آئس لينڊ
آئس لينڊ: آئيس لينڊ:Iceland : (
i/ˈaɪslənd/; Icelandic: Ísland, pronounced [ˈistlant]) اتر ايٽلانٽڪ سمنڊ جو ٻيٽ تي مشتمل نورڊڪ ملڪ آهي. ان جو گاديءَ جو هنڌ ۽ ملڪ جو سڀ کان وڏو شهر ريڪجاويڪ آهي. ھن ملڪ جي آبادي 356,991 ۽ پکيڙ 103٬000 km2 (40٬000 sq mi) آهي. اھو يورپ جو سڀ کان وڌيڪَ ڇڊي آبادي وارو ملڪ آهي. يورپ ۾ سڀ کان ڇڊي آبادي وارو علائقو گرين لينڊ آھي پر اھو ملڪ ناھي ۽ ڊينمارڪ جو حصو آهي. ملڪ جي 66 سيڪڙو آبادي ريڪجاويڪ شھر ۽ ان جي اردگرد رھي ٿي. ھن ملڪ جو شمار دنيا جي ترقي يافته ۽ اميرترين ملڪن ۾ ٿئي ٿو. 1994ع ۾ يورپين ايڪانامڪ ايريا ۾ شامل ٿيو. ھن ملڪ جي معيشت ھلڪي ٽيڪس نظام واري آھي. مالياتي لحاظ کان اھا بايوٽيڪنالاجي ۽ مينيوفيڪچرنگ وارن شعبن تي مشتمل آهي. 2018ع ۾ گڏيل قومن جي انساني ترقي جي اشاريي مطابق آئس لينڊ دنيا جو ڇھون نمبر وڏو ترقي يافته ملڪ ۽ عالمي امن واري اشاريي مطابق دنيا جو پھريون نمبر پرامن ترين ملڪ ھيو. ھي ملڪ نيٽو جو گھٽ ۾ گھٽ آبادي وارو ملڪ آهي. ھي ملڪ دنيا جي انھن چند ملڪن ۾ شامل آهي جن وٽ فوج ڪانه آهي. ھتي رڳو ننڍڙي پيماني تي ڪوسٽ گارڊ موجود آهن.
آئسلينڊ Ísland (آئس لينڊڪ ٻولي ۾) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
ترانو: "Lofsöngur" | |||||
.svg) | |||||
| گادي جو هنڌ | ريڪجاويڪ | ||||
| سڀ کان وڏو شهر | ريڪجاويڪ | ||||
| سرڪاري ٻولي ۽ قومي ٻولي | آئس لينڊڪ | ||||
| نسلي گروھ (2017) |
| ||||
| مذهب | آئس لينڊ جو چرچ | ||||
| مقامي آبادي | آئسلينڊڪ | ||||
| حڪومت | وحداني - ريپبلڪ | ||||
• صدر | گلوني يوحاناسن | ||||
• وزيراعظم | ڪترين جيڪبسدوتر | ||||
• اسپيڪر | اسٽينگريمر سگفووسن | ||||
• چيف جسٽس | پورجير اورليگسن | ||||
| مقننه | الٿنگ | ||||
| قيام جي تاريخ | |||||
• آئس لينڊ جي آبادي جو قيام | نائي صدي عيسوي | ||||
• ڪامن ويلٿ | 930–1262 | ||||
• ناروي سان يونين | 1262–1814 | ||||
• ڊينمارڪ جي شاھي حاڪميت | 1380–1944 | ||||
• آئين | 5 جنوري 1874 | ||||
• آئس لينڊ جي بادشاھت | 1 ڊسمبر 1918 | ||||
• ريپبلڪ جو قيام | 17 جون 1944 | ||||
| پکيڙ | |||||
• جملي | [اوزا تبديل: invalid number] (106th) | ||||
• پاڻي (%) | 2.7 | ||||
| آبادي | |||||
• 31 ڊسمبر 2017 اندازو | 348,580 [a] (172nd) | ||||
• گھاٽائي | 3.2 /km2 (8.3 /sq mi) (233rd) | ||||
| جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد ) | 2018 لڳ ڀڳ | ||||
• ڪل | $18 ارب ڊالر (142nd) | ||||
• في سيڪڙو | $54,288 (16th) | ||||
| جِي. ڊي. پي (رڳو نالي ۾ ) | 2018 لڳ ڀڳ | ||||
• ڪل | $25 ارب ڊالر | ||||
ملڪ جو نالو
آئس لينڊ جي سگھڙن مطابق آئس لينڊ تي قدم رکندڙ پھريون شخص ناروي جو نورس نسل جو ماڻھو ھو جيڪو نائين صدي عيسويءَ ۾ اتي آيو ۽ ان ھن سرزمين کي سنو لينڊ (snow land) رکيو ڇو ته اتي برفباري ٿي رھي ھئي. بعد ۾ اتي وائڪنگ آيا جن اتي سمنڊ ۾ ترندڙ برفاني ڇپن جي ڪثرت جي ڪري ان کي آئس لينڊ (Ice land) جو نالو ڏنو.
تاريخ
ڪامن ويلٿ جو قيام
سويڊن جي وائڪنگ کوجنا ڪندڙ گورار سواوارسن پھريون شخص ھيو جنھن 870ع ۾ آئس لينڊ جي ٻيٽ جي چوڌاري چڪر لڳايو ھن سيارو اتي ترسي گذاريو. ھن ھيوسيوڪ ۾ گھر تعمير ڪيو. اونھاري جي شروعات ۾ ھي اتان روانو ٿي ويو پر ان جو ھڪ ماڻھو نيٽفاري اتي ٻن غلامن سميت ترسي پيو. اھا جاء ھاڻي نيٽفارويڪ سڏجي ٿي 874ع ۾ ناروي جي نورس سردار انگولفر ارنارسن موجوده ريڪجاويڪ واري ھنڌ گھر اڏيو جنھن جي پويان کوڙ ٻيا اتي لڏي آيا جن ۾ اڪثريت اسڪينڊينيويائي ماڻھن جي ھئي ۽ کوڙ آئرش ۽ اسڪاٽش پڻ انھن منجھ شامل ھيا. 930ع تائين انھن ماڻھن اتان جي پوکي لائق سموري زمين قبضي ۾ آندي ۽ ان ريڪجاويڪ واري وسندي ۾ ھڪ قانونساز ۽ عدالتي مجلس قائم ڪيائون جنھن جو نالو الٿنگ رکيائون جنھن ذريعي ان آئس لينڊ جي نئين رياست جو نظام ھلايو ويو جنھن کي مؤرخن ڪامن ويلٿ سڏيو.
