ты ль поник во тьме седой главой
- и плачешь там?» - Но тишь летит навстречу.
- «Не та ль во тьме прикрыла взор рука,
- которая повсюду здесь маячит?
- Не ты ль, Господь? Пусть мысль моя дика,
- но слишком уж высокий голос плачет».
- Молчанье. Тишь. - «Не ты ли, Гавриил,
- подул в трубу, а кто-то громко лает?
- Но что ж лишь я один глаза открыл,
- а всадники своих коней седлают.
- Всё крепко спит. В объятьях крепкой тьмы.
- А гончие уж мчат с небес толпою.
- Не ты ли, Гавриил, среди зимы
- рыдаешь тут, один, впотьмах, с трубою?»
-
- «Нет, это я, твоя душа, Джон Донн.
- Здесь я одна скорблю в небесной выси
- о том, что создала своим трудом
- тяжёлые, как цепи, чувства, мысли.
- Ты с этим грузом мог вершить полёт
- среди страстей, среди грехов, и выше.
- Ты птицей был и видел свой народ
- повсюду, весь, взлетал над скатом крыши.
- Ты видел все моря, весь дальний край.
- И Ад ты зрел - в себе, а после - в яви.
- Ты видел также явно светлый Рай
- в печальнейшей - из всех страстей - оправе.
- Ты видел: жизнь, она как остров твой.
- И с Океаном этим ты встречался:
- со всех сторон лишь тьма, лишь тьма и вой.
- Ты Бога облетел и вспять помчался.
- Но этот груз тебя не пустит ввысь,
- откуда этот мир - лишь сотня башен
- да ленты рек, и где, при взгляде вниз,
- сей страшный суд совсем не страшен.
- И климат там недвижен, в той стране.
- Откуда все, как сон больной в истоме.
- Господь оттуда - только свет в окне
- туманной ночью в самом дальнем доме.
- Поля бывают. Их не пашет плуг.
- Года не пашет. И века не пашет.
- Одни леса стоят стеной вокруг,
- а только дождь в траве огромной пляшет.
- Тот первый дровосек, чей тощий конь
- вбежит туда, плутая в страхе чащей,
- на сосну взлезши, вдруг узрит огонь
- в своей долине, там, вдали лежащей.
- Всё, всё вдали. А здесь неясный край.
- Спокойный взгляд скользит по дальним крышам.
- Здесь так светло. Не слышен псиный лай.
- И колокольный звон совсем не слышен.
- И он поймёт, что всё - вдали. К лесам
- он лошадь повернёт движеньем резким.
- И тотчас вожжи, сани, ночь, он сам
- и бедный конь - всё станет сном библейским.
-
- Ну, вот я плачу, плачу, нет пути.
- Вернуться суждено мне в эти камни.
- Нельзя прийти туда мне во плоти.
- Лишь мёртвой суждено взлететь туда мне.
- Да, да, одной. Забыв тебя, мой свет,
- в сырой земле, забыв навек, на муку
- бесплодного желанья плыть вослед,
- чтоб сшить своею плотью, сшить разлуку.
- Но чу! пока я плачем твой ночлег
- смущаю здесь, - летит во тьму, не тает,
- разлуку нашу здесь сшивая, снег,
- и взад-вперед игла, игла летает.
- Не я рыдаю - плачешь ты, Джон Донн.
- Лежишь один, и спит в шкафах посуда,
- покуда снег летит на спящий дом,
- покуда снег летит во тьму оттуда».
-
- Подобье птиц, он спит в своём гнезде,
- свой чистый путь и жажду жизни лучшей
- раз навсегда доверив той звезде,
- которая сейчас закрыта тучей.
- Подобье птиц. Душа его чиста,
- а светский путь, хотя, должно быть, грешен,
- естественней вороньего гнезда
- над серою толпой пустых скворешен.
- Подобье птиц, и он проснётся днём.
- Сейчас - лежит под покрывалом белым,
- покуда сшито снегом, сшито сном
- пространство меж душой и спящим телом.
- Уснуло всё. Но ждут ещё конца
- два-три стиха и скалят рот щербато,
- что светская любовь - лишь долг певца,
- духовная любовь - лишь плоть аббата.
- На чьё бы колесо сих вод не лить,
- оно всё тот же хлеб на свете мелет.
- Ведь если можно с кем-то жизнь делить,
- то кто же с нами нашу смерть разделит?
- Дыра в сей ткани. Всяк, кто хочет, рвёт.
