Gjeneral Shemsi Pasha

Jeta e hershme dhe karriera ushtarake

Shemsi Pasha e ka gjurmuar prejardhjen atërore në vëllazëritë Kuçi të Bishevës, Tregovishtes dhe nga nëna në Hotin e Pejës. Gjatë jetës së tij ai njihej si shqiptar. Ai lindi në një fshat të vogël brenda İpek Sanxhakut, Vilajeti i Kosovës, Perandoria Osmane në vitin 1846. Me origjinë të përulur dhe i pashkolluar, ai filloi karrierën e tij ushtarake fillimisht si ushtarak dhe më vonë u gradua në farik (gjeneral). Shemsiu si i tillë ishte alejli (një person që ngrihet në gradat e ushtrisë për t'u bërë oficer) dhe jo një mektepli (një person që merr arsimin ushtarak dhe më pas hyn në trupën e oficerëve). Në vitin 1901 Shemsiu, i preferuari i Abdyl Hamitit II dhe zyrtari i tij i besuar u emërua komandant i Divizionit të 18-të të Këmbësorisë me qendër në Metroviçë (Mitrovica e sotme) që mbronte një rrugë të rëndësishme hyrëse veriore në perandori. Për 7 vjet Divizioni i 18-të i Këmbësorisë ishte nën komandën e tij dhe sulltani filloi të mbështetej tek ai si një njeri me zgjuarsi që mund të kujdesej për problemet lokale në rajonin e Kosovës. Oficerët e Mektepliut e shihnin atë si një njeri të thjeshtë me një mendësi disashekullore, ndërsa ushtarët e rregullt e respektonin Shemsiun pasi ai vinte nga radhët e tyre dhe u ngrit në ushtri bazuar në aftësitë e treguara të fituara nga përvoja. Shemsiu ishte gjithashtu i dërguari ushtarak pranë Inspektorit të Përgjithshëm osman me qendër në Selanik (Tesaloniki i sotëm).

Shemsiu në karrierën e tij i është dashur të përballet me zyrtarë të korruptuar apo të paaftë në rrethana të vështira. Gjatë shkurtit të vitit 1905 ai u përpoq të largonte brigadierin Cavid Beu si mutasarrıf i İpek (Peja e sotme) për shkak të problemeve për shkak të mosrespektimit të zakoneve dhe traditave shqiptare. Në Elbasan të majit 1907 Shemsiu fajësoi për një trazirë të vogël dy zyrtarë të këqij, të cilët më vonë u ngritën në detyrë për shkak të dëmtimit të tyre.

Konflikti fetar në Kosovë ndërmjet myslimanëve dhe katolikëve (1907-1908)

Konflikti fetar mes myslimanëve dhe katolikëve shpërtheu në fshatrat përreth Jakovës (Gjakova e sotme) dhe Shemsi Pasha u dërgua për të vendosur rregull në zonë, pasi ai ishte përgjegjës për zgjidhjen e konflikteve në Kosovë. Një shqiptar, Süleyman Külçe, ndihmës dhe sekretar personal i Shemsiut mendonte se Abdyl Hamiti II gaboi në përzgjedhjen e oficerëve të cilëve u mungonte një arsim si gjenerali për zgjidhjen e problemeve të zonës. Gjatë fillimit të festës së Bajramit, Shemsiu mori një telegram në fillim të shtatorit 1907 për një incident në Smolicë në lidhje me përdhosjen e xhamisë së fshatit me një derr të ngordhur. Konsulli italian në Kosovë mendoi se ishte një reagim i katolikëve ndaj rrëmbimit të një prifti katolik të mbajtur rob në Smolicë nga myslimanët, një veprim i parë i tyre në zonë dhe tensionet u rritën me shpejtësi midis të dy komuniteteve fetare. Edit Durham, e pranishme në rajon, komentoi se prifti mbahej nga myslimanët të cilët kërkuan që autoritetet osmane të lironin një të afërm të njërit prej kapësve në këmbim të pengut.

