Чырык
Чырык — физиктиг оптикада кижиниң караа көрүп каар электромагниттиг херелдениишкин.
Чырыктың ээлеп турар спектралдыг диапазонунуң чолдак чалгыглыг кызыгаары кылдыр вакуумга 380−400 нм (750−790 ТГц) кезек алдынган, а узун чалгыглыг кызыгаары кылдыр — 760−780 нм (385−395 ТГц).
Физиктиг оптикадан өске калбак утказында чырык дээрге кандыг-даа оптиктиг херелдениишкин болур, тодаргайлаарга чалгыының узуну чижеглей 1 нанометрден миллиметрниң ончуктуг кезээнге чедир кызыгаарлыг диапазонда чыдар электромагниттиг херелдениишкин болур. Бо таварылгада «чырык» деп билигниң иштинче көскү херелдениишкинден өске инфракызыл, база ол ышкаш ультрафиолеттиг херелдениишкиннер кирип турар.
Чырык дугайында шинчилелдер кылып турар физиканың адырын оптика дээр.
Ылаңгыя теоретиктиг физикада чырык деп термин электромагниттиг херелдениишкин деп термин-биле синонимнер ышкаш ажыглаттынып турар.
Чырыктын характеристикалары
Чырыктың субъективтиг бир характеристикаларының бирээзи кижиниң караа-биле көрүп каар өңү болур.
Чырык вакуумга база тарап болур. Ынчан бүдүмел чок болганы чырыктың тарап чоруурунуң дүргенинга салдарлыг болур.
Чырыктың дүргени вакуумга 299 792 458 м/с дең болур.
Көскү чырык — ≈ 380—760 нм (фиолеттигден кызылга чедир) узун чалгыгларлыг электромагниттиг херелдениишкин.
Чырыктың дүргени
Фиксированное значение скорости света в Интернационалдыг хемчеглер системазында чырыктың вакуумда дүрени тодаргай болганы 1983 чылда метр дээрге-ле чырыктың секунданың 1/299 792 458 кезээниң иштинде эртер хемчээли кылдыр тодараттынганы-биле харылзаалыг. Электромагниттиг херелдениишкинниң шупту хевирлери вакуумга чаңгыс ол-ла хемчээлдиг дүрген эртер деп санаттынып турар.
Аңгы-аңгы физиктер бүдүн төөгүнүң тургузунда чырыктың дүргенин хемчээрин оралдажып турган. Галилей чырыктың дүргенин 1607 чылда хемчээрин оралдашкаш, чадашкан. 1676 чылда дат физик Оле Рёмер база чырыктың дүргенин хемчээр экспериментини кылган. Телескоп дузазы-биле Рёмер Юпитерниң база ооң бир Ио деп эдеринчизиниң шимчээшкинин хайгаарап турган. Ионуң туттуруушкунун хайгаарап тура, ол болуушкун Черниң орбитазында туружундан хамааржырын эскерип каан. Ындыг чүүл чүгле чырыктың дүргени төнчүлүг болур болза болдунарын даап бодап кааш, чырыкка Черниң орбитазының диаметри хире хемчээлдиг чер эртерде 22 минут херек деп тодараткан. Ынчалзажок, ол үеде Черниң орбитазының диаметриниң хемчээли билдинмес турган. Бир эвес Рёмер Черниң орбитазының диаметрин билир турган болза, чырыктың дүргени 227 000 000 м/с-ке дең деп тодарадыр турган.
Эң ылаптыг чырыктың дүргенин 1970 чылдарның эгезинде тыпкан. 1975 чылда XV-ки Хемчеглер болгаш деңзилер талазы-биле ниити конференция чырыктың дүргениниң хемчээлин 299 792 458 м/с-ке дең деп тодараткаш, олчаан тургускан.
| Өң | Чалгыгының узунунуң диапазону, нм | Удаа-дарааның диапазону, ТГц | Фотоннарның энергиязының диапазону, эВ |
|---|---|---|---|
| Фиолеттиг | 380—440 | 790—680 | 3,26-2,82 |
| Көк | 440—485 | 680—620 | 2,82-2,56 |
| Ак-көк | 485—500 | 620—600 | 2,56-2,48 |
| Ногаан | 500—565 | 600—530 | 2,48-2,19 |
| Сарыг | 565—590 | 530—510 | 2,19-2,10 |
| Кызыл-сарыг | 590—625 | 510—480 | 2,10-1,98 |
| Кызыл | 625—740 | 480—405 | 1,98-1,68 |
- Электромагнитный спектр
- Контраст
- Абсолютно чёрное тело
- Время
- Видимое излучение
- Ультрафиолетовое излучение
- Инфракрасное излучение
- Светодизайн
- Энергетические параметры оптического излучения
- Оптическое явление
Демдеглелдер
Шөлүглер
- Корпускулярно-волновой дуализм света
- Шинкаренко В. Г. Приём оптического излучения : учеб. пособие для вузов. — М. : МФТИ, 1981 .— 92 с. — Библиогр.: с. 90-91. — 200 экз.
This article uses material from the Wikipedia Тыва article Чырык, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контент CC BY-SA 4.0 лицензия аайы-биле (өскези айыттынмаан болза) ажык. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Тыва (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.