الٿنگ ان رياست جي پارليامينٽ جو درجو حاصل ڪيو جيڪا اڄ تائين قائم آهي جنھن ڪري ان کي دنيا جي قديم ترين پارليامينٽ سڏيو ويندو آهي. پوکي لائق زمين نون ماڻھن لاء باقي نہ بچڻ ڪري نورس ماڻھن جي آبادڪاري جو رخ 986ع کان آئس لينڊ جي بدران گرين لينڊ طرف ٿي ويو 999 کان 1000ع جي لڳ ڀڳ ھتان جي نورس بت پرست عقيدي وارن ماڻھن جي اڪثريت عيسائيت جو مذھب اختيار ڪيو. نورس بت پرستي وارو مذھب پڻ ننڍڙي پيماني تي ڪافي عرصو موجود رھيو
آئس لينڊ ۾ آباد ٿيندڙن جي قائم ڪيل آئس لينڊ جي ڪامن ويلٿ وارو سياسي نظام تيرھين صدي عيسويءَ ۾ سردارن جي وڌندڙ طاقت سان مطابقت رکي نہ سگھيو چاليھ سالن کان وڌيڪَ عرصي تائين گھرو ويڙھ واري حالت رھي جنھن سبب ان ڪامن ويلٿ جو انت آيو
ناروي ۽ ڊينمارڪ جي تسلط ھيٺ
1262ع ۾ سردارن ھڪ ايگريمينٽ تي متفق ٿي صحيحون ڪيون جنهن کي اولڊ ڪوويننٽ سڏين ٿا. ان ٺاهه مطابق آئس لينڊ کي ناروي جي شاھي تخت ماتحت آندو ويو. 1415ع ۾ ناروي، سويڊن ۽ ڊينمارڪ کي پاڻ ۾ گڏايو ويو، جنھن تحت ڪالمار يونين وجود ۾ آئي. اھڙي طرح ان سال ناروي جي بادشاھت (872 کان 1397 تائين) کان آئس لينڊ جو قبضو ڪالمار يونين ڏي منتقل ٿيو. 1523ع ۾ ڪالمار يونين ٽٽي وئي جنھن بعد آئس لينڊ ناروي ۽ ڊينمارڪ جي گڏيل قبضي هيٺ رھيو. بنجر زمين، ٻرندڙ جبلن جي ڦاٽڻ، ٻيلن جي خاتمي ۽ بي رحم موسم آئس لينڊ ۾ انساني زندگيءَ کي مشڪل بڻائي ڇڏيو هو. آبادي جو گذران گھڻي ڀاڱي زراعت تي رھيو. 1402 کان 1404 تائين ۽ وري 1494 ۽ 1495 ۾ ھتي پلاگ جي وبا ڦھلي جنھن ٻنھي ڀيرن ۾ اڌ انساني آبادي کي ناس ڪيو
سورھين صدي عيسويءَ جي وچ ڌاري ڊينمارڪ جي بادشاھ ڪرسچين ٽئين پروٽيسٽنٽ واري اصلاحي تحريڪ تحت لوٿرن ازم فرقي کي رياست جي ھر شھري لاء لازمي ڪيو. 1550ع ۾ اتر آئس لينڊ جي شھر ھولار جي آخري ڪيٿولڪ بشپ جان آراسن ۽ ان جي ٻن پٽن جون منڍيون لاٿيون ويون. آئس لينڊ سرڪاري طور تي لوٿرن فرقي کي مڃيندڙ ٿي ويو ۽ اڄ تائين اھو آئس لينڊ جو اڪثريت جو مذھب آھي.
.jpg)
سترھين ۽ ارڙھين صدي عيسويءَ ۾ ڊينمارڪ آئس لينڊ تي ڊينش ماڻھن جي واپار جي ھڪھٽي واريون واپاري پابنديون لڳايون. ٻرندڙ جبلن جي ڦاٽ ۽ بيمارين سميت قدرتي آفتن، سامونڊي ڌاڙيلن جي حملن سان ماڻھن جي غلامي لاء اغوائن سان آئس لينڊ جا حالات خراب ٿي ويا ۽ آبادي گھٽجڻ شروع ٿي وئي ارڙهين صدي عيسويءَ ۾ ماتا جي وبا سان جن ملڪ جي آبادي ٽئين حصي تائين ناس ٿي وئي 1783ع ۾ لاڪي ٻرندڙ جبل جي ڦاٽ وڏي تباھي آندي ٻرندڙ جبلن جي تباھي سان ڏڪار آيا جن سان انساني آبادي ۽ چوپائي مال جو وڏو جاني نقصان ٿيو.
ڊينمارڪ کان آزادي ۽ ريپبلڪ جو قيام
1814ع ۾ نيپولين واري جنگن جي خاتمي بعد ناروي ۽ ڊينمارڪ ڪئيل واري ٺاهه تحت ٽٽي ڌار ٿي ٻہ الڳ بادشاھتون ٿي ويا پر آئس لينڊ ڊينمارڪ جي تسلط ۾ رھيو. اوڻويھين صديءَ ۾ ھتي سردي ۾ تمام گهڻي واڌَ جي ڪري ھتان جي آبادي اتر آمريڪا ڏانهن لڏپلاڻ ڪرڻ شروع ڪئي. اٽڪل 70000 آبادي مان 15000 ماڻھو ڪيناڊا جي صوبي مئنيٽوبا جي شھر جملي منتقل ٿي ويا جيڪو نئون آئس لينڊ سڏجڻ لڳو. اوڻويھين صديءَ جي پھرين اڌ ۾ آئس لينڊ ۾ يورپ جي سرزمين جي قومپرست خيالن کان متاثر ٿيندي قومي شعور بيدار ٿيو. 1850 واري ڏھاڪي ۾ آئيس لينڊ جي آزادي جي تحريڪ جان سگورسن جي قيادت ۾ اڀري آئي جنھن جو بنياد فجولني رسالي وارن چئن ڊينمارڪ مان تعليم حاصل ڪندڙ آئس لينڊڪ دانشورن کان متاثر ٿي ڪري وڌو ويو ھو. 1874ع ۾ ڊينمارڪ محدود مقامي حاڪميت لاء آئس لينڊ جي آئين جي منظوري ڏني. 1904ع ۾ ان جي اختيار ۾ اضافو ڪندي پھريون ڀيرو آئس لينڊ جي سياستدان ھانيس ھيفسٽيئن کي ڊينمارڪ جي ڪابينه ۾ آئس لينڊ مان پھريون وزير بڻايو ويو.
.jpg)
ڊينمارڪ ۽ آئس لينڊ وچ ۾ پھرين ڊسمبر 1918ع تي 25 سالن لاء ھڪ ٺاهه عمل ۾ آيو جنھن تحت آئس لينڊ کي ڊينمارڪ جي اتحاد اندر ھڪ آزاد ۽ خودمختيار رياست طور تسليم ڪيو ويو. آئس لينڊ جي حڪومت ڪوپن هيگن ۾ سفارتخانو قائم ڪيو ۽ گذارش ڪئي ته ان جا دفاعي ۽ خارجي معاملا الٿنگ جي صلاح واري شرط سان ڊينمارڪ سنڀالي. ڊينمارڪ جي دنيا اندر سمورن سفارتخانن ڊينمارڪ جي بادشاھت ۽ آئيس لينڊ جي بادشاھت لاء ٻہ نسبتي نشانن ۽ ٻہ جھنڊن جي نمائش شروع ڪئي. آئس لينڊ جي قانوني حيثيت جي ڀيٽ قومن جي ڪامن ويلٿ سان ڪئي وئي جيئن ڪيناڊا جو رياستي سربراھ برطانوي ملڪه ايلزبيٿ ٻين ھئي. ٻين جنگ عظيم ۾ آئس لينڊ غيرجانبدار رھڻ واري ڊينمارڪ جي پاليسي ۾ شامل ٿيو. 9 اپريل 1940 تي جرمني ڊينمارڪ تي قبضو ڪيو. آئس لينڊ جي پارليامينٽ الٿنگ بادشاھ جي جاء تي ان جي نائب کي سربراھ بڻائي دفاع ۽ پرڏيهي معاملا آئس لينڊ جي حڪومت جي ذميواري ۾ آندا. مھيني بعد برطانيا آئس لينڊ جي غيرجانبداري جي خلاف ورزي ڪندي آپريشن فورڪ ذريعي آئس لينڊ تي حملو ڪري گھري آيو. 1941ع ۾ آئس لينڊ جي حڪومت جنھن جا برطانيا سان دوستاڻا لاڳاپا ٿي ويا ھئا غيرجانبدار يونائيٽيڊ اسٽيٽس کي آئس لينڊ جي دفاع سنڀالڻ جي گذارش ڪئي تہ جيئن برطانيا پنھنجي فوج آئس لينڊ مان ڪڍي ٻئي پاسي استعمال ڪري سگھي.