Në një kohë të shkurtër Shemsiu u tha hoxhallarëve vendas që të zbusin reagimet e myslimanëve dhe u tha atyre se trupi i pajetë i derrit nuk e përdhos xhaminë dhe urdhëroi që të gjendeshin personat përgjegjës për ngjarjen. Në janar 1908, ai mori një urdhër për të shkuar me ushtarë në Jakovë. Më vonë në qytet Shemsiu u takua nga një prift katolik i cili dërgoi një letër për të krishterët vendas që ishin vrarë në atë zonë. Shemsiu mblodhi më pas fisnikët myslimanë të Jakovës dhe zonës më të gjerë dhe tha se shumica e katolikëve që iu nënshtruan sulmeve ishin të pafajshëm. Trupat u lanë në qytet pasi Shemsiu u largua. Gjatë qëndrimit në Jakovë, Shemsiu mori një telegraf nga Prizreni për një incident të përdhosjes së xhamisë. Gjenerali e hodhi poshtë pretendimin si të pavërtetë për shkak të zbulimit të derrit në lumë.

Tensionet vazhduan në rajon dhe sulltani mendoi se ngjarjet në Kosovë kishin supozuar lidhje me Ismail Qemalin dhe veprimtarinë e tij. Abdyl Hamiti II e udhëzoi Shemsiun të udhëtonte për në Prizren dhe e ngarkoi atë të qetësonte myslimanët dhe të mbronte të krishterët. Shemsiu nuk ishte në gjendje të thyente dhe të ndalonte një besë (betim) që synonte katolikët përmes bojkotit. Tensionet fetare vazhduan ndërsa bojkoti u përhap dhe disa katolikë nga frika e humbjes së punës u konvertuan në Islam, ndërsa Shemsiu u takua gjithashtu me udhëheqjen e katolikëve të mbetur në zonë. Gjatë këtyre ngjarjeve katolikët kishin kërkuar mbrojtje me forcat osmane dhe pasi Shemsiu tërhoqi trupat e tij nga fshati ndodhën incidente dhune ndaj tyre.

Një tjetër konflikt në vitin 1908 ndodhi në Jakovë midis prijësve vendas dhe familjes Curri me Shemsiun e udhëzuar për zgjidhjen e mosmarrëveshjes. Familja Curri refuzoi një ftesë për negociata me gjeneralin. Shemsiu mblodhi të gjithë të shquarit katolikë dhe myslimanë në prill. Ai i bindi të gjitha palët që të nënshkruajnë një marrëveshje që përcaktonte fundin e persekutimit të fshatarësisë, se tregtia do të ishte e papenguar dhe shqetësimet e njerëzve do t'u silleshin zyrtarëve të qeverisë dhe jo konsujve të fuqive të huaja. Në marrëveshje Shemsiu tentoi të shkëputte lidhjet mes të krishterëve dhe Fuqive të Mëdha nëpërmjet përdorimit të kanaleve të qeverisë osmane për zgjidhjen e konflikteve. Gjenerali kërkoi gjithashtu që myslimanët të mos japin një pretekst për ndërhyrje të huaj në rajon.

Në Kosovë, zëvendëskonsulli austro-hungarez ishte i mendimit se qëndrimi i Shemsiut nuk ndihmoi në zgjidhjen e konfliktit pasi ai mbërriti me ushtarë që përfaqësonin autoritetin e qeverisë dhe nuk bëri asgjë për të ndalur ngjarjet. Külçe, sekretari i Shemsiut komentoi gjithashtu se Gjenerali nuk ishte në gjendje të zbatonte politikën e sugjeruar nga Veziri i Madh dhe Inspektori i Përgjithshëm për shkak të qëndrimit të Valiut vendas i cili ishte më shumë në përputhje me qëndrimin e sulltanit për të mos ndërhyrë kundër myslimanëve. Pozita e Shemsiut sipas Külçes gjithashtu u minua pasi gjenerali solli ushtarë dhe nuk i përdori. Nga fundi i qershorit situata nuk ishte rregulluar dhe Shemsiu duhej të kthehej në Prizren.