- Со всех концов. Уйдёт. Вернётся снова.
- Ещё рывок! И только небосвод
- во мраке иногда берёт иглу портного.
- Спи, спи, Джон Донн. Усни, себя не мучь.
- Кафтан дыряв, дыряв. Висит уныло.
- Того гляди и выглянет из туч
- Звезда, что столько лет твой мир хранила.
| - John Donne ngủ say, xung quanh đều ngủ cả.
- Giường chiếu, sàn nhà, tường, những bức tranh
- ngủ say móc treo, then cửa, thảm, bàn
- tủ quần áo, nhà ăn, ngọn nến, rèm cửa sổ.
- Tất cả ngủ say. Cốc chén và chai lọ
- dao thái bánh mì, bát đĩa sứ, pha lê
- cả ngọn đèn đêm, tủ, kính, đồng hồ
- cả những bậc cầu thang và cánh cửa.
- Đêm ở khắp nơi: trong mắt, trong góc phòng, trong tủ
- giữa giấy trắng, trên bàn và cả trong lời
- trong củi, trong kìm, trong góc đã tắt rồi
- cái bếp lò, và trong từng đồ vật.
- Trong áo kamzon, trong giày, trong tất
- sau lưng ghế, trên giường và cả trong gương
- trên thập ác, trong chậu, trên vải trải giường
- trong chổi quét sân. Tất cả đều ngủ hết.
- Tất cả ngủ say. Cửa sổ rơi đầy tuyết
- Mái nhà hàng xóm trắng như vải trải bàn.
- Cả khu phố trong giấc ngủ mơ màng
- Khung cửa sổ bị cắt ra như chết.
- Những vòm cửa, bức tường đều ngủ hết
- Đá rải đường, song chắn, những khóm hoa
- ánh sáng không bừng lên, không kẽo kẹt bánh xe…
- những chiếc bàn con, rào giậu và dây xích.
- Ngủ say cửa, tay cầm, từng chiếc móc
- những ổ khóa ngủ say cả khóa lẫn chìa.
- Không còn vang lên tiếng gõ, tiếng thầm thì
- Tất cả ngủ say, chỉ tuyết kêu ken két.
- Ngủ say những chiếc cân, ngủ say nhà ngục
- ngủ say sưa cả những chiếc ghế dài.
- Cả dây xích chó, cả mái hiên ngoài.
- Mèo ngủ say, những đôi tai dựng ngược.
- Luân Đôn ngủ say, cả người lẫn chuột.
- Nước và tuyết, ngủ say những cánh buồm
- sau những thùng xe tất cả ngủ mơ màng
- cả chốn xa xăm với bầu trời ngái ngủ.
- John Donne ngủ say. Và biển cùng anh ngủ.
- Cát trắng trên bờ cũng ngủ say sưa.
- Cả hòn đảo chìm đắm trong giấc mơ.
- Mỗi khu vườn khóa bằng ba ổ khóa.
- Những con cua, cây tùng, cây phong – ngủ cả.
- Những ngọn đồi, những dòng suối, những lối mòn.
- Cáo, chó sói. Cả gấu cũng lên giường.
- Tuyết rơi đầy trước cửa hang trắng xóa.
- Chim cũng ngủ. Tiếng hót không còn nữa.
- Qụa không kêu, họa mi lặng trong đêm
- không tiếng cười. Đồng nước Anh im lìm.
- Chuột nhận lỗi lầm. Một ngôi sao lấp lóa.
- Tất cả ngủ say. Tất cả nằm trong mộ
- những kẻ chết rồi lặng lẽ ngủ yên
- kẻ đang sống ngủ say sưa trên giường.
- Ai cô đơn, ai trong tình ấp ủ.
- Cả núi rừng, những dòng sông đều ngủ.
- Ngủ say sưa cả thú dữ và chim.
- Chỉ tuyết trắng bay liệng từ trời đêm.
- Nhưng rồi lên những mái đầu sẽ ngủ.
- Cả những thiên thần cũng say sưa ngủ
- cuộc đời quên trong giấc mộng thánh thần
- Ngủ say sưa cả Địa ngục, Thiên đàng.
- Không một ai giờ này ra đi cả.
- Thượng đế ngủ. Mặt đất giờ xa lạ.
- Mắt không nhìn và tai chẳng nghe ra.
- Quỷ sứ ngủ cùng với lòng hận thù
- trên những cánh đồng nước Anh trắng xóa.