31 ڊسمبر 1944 تي ڊينمارڪ ۽ آئس لينڊ وچ ۾ ٿيل 25 سالن وارو ٺاهه پورو ٿي چڪو ھو. 20 مئي 1944 تي آئس لينڊ ۾ ريفرينڊم ڪرايو ويو جنھن ۾ سوال پڇيو ويو تہ ڊينمارڪ سان اتحاد ختم ڪجي؟ شاھي راڄ ختم ڪجي؟ ۽ ريپبلڪ قائم ڪجي؟ %97 ووٽ ڏنو تہ ڊينمارڪ سان اتحاد ختم ڪيو وڃي. %95 ووٽ ڏنو تہ شاھي راڄ ختم ڪري نئين ريپپلڪ جي قيام لاء نئون آئين جوڙيو وڃي. 17 جون 1944ع تي آئس لينڊ باقاعدي جمهوريا (ريپبلڪ) بڻيو ۽ سويئن بجورنسن ان جو پھريون صدر ٿيو. 1946ع ۾ يو ايس ڊفينس فورس آئس لينڊ مان واپس ھلي وئي. 30 مارچ 1949ع تي ھي ملڪ باقائدي نيٽو جو رڪن ٿيو. 5 مئي 1951ع تي آمريڪا سان ھڪ دفاعي معاھدو ڪيو ويو جنھن تحت آمريڪي فوج آئس لينڊ واپس اچي آئس لينڊ ڊفينس فورس جي حيثيت اختيار ڪئي. سرد جنگ جي خاتمي تائين اھا فورس قائم رھي. 30 جنوري 2006 تي آخري آمريڪي فوجي جٿو ھتان واپس آمريڪا ھليو ويو. آزادي بعد آئرلينڊ خوشحالي ڏٺي. ھتي مڇي جي صنعت کي وڏو فروغ مليو. آمريڪا جي مالي مدد واري مارشل پلان سان پڻ ترقي ۾ اضافو آيو جنھن تحت ھتان جي شھرين کي في فرد 209 آمريڪي ڊالر جي مدد ملي 1970 واري ڏھاڪي ۾ ڪاڊ مڇي واريون جنگون مشھور ٿيون جيڪي آئس لينڊ ۽ برطانيا جي وچ ۾ 200 ناٽيڪل ميلن جي خطي ۾ توسيع جي معاملي تي لڳيون. آئس لينڊ 1986ع ۾ سويت يونين ۽ يونائيٽيڊ اسٽيٽس وچ ۾ نيوڪليئر ھٿيارن جي تخفيف لاء گڏجاڻي ڪرائي جنھن ۾ گورباچوف ۽ رونالڊ ريگن شرڪت ڪئي. ڪجهه سال بعد آئس لينڊ پھرين ملڪ ھيو جنھن اسٽونيا ۽ لٿوينيا جي آزادي کي تسليم ڪيو. 1994ع ۾ ھي ملڪ يورپين ايڪانامڪ ايريا جو رڪن ٿيو. 2001 ۾ ھن ملڪ جي ٻن بئنڪن پرڏيھي قرضن جي مد ۾ وڏو نفعو ڪمايو جنھن سان 2002 کان 2007 تائين آئس لينڊ جي قومي آمدني ۾ 32 سيڪڙو اضافو آيو
جاگرافي
آئس لينڊ اتر ائٽلانٽڪ سمنڊ ۽ آرڪٽڪ سمنڊ جي ميلاپ واري جاء تي واقع آهي. ملڪ جي جاگرافيائي بيھڪ ويڪرائي ڦاڪ °63 ۽ °68 ڊگري اتر طرف ۽ ڊگھائي ڦاڪ ۾ °25 ۽ °13 اولھ طرف آهي. ھي ملڪ اتر آمريڪا جي ڀيٽ ۾ يورپي سرزمين جي وڌيڪ ويجھو آھي. ان جي ابتڙ گرين لينڊ وري اتر آمريڪا جي وڌيڪ ويجھو (290 ڪلوميٽرن جي فاصلي تي) آهي ان ڪري اھو اتر آمريڪا کنڊ ۾ شمار ٿئي ٿو. آئس لينڊ جاگرافيائي، تاريخي، ثقافتي، ٻولي ۽ کوڙ عملي سببن جي بنياد تي يورپ ۾ شمار ٿيندو رھيو آھي. علم الارض (جاگرافي) مطابق آئس لينڊ ۾ ٻنھي کنڊن يعني يورپ ۽ اتر آمريڪا واريون زميني پليٽون شامل آهن.
آئس لينڊ دنيا جو 18ھون وڏو ٻيٽ ۽ يورپ جو برطانيا کانپوءِ ٻيون نمبر وڏو ٻيٽ آهي. آئرلينڊ يورپ جو ٽيون نمبر وڏو ٻيٽ آهي. آئس لينڊ وارو وڏو ٻيٽ پکيڙ ۾ 101٬826 km2 (39٬315 sq mi) آھي جڏھن ته ملڪ جي مڪمل پکيڙ 103٬000 km2 (40٬000 sq mi) ان ايراضيءَ جو 62.7 سيڪڙو علائقو توندرا آھي جنھن ۾ وڻ نہ ٿي سگھندا آهن. آئس لينڊ ملڪ ۾ 30 ننڍڙا ٻيٽ پڻ واقع آهن. ملڪ ۾ 14.3 سيڪڙو زمين ڍنڍن ۽ گليشيئرن تي مشتمل آهي. ملڪ جي پکيڙ جو 23 سيڪڙو علائقو پوکي جي قابل آھي. ھتان جي وڏي ۾ وڏيون ڍنڍون سورسوات ڍنڍ (Þórisvatn)83–88 km2 (32–34 sq mi) ۽ سنگوتلوات ڍنڍ(Þingvallavatn) 82 km2 (32 sq mi) آھن.
علم الارض مطابق
آئس لينڊ جو ٻيٽ آئس لينڊ واري پليٽو جو سمنڊ کان ٻاھريون ڏيک آھي ۽ اھو زندہ ٻرندڙ جبلن سان ڀريل آھي جن ۾ ھيڪلا، ايلٽڪائو (Eldgjá)، ھردبريئد (Herðubreið) ۽ ايلڊفيل نالي ٻرندڙ جبل شامل آهن. آئس لينڊ جي سرزمين تي کوڙ گيزر (قدرتي گرم پاڻي جي اخراج واري جاء) پڻ واقع آھن جن ۾ ڪيسئر نالي گيزر پڻ شامل آهي. آئس لينڊ جو بلند ترين مقام ڪئاناٽالسنيوڪر (Hvannadalshnúkur) نالي چوٽي آھي جيڪا 2110 ميٽر يا 6930 فٽ بلند آھي.
موسم
آئس لينڊ جي ٻيٽ جي آبھوا سب آرڪٽڪ آھي. اتر ائٽلانٽڪ واريون ڪوسيون ھوائون ساڳي ويڪرائي ڦاڪ جي الاسڪا سميت ٻين زميني علائقن جي ڀيٽ ۾ ھتي جي سالياني گرمي پد کي اوچو ڪن ٿيون. آرڪٽڪ سان ويجھڙائپ ھجڻ باوجود سياري ۾ بہ آئس لينڊ جا سامونڊي ڪنارا برف کان پاڪ رھندا آھن. آئس لينڊ ٻيٽ جي مختلف حصن ۾ مختلف موسم ھوندي آھي. عام طور تي ڏکڻ وارو سامونڊي ڪنارو اتر جي ڀيٽ ۾ گرم، گھم وارو ۽ ھوادار رھندو آھي. ٻيٽ جي وچولي حصي جا مٿاهان پٽ سخت سردي وارا ھوندا آھن. اتر جا ھيٺاھان پاسا بنجر زمين تي مشتمل آهن. سياري ۾ برفباري عام طور تي ڏکڻ جي ڀيٽ ۾ اترئين پاسي گھڻي ٿيندي آهي. ھن ٻيٽ جو وڌ کان وڌ گرمي پد °30.5 سينٽي گريڊ ھيو جيڪو 22 جون 1939ع تي ٻيٽ جي ڏکڻ اوڀر واري ھنڌ رڪارڊ ڪيو ويو. گھٽ ۾ گھٽ گرمي پد منفي °38- رھيو آھي جيڪو 22 جنوري 1918ع ۾ اتر اوڀر واري حصي ۾ رڪارڊ ڪيو ويو ھو. ريڪجاويڪ شھر جو گھٽ ۾ گھٽ ترين ۽ وڌ ۾ وڌ ترين گرمي پد ڪاٽو °24.5- ۽ °26.2 سينٽي گريڊ تائين رڪارڊ ڪيو ويو.