Shemsiu shihej nga Abdyl Hamiti II si një gjeneral politik dhe besnik, i cili mund të ruante një farë mase rregulli në Kosovë nëpërmjet lidhjeve të tij me shqiptarët e veriut (gegë) dhe fisnikët e zonës dhe funksiononte si ndërmjetës kulturor i sulltanit. Si komandant divizioni Shemsiu kishte akses të lehtë dhe të drejtpërdrejtë në vend. Gjatë revoltave shqiptare të kohës Shemsiu ndërmori shërbime të rëndësishme si gjeneral për Abdyl Hamitin II. Edhe me praninë e Shemsiut në Kosovë, pjesë të rajonit dhe kufiri poroz me Serbinë vazhduan të ishin një problem sigurie për Perandorinë Osmane. Ndërhyrja e tij në konfliktet brenda Kosovës ishte pjesë e situatës më të gjerë gjeopolitike që përfshinte rajonin dhe Perandorinë Osmane në atë kohë.

Revolucioni xhonturk dhe vdekja

Më 3 korrik 1908 adjuntati major Ahmet Njazi bej Resnja dezertoi ushtrinë osmane, iku në male me një bandë guerile dhe nisi Revolucionin Xhonturk duke bërë thirrje për rivendosjen e kushtetutës së 1876 me oficerë të tjerë si Enver Beu duke ndjekur shembullin e tij. Gjatë asaj vere Shemsi inkurajoi një tubim pro-qeveritar në Firzovik (Ferizaji i sotëm) dhe ngjarjet pasuese në takim morën një kthesë të papritur kur u bënë kërkesat për rivendosjen kushtetuese. Për t'u marrë me revoltën e Nijazit, Enverit dhe grupeve të tjera guerile të formuara nga ushtarët osmanë që dezertuan, qeveria thirri batalione të reja rezervë nga elajeti i Ajdinit, ku Abdyl Hamiti II i vendosi nën komandën e Shemsiut pas mbërritjes së tyre në Ballkan. Shemsiu në Prizren u telegrafua nga Chamberlain i Parë i pallatit dhe i tha të mblidhte trupat vendase gjatë pritjes së ushtarëve anadollakë dhe të marshonte forcat e tij të bashkuara kundër kryengritësve. Gjysmë ore më vonë Shemsiu mori një kabllo të dytë nga sulltani. Abdyl Hamiti II e porositi Shemsiun që të merrte sa të donte regjimentet nga Divizioni i Mitrovicës dhe të mblidhte sa të mundte vullnetarë dhe t'i vishte në uniformë për të vepruar kundër kryengritësve pa pritur ardhjen e trupave anadollake.

Duke lëvizur shpejt Shemsiu mori dy batalione të mobilizuar nga Divizioni i Mitrovicës për të hipur në një tren për në Manastir. Ai arriti të thërriste një grup të vogël vullnetarësh shqiptarë në një njësi, u tha atyre se myslimanët po masakroheshin nga të krishterët dhe se ata do t'i luftonin. Nijazi akuzoi Shemsiun se ka bërë komente të tilla kundër të krishterëve për të mobilizuar vullnetarët shqiptarë kundër xhonturqve (KUP). Pas revolucionit Müfid Shemsiu, një anëtar i KUP-it, një ndihmës i gjeneralit dhe i biri i Shemsiut, shkroi në një libër se babai i tij nuk e bëri kurrë atë deklaratë dhe ai mbronte të krishterët nga padrejtësitë e bëra nga myslimanët. Shemsiu telegrafoi fisnikët shqiptarë për ndihmë për të luftuar kundër kryengritësve.