- Thiên thần ngủ với kèn. Những người cưỡi ngựa.
- Cùng ngựa ngủ say trong giấc ngủ tròng trành.
- Tất cả thiên thần xếp thành một đám đông.
- Ôm lấy nhau dưới vòm trời của Chúa.
- John Donne ngủ say. Thơ ca đều ngủ cả.
- Mạnh yếu chẳng tìm ra, tất cả những vần
- những hình ảnh, những buồn chán, lỗi lầm
- cũng như thơ, nằm yên trong từ ngữ.
- Mỗi câu thơ như người anh em gần gũi
- dù thủ thỉ bên tai, chỉ một chút nhường.
- Nhưng ai ai cũng rất xa thiên đàng
- nên nghèo khổ, nỗi buồn đoàn kết lại.
- Thơ iambơ cũng ngủ say như vậy.
- Thơ cô-rê giống như kẻ canh chừng.
- Bên phải, bên trái, ngủ say cả cách nhìn.
- Và sự vinh quang cũng ngủ say sau đấy.
- Những tai họa ngủ say. Ngủ say đau đớn.
- Lầm lỗi ngủ say. Thiện và ác ôm nhau.
- Lầm lỗi ngủ say. Tuyết rơi trắng một màu
- trong không gian vặt vãnh tìm vết bẩn.
- Tất cả ngủ say. Sách ngủ say thành đống.
- Dòng sông lời thành băng giá lãng quên.
- Những dòng sông với sự thật của mình.
- Xiềng xích ngủ. Chỉ khua lên rất khẽ.
- Tất cả ngủ. Thượng đế, thiên thần, quỷ sứ.
- Cả bạn bè, đầy tớ, những đứa con.
- Chỉ tuyết vang lên trong bóng tối con đường.
- Tiếng vọng trên thế gian không còn nữa.
-
- Nhưng. Anh có nghe trong bóng đêm băng giá
- có ai đó khóc, ai đó thì thầm.
- Có ai đó phó thác cho mùa đông.
- Và khóc lên. Trong bóng đêm ai đó.
- Giọng rất thanh. Mảnh mai như kim nhỏ.
- Nhưng chỉ không còn… Người ấy cô đơn
- bơi trong tuyết. Khắp nơi lạnh và sương…
- Khâu đêm với bình minh… Trên cao đó.
- "Thiên thần chăng? Có ai đang nức nở
- mong trở về đợi tuyết như mùa hè
- của tình yêu? Trong bóng đêm về nhà.
- Anh kêu trong bóng đêm? Câu trả lời chẳng có.
- "Dàn đồng ca buồn. Có phải thiên thần nơi đó
- nhắc cho ta những giọt lệ ngân vang.
- Có phải các ngươi từ giã giáo đường
- đang mê ngủ. Có phải các ngươi?" – Lặng lẽ.
- "Có phải ngươi, Paven? Giọng của ngươi, đúng thế
- đã chai sần bởi giọng nói khô khan.
- Có phải ngươi, mái đầu bạc trong đêm
- khóc ở đó?" Nhưng âm thầm gặp gỡ.
- "Có phải bàn tay che mắt nhìn ngó
- đôi bàn tay khắp nơi thấy lờ mờ?
- Thượng đế chăng? Dù ý nghĩ vẩn vơ
- Nhưng tiếng khóc nghe chừng rất cao cả".
- "Có phải thiên thần Gabriel thổi gió
- trong chiếc kèn, ai đó sủa rất to
- chỉ một mình tôi đôi mắt mở ra.
- Đang thắng yên cương những người kị sĩ.
- Tất cả ngủ say. Trong bóng đêm ấp ủ.
- Từ trời xanh chó chạy cả một đàn.
- Có phải thần Gabriel giữa mùa đông
- với chiếc kèn một mình đang nức nở?"
-
- "Không phải - tôi, John Donne, tôi là hồn anh đó.
- Tôi một mình buồn thấu tận trời xanh
- rằng hồn anh bằng lao động của mình
- tạo nên những tình cảm nặng nề và ý nghĩ.
- Với những thứ này anh bay lên có thể
- giữa những đam mê, giữa những lỗi lầm.
- Anh từng là chim thấy nhân dân mình
- khi bay trên những mái nhà, mọi ngả.
- Anh nhìn thấy cả bao la biển cả.
- Địa ngục kia anh nhìn thấy rõ ràng
- và sau đó anh nhìn thấy Thiên đàng
- trong khổ đau vì đam mê chối bỏ.