| موسمي رڪارڊ : ريڪجاويڪ, آئس لينڊ (1961–1990) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مھينو | جنور: | فبرو: | مارچ | اپريل | مئي | جون | جولاء | آگسٽ | سيپ: | آڪٽو: | نومبر | ڊسمبر | سال |
| اوچي پد جيسراسري°C (°F) | 1.9(35.4) | 2.8(37) | 3.2(37.8) | 5.7(42.3) | 9.4(48.9) | 11.7(53.1) | 13.3(55.9) | 13.0(55.4) | 10.1(50.2) | 6.8(44.2) | 3.4(38.1) | 2.2(36) | 7.0(44.6) |
| گھٽ پد جيسراسري°C (°F) | −3.0(26.6) | −2.1(28.2) | −2.0(28.4) | 0.4(32.7) | 3.6(38.5) | 6.7(44.1) | 8.3(46.9) | 7.9(46.2) | 5.0(41) | 2.2(36) | −1.3(29.7) | −2.8(27) | 1.9(35.4) |
| Source #1: آئس لينڊ جو موسميات کاتو | |||||||||||||
| ذريعو #2: آئس لينڊ جي سمورن موسمياتي مرڪزن جا ماھوار ذريعا name="Icelandic weather stations">celandic weather stations from above site | |||||||||||||
| موسمي رڪارڊ : اڪوريئري, آئس لينڊ (1961–1990) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مھينو | جنور: | فبرو: | مارچ | اپريل | مئي | جون | جولاء | آگسٽ | سيپ: | آڪٽو: | نومبر | ڊسمبر | سال |
| اوچي پد جيسراسري°C (°F) | 0.9(33.6) | 1.7(35.1) | 2.1(35.8) | 5.4(41.7) | 9.5(49.1) | 13.2(55.8) | 14.5(58.1) | 13.9(57) | 9.9(49.8) | 5.9(42.6) | 2.6(36.7) | 1.3(34.3) | 6.7(44.1) |
| گھٽ پد جيسراسري°C (°F) | −5.5(22.1) | −4.7(23.5) | −4.2(24.4) | −1.5(29.3) | 2.3(36.1) | 6.0(42.8) | 7.5(45.5) | 7.1(44.8) | 3.5(38.3) | 0.4(32.7) | −3.5(25.7) | −5.1(22.8) | 0.2(32.4) |
| Source #1: آئس لينڊ جو موسميات کاتو | |||||||||||||
| ذريعو #2: آئس لينڊ جي سمورن موسمياتي مرڪزن جا ماھوار ذريعا | |||||||||||||
وڻ ٽڻ ٻوٽا
نباتاتي جاگرافي مطابق آئس لينڊ جي نباتات ٻوٽن جي بوريئل ڪنگڊم واري سرڪمبوريئل خطي جي آرڪٽڪ صوبي سان تعلق رکندڙ آھي. آئس لينڊ جو ٽي ڀاڱي چار حصو ساوڪ کان خالي بنجر زمين تي مشتمل آهي. باقي زمين گاھ واري آھي جتي وڻ ۽ ٻوٽا ٿين ٿا ۽ جتي چوپايو مال پڻ چرندو آهي. آئس لينڊ جو سڀ کان عام وڻ اتريون بيد (Northern Brich) آهي جنھن جو نباتاتي نالو بيتولا پيوبيسڪنس (Betula pubescens) آھي. ان وڻ جا اتي باقاعده ٻيلا موجود آهن. ٻين عام وڻن ۾ ايسپينس (پاپولس ٽريمولا), روونس (سوربوس آڪيوپاريا)، عام جونيپرس (يونيپروس ڪميونس), ولو ۽ ٻيا ننڍڙا وڻ شامل آهن. انساني آبادي جي ابتدا وقت ھن ٻيٽ جي 30 سيڪڙو زمين ٻيلن تي مشتمل ھئي پر پوء انساني آبادي ماحول کي متاثر ڪيو ۽ باھ ٻارڻ لاء ڪاٺين جي استعمال سان ۽ عمارتسازي ۾ ڪاٺ جي استعمال سان ٻيلن ۾ گھٽتائي اچڻ شروع ٿي
جاندار
انساني آمد کان اڳ آئس لينڊ ۾ ھڪڙو مئمل جانور رھندو ھو جنھن جو نالو اتر قطبي لومڙ ھيو اھو ھن ٻيٽ تي برفاني دؤر ۾ برف سان ڄميل سمنڊ مٿان پنڌ ڪري پھتو ھو. ھوائن ذريعي ھتي چمڙا پڻ پھتا پر اتي انھن جي واڌ نہ ٿي سگھي. گرين لينڊ جي پاسي کان ھتي قطبي رڇ پڻ پھتا پر اھي اتي رھي نہ سگھيا ھتي ريڙهيون پائيندڙ ٻئي خشڪي ۽ پاڻي وارا جاندار پڻ وجود نہ ٿا رکن آئس لينڊ جي جانورن ۾ آئس لينڊڪ رڍ، چوپايو مال، ڪڪڙ، ٻڪريون، گھوڙا ۽ ريڍار ڪتو شامل آهن جيڪي سڀ يورپ مان ھتي آندا ويا. جنگلي جانورن ۾ اتر قطبي لومڙ، قطبي رڇ، آبي نور (mink), ڪئا، سيھڙ ۽ ڦاڙھو شامل آهن. قطبي رڇ ڪڏھن ڪڏھن برفاني ڇپن تي گرين لينڊ پاسي کان ايندا آهن. جون 2008 ۾ گرين لينڊ کان ٻہ قطبي رڇ اتي پھتا ھئا. سامونڊي مئمل جانورن ۾ ڀورو ناسي لڌڙو (ھيليڪوئروس گريپوس) ۽ ھاربر لڌڙو (فوڪا وتيولئنا) شامل آهن. پکين ۾ ھتي سامونڊي پکي رھن ٿا جن ۾ ائٽلانٽڪ پيوفن، ڪاري ٽنگن وارو ڪٽيويڪ (kittiwake)، اسڪئا شامل آهن سائنسي مقصدن خاطر وھيل جي شڪار سان گڏوگڏ ھتي وقفي وقفي سان واپاري مقصدن لاء پڻ وھيل جو شڪار ٿيندو آهي جيتن ۾ ھن ملڪ ۾ 1300 جنسون مليون آهن. ھي ملڪ مڇرن کان پاڪ آهي.