Më 7 korrik 1908, Shemsiu me njësinë e tij të vogël vullnetarësh shqiptarë dhe dy batalione të ushtrisë mbërriti në Manastir me tren. Shemsiut i mungonte inteligjenca e fortë për vendndodhjen e bandës guerile të Nijazit dhe ai planifikoi të udhëtonte në Resnjë dhe të kryente operacionet e tij prej andej. Xhonturqit (KUP) e shihnin Shemsiun dhe forcat e tij ushtarake si superiore ndaj bandave të tyre dhe se çdo përplasje mes tyre dhe forcave ushtarake osmane të përbëra nga ushtarë dhe vullnetarë shqiptarë do të dëmtonte marrëdhëniet Shqipëri-KUP. Dega e KUP-it e Manastirit mori vendimin për të vrarë Shemsiun para se ai të fillonte fushatën e tij ushtarake. Togeri i parë Atıf Kamçıl, një revolucionar i KUP-it dhe anëtar i divizionit të vullnetarëve vetëmohues të degës së KUP-it, Monastir, shkroi më vonë në jetë se ai i vetëm vendosi të vriste Shemsiun. Kamçıl deklaroi se i kërkoi një armë degës së KUP-it te Monastirit dhe kishte biseduar për këtë çështje me Süleyman Askerî, udhërrëfyes i degës. Drejtori i degës së KUP Manastirit, nënkoloneli Sadik Bej (Șehreküștü) deklaroi se ishte vetëm ai që dha fetvanë (urdhrin) për vrasjen e Shemsiut. Në një telegram të degës së KUP Manastirit shkruanin se një vullnetar "vetëflijues" donte të merrte përsipër detyrën.

Gjatë ndalesës së tij në Manastir, Shemsiu telegrafoi pallatin dhe shkëmbeu mesazhe me Dhomën e Parë, duke i dhënë këshilla për të mobilizuar ata prijës shqiptarë që ishin prej vitesh nën patronazhin perandorak dhe për të luftuar oficerët që ishin në revoltë të hapur duke sfiduar qeverinë. Shemsiu ka shkëmbyer telegrafe edhe me fisnikët shqiptarë. Teksa doli nga telegrafi dhe shkoi të hynte në karrocë, Shemsiu u vra para truprojave të tij shqiptarë më 7 korrik nga Atıf Kamçıl. Kamçıl, teksa iku nga vendndodhja u plagos në këmbë dhe më pas u fsheh në shtëpinë e toger Mahmut Soydun. Truprojat shqiptarë të Shemsiut ishin lëkundur nga PUSH-ja në anën e tyre që gjatë incidentit qëlluan vetëm me armë zjarri në ajër, nuk e ndoqën Kamçilin dhe më pas u larguan vetë nga vendi i ngjarjes.

Për revolucionin vrasja e Shemsiut ishte një pikë kthese që demoralizoi pallatin dhe largoi një kundërshtar të rrezikshëm për KUP-in që mund të kishte mobilizuar shqiptarët kundër forcave të tyre. Nënkolonel Re'fet Beu, dhëndri i Shemsiut dhe komandant xhandar i Manastirit, u urdhërua nga qeveria të shkonte pas kryengritësve me forcat ushtarake të mbledhura nga vjehrri i tij. E panjohur për qeverinë ishte se Re'fet Beu ishte anëtar i KUP-it dhe se dega e KUP-it në Manastir i tha të ndalonte për një kohë, ndërsa drejtuesit e KUP-it e kuptonin se forcat e mbledhura nga Shemsiu nuk do të kryenin sulm. Pas vdekjes së tij Shemsiu u zëvendësua me Marshallin Osman Tatar Pasha dhe kUP-i fitoi një avantazh të madh në konflikt pasi atentati nxiti njerëzit në kauzën e tyre. Gjatë këtyre ngjarjeve u vra edhe Ismail Mahir Pasha, një i afërm i Shemsiut. Duke u përballur me një situatë të përkeqësuar në Ballkan më 24 korrik, sulltan Abdyl Hamiti II rivendosi kushtetutën e vitit 1876. Pas revolucionit njerëzit e përfshirë në atentat mbetën të pandëshkuar nga KUP-I dhe në vend të kësaj ata u përshëndetën si heronj dhe iu dhanë poste të rëndësishme brenda shtetit.

• Perandoria Osmane