- Anh nhìn thấy cuộc đời như đảo nhỏ.
- Và anh từng gặp gỡ với Đại dương
- khắp bốn phía chỉ tiếng rú, bóng đêm.
- Anh giật-lùi rồi bay quanh Thượng đế.
- Nhưng hành trang vào trời xanh không thả
- để thấy cuộc đời – trăm cái tháp mà thôi
- và dải băng sông nhìn thấy từ trời
- ngày phán xử không có gì đáng sợ.
- Và khí hậu chỉ đứng yên một chỗ.
- Tất cả như một giấc mộng rã rời.
- Thượng đế là ánh sáng trong cửa sổ mà thôi
- màn sương đêm trong ngôi nhà xa lạ.
- Những cánh đồng không có ai cày cả.
- Không cày tháng năm. Thế kỉ cũng không.
- Chỉ rừng vây quanh bốn phía như tường.
- Chỉ mưa rơi tí tách trên hoa cỏ.
- Người tiều phu đầu tiên với con ngựa nhỏ
- chạy tới nơi rồi lạc lối trong rừng
- vì sợ hãi đã trèo lên cây thông
- trong thung lũng cháy bừng như ngọn lửa.
- Tất cả xa xôi. Ở đây nhìn không tỏ.
- ánh mắt lặng nhìn những mái nhà xa.
- ở đây sáng không nghe tiếng chó nhà
- và tiếng chuông hoàn toàn không nghe rõ.
- Người tiều phu hiểu rằng xa tất cả
- nên đã quay ngựa lại, phóng về rừng.
- Ngay lúc này cả người, ngựa, bóng đêm
- đã trở thành giấc mơ Kinh Thánh đó.
-
- Không có đường. Tôi khóc lên nức nở.
- Đành quay về với sỏi đá mà thôi.
- Khi còn sống không thể đến nơi này.
- Chỉ sau khi chết tôi về nơi đó.
- ánh sáng của tôi ơi, tôi quên anh nhé
- trong đất đai quên lãng đến muôn đời
- về khổ đau của mong ước tôi bơi
- để thân xác, chia ly đem khâu vá.
- Tôi ngạc nhiên tiếng khóc nơi ngủ trọ
- đang bay vào bóng tối rồi tan ra
- tuyết khâu lại ly biệt của hai ta
- giật tới-giật lùi, đang bay kim nhỏ.
- Không phải tôi thổn thức, – mà anh khóc đó.:
- Một mình anh nằm trong tủ đựng đồ
- một khi tuyết còn bay vào ngôi nhà ngủ mê
- một khi tuyết còn bay vào bóng đêm từ đó".
-
- Giống như chim, anh ngủ yên trong tổ
- khao khát cuộc đời sẽ tốt đẹp hơn
- đến muôn thuở vào ngôi sao anh tin
- ngôi sao này tia sáng không còn nữa.
- Giống như chim, tâm hồn anh sạch sẽ
- con đường vui, đáng lẽ, phải lỗi lầm
- cái tổ quạ, đáng lẽ, tự nhiên hơn
- trên bầy xám những tổ chim làm giả.
- Giống như chim, ban ngày anh tỉnh ngủ.
- Còn bây giờ nằm dưới tuyết trắng tinh
- bằng giấc mộng, bằng tuyết trắng khâu lên
- khoảng không gian giữa hồn và xác ngủ.
- Tất cả ngủ yên. Nhưng còn chờ đợi nữa
- hai-ba dòng thơ và những miệng nhe răng
- nghĩa vụ nhà thơ - tình yêu của người trần
- còn tình yêu tâm hồn dành cho cha xứ.
- Nước không rơi lên bánh xe ai đó
- là bánh mì nơi trần thế đang vơi.
- Bởi có thể với ai chia sẻ cuộc đời
- thì cái chết ai cùng ta chia sẻ?
- Lỗ trên vải. Ai muốn thì cứ xé.
- Khắp mọi nơi. Đi. Rồi lại quay về
- Giật mạnh nữa! Và chỉ vòm trời kia
- trong bóng đêm lấy chiếc kim người thợ.
- Ngủ yên. John Donne. Ngủ yên, đừng đau khổ.
- áo thủng caftan buồn bã treo cao
- Từ mây đen nhìn xuống một ngôi sao
- đã bao năm thơ của anh gìn giữ.
- Bản dịch của Nguyễn Viết Thắng
|
Liên Xô
Hoa Kỳ