سياسي نظام
ھن ملڪ ۾ کاٻي ڌر ۽ ساڄي ڌر وارو ڪثيرالجماعت سياسي نظام آھي. 2017ع جي آئس لينڊ جي عام چونڊن ۾ وڏين جماعتن ۾ انڊپينڊنس پارٽي, ليفٽ گرين موومينٽ ۽ پروگريسو پارٽي، سوشل ڊيموڪريٽڪ الائنس، سينٽر پارٽي، پائريٽ پارٽي، پيپلز پارٽي شامل ھيون. آئس لينڊ دنيا جو پھريون ملڪ آھي جنھن ۾ عورتن جي سياسي پارٽي ٺاھي وئي جنھن جو نالو وومينز الائنس رکيو ويو ۽ جنھن جي سموري سرواڻي عورتن مان ھئي ان جماعت جو قيام 1983ع ۾ عورتن جي سماجي، سياسي ۽ معاشي ضرورتن خاطر ٿيو. پارلياماني اليڪشن ۾ ان جماعت جي شموليت سان پارليامينٽ ۾ عورتن جي تعداد ۾ 15 سيڪڙو اضافو ٿيو. 1999 ۾ ان جماعت کي ٽوڙي سوشل ڊيموڪريٽڪ الائنس ۾ ضم ڪيو ويو پر ان جون اڌ عورت رڪن ليفٽ گرين موومينٽ ۾ شامل ٿي ويون. ان پارٽي جي ڪري پارليامينٽ ۾ عورتن جي شرڪت ۾ اضافو ٿيو ۽ ھر وڏي جماعت عورتن لاء 40 سيڪڙو ڪوٽا رکي. 2009 جي پارليامينٽ ۾ ھر ٽيون رڪن عورت ھئي 2016 جي چونڊن بعد پارليامينٽ ۾ %48 ميمبر عورتون آھن2016ع ۾ آئس لينڊ دنيا جي اندر جمھوري ادارن جي مضبوطي ۾ ٻئين نمبر تي ھيو حڪومتي شفافيت ۾ دنيا ۾ 13 نمبر تي ھيو ملڪ جي سياسي عمل شرڪت بہ تمام اوچي آھي. گذريل چونڊن (2013) ۾ ووٽن پوڻ جو ٽرن آئوٽ %81.4 ھيو
آئس لينڊ ۾ پارلياماني جمھوريت وارو نظام آھي ۽ اھو ملڪ ھڪ پارلياماني ريپبلڪ آھي. موجوده پارليامينٽ الٿنگ (Alþingi) جو بنياد 1845ع ۾ بطور ڊينمارڪ جي شاھي حڪمران جي صلاحڪاري اداري جي پيو. اھا اصل ۾ 930ع ۾ آئس لينڊ جي ڪامن ويلٿجي پارليامينٽ طور قائم ٿي ھئي ۽ 1799ع تائين ڪم ڪندي رهي. جنھن کي 1845ع ۾ ٻيھر قائم ڪيو ويو. وچ وارا 46 سال اھا معطل رھي. الٿنگ کي دنيا جي قديم ترين پارليامينٽ سڏيو وڃي ٿو ۽ آئس لينڊ جي پارلياماني جمهوريت پڻ دنيا جي قديم ترين پارلياماني نظامن ۾ شمار ٿئي ٿي الٿنگ جا 63 رڪن آھن جيڪي چئن سالن جي مدي لاء چونڊجندا آھن. حڪومت جو سربراھ وزيراعظم ھوندو آھي جيڪو ڪابينه ۽ اگزيڪيوٽو جو پڻ سربراھ ھوندو آھي. صدر جي چونڊ سڌي سنئين عام ماڻھن جي ووٽ سان چئن سالن لاءِ ٿيندي آهي. ميونسپل ڪائونسل جي چونڊ پڻ چئن سالن جي مدي لاء ٿيندي آهي. ملڪ جو صدر رياست جو سربراھ ھوندو آھي ۽ کيس پارليامينٽ جي ھر قانون کي ويٽو ڪرڻ جو اختيار رکي ٿو جنھن جي توثيق لازمي طور تي ريفرنڊم ذريعي ٿيندي آهي. ڪابينا کي صدر الٿنگ جي عام چونڊن کان پوءِ مقرر ڪندو آهي. ان لاء صدر کي سياسي جماعتن جي اڳواڻن سان مذاڪرات ڪرڻا پوندا آهن ۽ اھڙي طرح خبر پوندي آهي ته ڪھڙي جماعت ڪابينا ٺاھڻ جي پوزيشن ۾ آھي ۽ اھو بہ طئي ٿي ويندو آهي تہ ڪھڙي جماعت کي ڪابينا ۾ ڪيتريون سيٽون ملڻ کپن. جيڪڏهن مذاڪرات ۾ سياسي جماعتن جا اڳواڻ مناسب وقت اندر ڪنھن بہ نتيجي تي نہ پھچي سگھن تہ پوء صدر پاڻ ڪابينا جي مقرري ڪندو پر ريپبلڪ جي 1944ع ۾ قيام کان وٺي اڃان اھڙي نوبت ڪانه آئي آھي. ريپپلڪ جي قيام کان وٺي ڪڏھن بہ ڪا جماعت واضع اڪثريت سان کٽي نہ سگھي آھي جنھن ڪري ريپپلڪ واري دؤر ۾ برڳو مخلوط حڪومتون اقتدار ۾ رھيون آھن. 1980ع ۾ وگدس فنبوگاداتر (Vigdís Finnbogadóttir) ملڪ جي صدر چونڊجي آئي جيڪا دنيا جي پھرين سڌي طرح چونڊجي آيل رياستي سربراھ ھئي ۽ 1996ع تائين صدر جي عھدي تي فائز رھي. 2009ع ۾ يوھانا سيگورادرداتر (Jóhanna Sigurðardóttir) ملڪ جي وزيراعظم جي چونڊ ٿي جيڪا اللاعلان ھم جنس پرست ھئي
انتظامي ورهاست
انتظامي طور تي آئس لينڊ خطن يا ريجنن، سياسي تڪن ۽ ميونسپلٽين ۾ ورھايل آھي. ملڪ ۾ ڪل 8 ريجن يا خطا آھن آئس لينڊ ۾ 74 ميونسپالٽيون آھن جن جو ڪم اسڪولن، ٽرانسپورٽ، صفائي ۽ ٻيا معاملا سنڀالڻ آھي. تڪن جي ورھاست رڳو چونڊن متعلق ھوندي آھي. سڀ کان وڏي آبادي واري ميونسپالٽي ريڪجاويڪ آھي ۽ ٻئي نمبر تي ڪوپاووگور آھي پر ريڪجاويڪ جي آبادي ڪوپاووگور کان چئوڻي وڏي آھي.
گيلري
-
آئس لينڊ جون ريجنون يا خطا -
آئس لينڊ جا تڪ -
آئس لينڊ جون ميونسپالٽيون
پرڏيهي پاليسي
آئس لينڊ يونائيٽيڊ نيشنز، نيٽو، يورپين فري ٽريڊ ايسوسيئيشن يا ايفٽا ، يورپ جي ڪائونسل، ۽ معاشي سھڪار ۽ ترقي جي تنظيم (OECD) جو رڪن ملڪ ھجڻ سميت دنيا جي سمورين قومن سان سفارتي ۽ واپاري لاڳاپا رکندڙ ملڪ آهي. ان جا تعلق نسبتن نورڊڪ ملڪن، يونائيٽيڊ اسٽيٽس، جرمني، ڪيناڊا ۽ نيٽو جي ٻين رڪن ملڪن سان وڌيڪَ ويجھا آھن. ثقافتي، معاشي ۽ ٻولين ۾ ھڪجھڙائي ڪري تاريخي طور تي آئس لينڊ ھڪ نورڊڪ ملڪ آھي ۽ نورڊڪ ڪائونسل ذريعي ھي ملڪ انھن ملڪن جي باھمي حڪومتي سھڪار ۾ شامل رھندو آھي. آئس لينڊ يورپين ايڪانامڪ ايريا (EEA) جو پڻ رڪن آهي جنھن ذريعي ان کي يورپي يونين جي واحد مارڪيٽ ۾ پھچ آھي. اھو ملڪ يورپي يونين جو رڪن نہ ھيو پر جولاءِ 2009 ۾ آئس لينڊ جي پارليامينٽ : الٿنگ يورپي يونين ۾ شامل ٿيڻ لاء درخواست ڏيڻ جي منظوري ڏني ۽ سرڪاري طور تي 17 جولاءِ 2009ع تي اھا درخواست يورپي يونين کي ڏني وئي 2013 جي چونڊن ۾ ظاهر ٿيو ته آئس لينڊ جا ماڻھو يورپي يونين ۾ شامل ٿيڻ جي حق ۾ نہ ھئا. نئين حڪومت ريفرينڊم ڪرائڻ جو فيصلو ڪيو.
معيشت
2007ع ۾ في ڪس پيدوار ۾ دنيا جي اندر ستين نمبر تي ھيو ان جي پيدوار في ڪس 54,858 آمريڪي ڊالر ھئي. مساوي قوت خريد ۾ دنيا جي اندر پنجين نمبر تي ھيو ۽ ان جي في ڪس قوت خريد 40,112 ڊالر ھئي. ملڪ ۾ توانائي جي رسد جو 85 سيڪڙو مقامي سطح تي تيار ڪيل قابل تجديد توانائي جي ذريعن مان ھو قابل تجديد توانائي جي شعبي ۾ ترقي جي ڪري 2016ع جي عالمي سبز معيشت جي اشاريي مطابق آئس لينڊ دنيا جي ڏھين وڏي سبز معيشيت ھيو. تاريخي طور تي آئس لينڊ جي معيشت ماھيگيري رھي آھي. اھا ملڪي برآمدن جو 40 سيڪڙو آھي ۽ ملڪ جا 7 سيڪڙو ملازم ان صنعت ۾ ڪم ڪندڙ آھن. 1960واري ڏھاڪي ۾ ماھيگيري جو ملڪي برآمدن ۾ حصو 90 سيڪڙو ھيو جيڪو مڇي جي گھٽجڻ ۽ ان جي قيمتن ۾ لاٿ جي ڪري گھٽجي 2006ع ۾ 40 سيڪڙو تي پھتو آھي جيڪو ظاھر ڪري ٿو تہ آئس لينڊ ۾ ماھيگيري جي صنعت خطري ۾ آھي. ويھين صديءَ جي آغاز کان اڳ ھي ملڪ ھڪ غريب ترين ھيو پر پوء دنيا جو ترقي يافته ملڪ ٿي ويو. ان جي مضبوط معاشي واڌ 2007 ۽ 2008 ۾ گڏيل قومن جي انساني ترقي جي اشاريي ۾ دنيا ۾ پھرين نمبر تي شمار ڪيو. 2011ع ۾ معاشي بحران جي ڪري ان جو نمبر 14 ٿي ويو ھو پر پوء بہ ساڳي سال ايڪانامسٽ انٽيليجنس انڊيڪس مطابق ان سال ھي ملڪ تمام اعلي معيار زندگي ۾ دنيا ۾ ٻئين نمبر تي شمار ڪيو ويو. جيني ڪوئفيشنٽ مطابق ھي ملڪ دنيا جي اندر آمدني جي نابرابري ۾ گھٽ ترين شرح تي آھي
ٽرانسپورٽ
.png)
في ڪس گاڏين جي مالڪي ۾ آئس لينڊ مٿين سطح تي آھي. آبادي جي لحاظ کان ھتي ھر 1.5 فردن کي ھڪ گاڏي جي ملڪيت آهي. ذاتي گاڏيون ھتي ٽرانسپورٽ جو سڀ کان وڏو ذريعو آھن. آئس لينڊ ۾ 13٬034 km (8٬099 mi) روڊ آھن جن مان 4٬617 km (2٬869 mi) روڊ تي فٽ پاٿ موجود آهي ۽ 8٬338 km (5٬181 mi) تي فٽ پاٿ موجود ناھي. شھرن اندر روڊ جي رفتار 30 km/h (19 mph) ۽ 50 km/h (31 mph) آھي ۽ شھرن کان ٻاھر ٻھراڙيءَ واري پٿريلي روڊ تي 80 km/h (50 mph) ۽ شھرن کان ٻاھر پڪن روڊن تي 90 km/h (56 mph) آھي. 1974ع ۾ آئس لينڊ ۾ رنگ روڊ جي تڪميل ٿي جيڪو آئس لينڊ جو سڀ کان وڏو روڊ آھي ۽ پوري ملڪ جي آبادي وارين وسندين کي پاڻ ۾ ملائي ٿو. اھو 1٬332 km (828 mi) ڊگھو آھي ريڪجاويڪ شھر کان 49 ڪلوميٽرن جي فاصلي تي واقع ڪيفليوڪ بين الاقوامي ايئرپورٽ ملڪ جو سڀ کان وڏو ايئرپورٽ آھي جيڪو کوڙ بين الاقوامي ۽ ملڪي ايئرلائن ڪمپنين کي خدمتون فراهم ڪري ٿو ۽ اھو ملڪ جي شھري ھوابازي جو ھڪ وڏو مرڪز آهي آئس لينڊ ۾ مسافرن لاء ريلوي سروس ڪانہ آھي. ريڪجاويڪ شھر وارو ايئرپورٽ ملڪ جو ٻيون نمبر وڏو ايئرپورٽ آھي جيڪو شھر کان ڏيڍ ڪلوميٽرن جي فاصلي تي واقع آهي ھن ايئرپورٽ تان باقاعده ملڪ جي 12 شھرن تائين روزاني گھرو ھوائي سروس ميسر آهي.
تعليم ۽ سائنس
.jpg)
ملڪ جي تعليمي پاليسي ۽ تعليمي نصاب ملڪ جي تعليم ۽ سائنس واري وزارت جوڙيندي آھي. پرائمري ۽ سيڪنڊري اسڪول جو انتظام ۽ مالي مدد ميونسپالٽيون فراھم ڪنديون آهن نرسري واري تعليم ڇھن سالن جي عمر تائين لازمي ھوندي آھي. ملڪي قانون مطابق 6 کان 16 سالن جي عمر تائين ٻارن لاء تعليم لازمي آهي. سڀني اسڪولن ۾ عيسائيت جي تعليم لازمي آهي ان لاء استثنیٰ رڳو ملڪ جي تعليم ۽ سائنس جي وزارت کان ملي سگهي ٿي. سيڪنڊري تعليم ٻن حصن ۾ ورھايل آھي پھريون لوئر سيڪنڊري ۽ پوء اپر سيڪنڊري تعليم ڏني ويندي آهي. اھا تعليم ڏيندڙ اسڪول جمنازيم اسڪول سڏبا آهن. سڀني اسڪولن ۾ ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون گڏجي تعليم حاصل ڪندا آھن. اعلیٰ تعليم جو ملڪ اندر سڀ کان وڏو ادارو آئس لينڊ يونيورسٽي آھي جنھن جو مکيه ڪيمپس ريڪجاويڪ شھر جي وچ ۾ واقع آهي. ٻيا ادارن ۾ ريڪجاويڪ يونيورسٽي، اڪوريئري يونيورسٽي، اگريڪلچرل يونيورسٽي آف آئس لينڊ ۽ بيوراسٽ يونيورسٽي شامل آهن. معاشي سھڪار ۽ ترقي جي تنظيم مطابق آئس لينڊ جا 25 کان 64 سالن جي عمر جا %64 ماڻھو اعلیٰ تعلیم يافته آھن. ان تنظيم مطابق سراسري شرح 73 سيڪڙو ھجڻ کپي. 25 کان 34 سالن جي عمر جي ماڻهن ۾ ھاء اسڪول جي ڊگري برابر تعليم 69 سيڪڙو آھي جڏھن تہ ان تنظيم مطابق اھا سراسري شرح 80 سيڪڙو ھجڻ گھرجي. ان ھوندي بہ آئس لينڊ جو تعليمي نظام عمدو سمجھيو ويندو آھي. 2013 جي يورپي ڪميشن طرفان جاري ڪيل يورو اسٽيٽ رپورٽ مطابق آئس لينڊ. پنھنجي جي ڊي پي جو 3.11 سيڪڙو سائنسي تحقيق ۽ ترقي تي خرچ ڪري ٿو ۽ 2020ع ۾ ان لاء ٽارگيٽ 4 سيڪڙو رکيو ويو آهي 2010ع ۾ يونيسڪو سائنس تي ساليانو 10 ڪروڙ ڊالرن کان وڌيڪَ خرچ ڪندڙ 72 ملڪن جي فھرست جاري ڪئي جن ۾ آئس لينڊ جو شمار نائين نمبر تي ھيو ۽ ان ساڳي نمبر تي يونائيٽيڊ ڪنگڊم، فرانس، تائيوان، جرمني، ڪيناڊا ۽ سوئيٽزرلينڊ پڻ ان جي برابر ھيا.
صحت
آئس لينڊ ۾ يونيورسل ھيلٿ ڪيئر نظام ڪم ڪري ٿو جنھن کي اتان جي وزارت بھبود سنڀالي ٿي جنھن جا خرچ 85 سيڪڙو ٽيڪس مان ۽ 15 سيڪڙو خدمتي فيئن مان پورا ڪيا وڃن ٿا. ھن ملڪ ۾ ڪابہ پرائيويٽ اسپتال ڪانھي ۽ نہ ئي وري پرائيويٽ انشورنس ھوندي آھي سرڪاري بجيٽ جو وڏو حصو صحت جي سنڀال لاء مخصوص ڪيو وڃي ٿو ملڪ جي جي ڊي پي جي خرچن جي شرح ۾ صحت جي شعبي ۾ يارھين نمبر تي آهي ۽ صحت تي في ڪس خرچ ۾ دنيا ۾ 14 نمبر تي آهي عالمي صحت جي اداري مطابق ھن ملڪ جو صحت جو نظام دنيا اندر بھترين نظامن ۾ شمار ٿئي ٿو ۽ دنيا جي اندر ان جو شمار 15ھين نمبر تي آهي. ھن ملڪ ۾ ھڪ ھزار ماڻھن جي آبادي لاء 3.7 ڊاڪٽر، 15.3 نرسون آھن. ھن ملڪ جا ماڻهو دنيا ۾ صحتمند ترين ماڻھو آھن. اتان جي 81 سيڪڙو ماڻھو بھترين صحت وارا آھن. ھي ملڪ ۾ دنيا جي ٻين ترقي يافته ملڪن جي ڀيٽ ۾ ڄمندڙ ننڍڙن ٻارن جي موت جي شرح تمام گھٽ سطح تي آھي ۽ سگريٽ نوشي ۾ پڻ تمام گھٽ شرح تي آھي متوقع حياتي جي شرح ھن ملڪ ۾ 81.8 سال آھي ۽ ان شرح مطابق ھي ملڪ دنيا ۾ چوٿين نمبر تي آهي.
مذھب
| وابستگي | % آبادي | |
|---|---|---|
| عيسائيت | 78.78 | |
| آئس لينڊ جي ڪليسا | 67.22 | |
| ٻيون لوٿرن ڪليسائون | 5.70 | |
| رومن ڪيٿولڪ ڪليسا | 3.85 | |
| ايسٽرن آرٿوڊڪس ڪليسا | 0.29 | |
| ٻيا عيسائي فرقا | 1.72 | |
| ٻيا مذھب | 14.52 | |
| ھيدنئزم | 1.19 | |
| ھيومنسٽ ايسوسيئيشن | 0.67 | |
| زوئزم | 0.55 | |
| ٻڌازم | 0.42 | |
| اسلام | 0.30 | |
| بھائي مذھب | 0.10 | |
| ٻيا ۽ اڻڄاتل | 11.29 | |
| غيروابستگي | 6.69 | |
آئس لينڊ جي ماڻھن کي آئين ذريعي مذھبي آزادي جي ضمانت مليل آهي. آئس لينڊ جي ڪليسا لوٿرن چرچ آھي ۽ اھو آئين مطابق رياست جو چرچ قرار ڏنل آھي
انجيلي بشارت واري لوٿرن ڪليسا آئس لينڊ ۾ رياست جي ڪليسا ھوندي ۽ اھڙي طرح ان جي رياست مدد ۽ تحفظ ڪندي.
— آرٽيڪل 62, حصو چوٿون آئس لينڊ جو آئين
آئس لينڊ جا رجسٽرار آئس لينڊ جي شھرين جي مذھبي وابستگي کي رڪارڊ ۾ درج ڪندا آهن. 2017ع ۾ آئس لينڊ جي ماڻھن کي ٻن ھيٺ ڄاڻايل مذھبي گروھن ۾ ورھايو ويو:
- 67.22% آئس لينڊ جي ڪليسا جا رڪن;
- 11.56% ٻئي قسم جي عيسائيت جا رڪن;
- 11.29% باقي ٻيا جن جي وابستگي جي ڄاڻ ڪانھي;
- 6.69% مذھب سان عدم وابستگي;
- 1.19% جرمني جا ھيدن;
- 0.67% ھيومنسٽ ايسوسيئيشن;
- 0.55% زيوئسٽ گروہ جا رڪن.
آئس لينڊ ٻين نورڊڪ ملڪن وانگر ھڪ سيڪيولر ملڪ آھي جتي ڪليسا يا چرچ ۾ ماڻھن جي حاضري تمام گھٽ ھوندي آھي مذھبي وابستگي جو اھو رڪارڊ ماڻھن جي عقيدي جي عڪاسي ڪندڙ ناھي. 2001 جي ھڪ تحقيق مطابق ملڪ جا 23 سيڪڙو ماڻھو يا تہ دھريا يا ملحد آھن يا وري اگنانواد آھن 2012ع جي ھڪ گيلپ سروي مطابق 52 سيڪڙو آئسلينڊر پاڻ کي مذھبي ۽ 31 سيڪڙو پاڻ کي غير مذھبي قرار ڏنو ۽ 10 سيڪڙو پاڻ کي سوچي سمجهي ملحد قرار ڏنو. ان مطابق آئس لينڊ دنيا جي انھن ڏھن ملڪن ۾ شامل آهي جتي ملحدن جو تعداد نسبتن تمام گھڻو آھي. آئس لينڊ جي ڪليسا ۾ ماڻھن جي رجسٽريشن ھر سال ھڪ سيڪڙو جي شرح سان گھٽجي رھي آھي.
ثقافت
آئس لينڊ جي ثقافت جون جڙون اتر جرمني جي روايتن ۾ کتل آهن. صدين کان ٻيٽ واري اڪيلائي ھتان جي نورڊڪ ثقافت کي ٻاھرين اثرن کان محفوظ رکيو. ان جو سڀ کان وڏو مثال آئس لينڊڪ ٻولي آھي جيڪا پراڻي ڻورس ٻولي سان ٻين جديد نورڊڪ ٻولين جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ ويجھو آھي. آئس لينڊڪ ماڻھو محنتي ۽ جفاڪش آھن ۽ آزادي ۽ خودانحصاري کي پسند ڪندڙ آھن. 1996ع ۾ ھن ملڪ جي پارليامينٽ شادي جي قانونن ۾ ترميم آڻي ھم جنسن کي رجسٽرڊ پارٽنرشپ جي طريقي سان گڏ رھڻ جو اختيار ڏنو. 2006ع ۾ پارليامينٽ وڌيڪَ ترميمون منظور ڪندي ھم جنس جوڙن کي ٻار بطور اولاد اختيار ڪرڻ جو حق ڏنو. 2010 ۾ پارليامينٽ شادي جي قانون ۾ ترميم آڻي شادي کي ٻن فردن وچ ۾ رشتو قرار ڏئي دنيا اندر پھريون ڀيرو ھم جنسن وچ ۾ شادي کي قانوني حيثيت ڏني. ان قانون تي عمل جي شروعات 27 جون 2010ع ۾ ٿي ان نئين قانون سان رجسٽرڊ پارٽنرشپ وارو طريقو ختم ٿي ويو ۽ ھم جنس پرستن لاء واحد قانوني رستو شادي ٿي ويو. آئس لينڊ جا ماڻھو ڪميونٽي واري ماحول ۽ سماجي رابطن کي شدت سان پسند ڪندڙ آھن.
ادب
2011ع ۾ يونيسڪو پاران ريڪجاويڪ شھر کي ادب جو شھر قرار ڏنو.
آئس لينڊ ڪلاسيڪي ادب جي لکڻين ڪري گھڻو مشھور آھي جن ۾ آئس لينڊ جي آباد ٿيڻ واري دؤر جون آئس لينڊ جي ماڻھن جون سرگذشتون، نثر، رزميه داستان شامل آهن جن مان تمام مشھور نيالس سرگذشت آھي جنھن ۾ ھڪ خوني تڪرار جو جنگي داستان بيان ٿيل آهي. ٻيون مشھور لکڻيون گرينلينڊنگا سرگذشت ۽ ڳاڙھي ايرڪ جي سرگذشت آھي جن ۾ گرين لينڊ ۽ نيو فائونڊ لينڊ جي دريافت ۽ اتي جي آبادڪاري جو ذڪر ڪيو ويو آهي. ان کان علاوه اَيگِلس سرگذشت، لڪسڊائلا سرگذشت، گرھتيسا سرگذشت، گسلا سرگذشت ۽ گنلاگس سرگذشت پڻ مشھور آئس لينڊڪ سرگذشتون آھن. سورھين صدي عيسويءَ ۾ بائيبل جو آئس لينڊڪ ٻولي ۾ ترجمو ڪيو ويو. موجوده دور جي آئس لينڊ وڏا ليکڪ پيدا ڪيا جن ۾ وڏي ناليوارو ھلتر لڪسنيس آھي جنھن کي 1955ع ۾ ادب جو نوبل پرائيز مليو. شاعري ۾ جديد دؤر جو ويھين صديءَ جو مشھور شاعر اسٽيئن اسٽيئنر ھيو. ھتان جا ماڻھو ڪتابن رکڻ جا شوقين آھن ۽ دنيا ۾ في ڪس سڀ کان وڌيڪ ڪتابن جا دڪان پڻ ھن ملڪ ۾ آھن. ھي ملڪ جا ماڻهو دنيا جي ٻين قومن جي ڀيٽ ۾ عالمي ادب جا نسبتن وڌيڪَ ڪتاب درآمد ڪندڙ ۽ ڪتابن جا ترجما ڪندڙ آھن. ھي ملڪ في ڪس تناسب جي لحاظ کان دنيا ۾ وڌيڪ ڪتاب ۽ رسالا شايع ڪندڙ ملڪ آھي ملڪ جي آبادي جو ڏھ سيڪڙو ماڻھو پنھنجي زندگي م ھڪ ڪتاب شايع ڪندڙ آھن.
کاڌا ۽ طعام
آئس لينڊ جا کاڌا گھڻي ڀاڱي مڇي، ريڍي گوشت ۽ کير وارين شين جا ھوندا آھن جن ۾ اھي مصالحن ۽ جڙي ٻوٽين جو استعمال ڪانہ ڪن. ٻيٽ جي آبھوا جي لحاظ کان ھتي ميون ۽ ڀاڄين جو کاڌن ۾ استعمال تمام گھٽ ٿيندو آهي. گرين هائوس جي ٽيڪنالاجي سان ھاڻي انھن جو استعمال وڌي رھيو آھي. ٿورماتر ھتان جو ھڪ روايتي طعام آھي جنھن ۾ کوڙ کاڌا شامل ھوندا آھن. روايتي طعامن ۾ اسڪير (ڏھي وانگر پنير)، ھائوڪرٽ (پچايل شارڪ)، پچايل گھٽي جو گوشت، باھ تي پچايل رڍ جي منڍي ۽ ڪاري پڊنگ، فليٽڪاڪا (سڌي ماني)، گرم زمين ۾ پچايل سڪل مڇي ۽ رائي واري ماني شامل آهن. باھ تي پچايل پيوفن پکي پڻ مقامي لذيذ کاڌي ۾ شمار ٿئي ٿو. ھتان جو ناشتو عام طور تي مالپڙي، اناج، ميون ۽ ڪافي تي مشتمل ھوندو آھي. مانجھاندو ھتي سمورگسبورڊ جي صورت ۾ ٿيندو آهي. آئيس لينڊ جي ماڻھن جي اھم ماني رات واري ھوندي آھي جنھن ۾ عام طور تي مڇي ۽ ريڍو گوشت شامل ھوندو آھي. آئس لينڊرز جي زندگي ۾ سامونڊي کاڌا مرڪزي حيثيت رکن ٿا خاص طور تي ڪاڊ مڇي، حدوڪ مڇي، سئمن مڇي، ھيرنگ مڇي ۽ ھاليبٽ مڇي مشھور آھن. انھن کي مختلف نمونن سان رڌيو يا پچايو ويندو آهي. ٻاڦ تي، کثاڻ ذريعي، اٻاري، يا خشڪ ڪري تيار ڪيو ويندو آهي. گوشت ۾ ريڍو گوشت شوق سان کاڌو ويندو آهي. ان کي لوڻ لڳائي محفوظ پڻ ڪيو ويندو آهي. ان جي سجي پڻ مشهور آهي. پراڻي دور کان وٺي رڍ جي ھر حصي جا کاڌا پڻ ٺھندا آھن. اُٻاريل يا ڀُڳَل پٽاٽا، کٽاڻ واري بند گوبي، ساوا مٽر، ۽ رائي جي ماني پڻ ھتي عام کاڌا آھن. آئس لينڊ جو عام مشروب ڪافي آھي. 2016ع ۾ دنيا ۾ ڪافي جي گھڻي استعمال ۾ ھن ملڪ جو ٽيون نمبر ھو. اھا ناشتي ۾ لازمي پيتي ويندي آهي. ان کان سواءِ ھر وقت جي ماني بعد يا شام جو ھلڪي ڦلڪي خوراڪ وٺڻ بعد اڪثر پيتي ويندي آهي. ڪوڪا ڪولا جو استعمال پڻ تمام گھڻو ٿيندو آهي. دنيا ۾ في ڪس سڀ کان وڌيڪَ ڪوڪا ڪولا آئس لينڊر پيئندا آهن. شراب ۾ ھتان جو پسنديده مشروب بِرَانِيوِن وائين آھي. اھو وائين پٽاٽن مان ٺھندو آھي جن ۾ زيري جي ٻجن يا انجيليڪا (عربي: حشيشة الملاك) جو ذائقو وڌو ويندو آهي. تيز الڪوحل وارو بيئر 1989ع تائين بندش ھيٺ رھيو ۽ ھاڻي اھڙا ڪيترائي بيئر ھتي ڪارخانن ۾ تيار ڪيا وڃن ٿا.
رانديون
رانديون آئسلئنڊرن جي زندگي جو اھم حصو آھن ھتان جي اھم روايتي راند گليما آھي جيڪا ڪشتي جو ھڪ قسم آھي.
ھتان جي ھردلعزيز راندين ۾ فٽبال، ايٿليٽڪس جي ٽريڪ اينڊ فيلڊ ۽ ھينڊبال شامل آهن. ھينڊبال کي ھتان جي قومي راند پڻ سڏيو ويندو آهي. ھتي جا ماڻھو ڪوھ پيمائي ۽ ھائڪنگ (پيدل سفر) ۾ پڻ دلچسپي رکندا آهن. ھي ملڪ اسڪئنگ ۽ مڇي جي شڪار لاء پڻ مشهور آهي. ھتي ڪيترائي گولف ڪورس موجود آهن ۽ ملڪ ۾ 17000 رجسٽرڊ گولفر آھن .
حوالا
This article uses material from the Wikipedia سنڌي، سندھی ، सिन्ध article آئس لينڊ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). مواد CC BY-SA 4.0 ھيٺ موجود آھي جيسيتائين ٻي صورت واضع نہ ڪئي وڃي. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki سنڌي، سندھی ، सिन्ध (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.