କସ୍ତୁରୀ: ଏକ ପ୍ରକାରର ପୂଜା ସାମଗ୍ରୀ

ସ୍ଥାନଭେଦରେ କସ୍ତୁରୀ ୩ ପ୍ରକାର: କାମରୂପୀ, ନୈପାଳୀ ଓ କାଶ୍ମୀରୀ । କାମରୂପ କୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ, ନୈପାଳୀ ନୀଳ ଓ କାଶ୍ମୀରୀ କପିଳ କାମରୂପୀ ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ନୈପାଳୀ ମଧ୍ୟମ ଓ କାଶ୍ମୀରୀ ନିକୃଷ୍ଟ । ଆକାର ଅନୁସାରେ କସ୍ତୁରୀ ୫ପ୍ରକାର: ଧୂଳିପରି ସୁକ୍ଷ୍ମଦାନା ଥିବା କସ୍ତୁରିକୁ ଖରିକା, ରାଶିପରି ଦାନାଯୁକ୍ତ କସ୍ତୁରୀକୁ ତିଳିକା, କୋଳଥ ଆକାର କସ୍ତୁରିକୁ କୁଳତ୍‌ଥିକା, ଖଣ୍ଡଖଣ୍ଡ କସ୍ତୁରିକୁ ପିଣ୍ଡିକା ଓ ବଡ଼ବଡ଼ ଖଣ୍ଡ କସ୍ତୁରିକୁ ନାୟିକା କସ୍ତୁରି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ପିଣ୍ଡିକା ଓ ନାୟିକା ଅଧିକ ଦାମୀ ଓ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ । କସ୍ତୁରୀ ନିଜର ସୁଗନ୍ଧିରେ କେତକୀ ଫୁଲର ଫୁଲର ସୁଗନ୍ଧି ବି ନାଶ କରିପାରେ ।

ଏହା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବନକଲାଗିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଏହା ରଙ୍ଗରେ ମିଶିଥିଲେ ଏହା ରଙ୍ଗର ଔଜ୍ଜଳତା ବଢ଼ାଇଥାଏ । ଏହାଛଡ଼ା ଅଣସର ସମୟରେ ଗୁପ୍ତନୀତି ଯଥା ଖଡିଲାଗି, ଖଳିଲାଗି ଓ ଚନ୍ଦନସର୍ବାଙ୍ଗ ପାଇଁ କସ୍ତୁରୀ ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ । ଗୋଟିଏ ଥର ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର ମୁଖସିଙ୍ଗାର ପାଇଁ ଅନ୍ୟୁନ ୫ଗ୍ରାମ କସ୍ତୁରୀ ଆବଶ୍ୟକ । ବର୍ଷକୁ ମନ୍ଦିରରେ ଅନ୍ୟୁନ ଶହେଗ୍ରାମ କସ୍ତୁରୀ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ।

ଶ୍ରୀମୁଖ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ରଙ୍ଗରେ ଏହା କିଞ୍ଚିତ ପରିମାଣରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ କୀଟ ଓ ପୋକ ଦାଉରୁ ଶ୍ରୀମୁଖକୁ ରକ୍ଷା କରେ । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଅନ୍ୟ ଅବତାର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଲଲାଟରେ କସ୍ତୁରୀ ତିଳକ ଶୋଭା ପାଇବାର ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ଅତର ଓ ଔଷଧ ପାଇଁ କସ୍ତୁରୀ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ । ଭାରତୀୟ ବନ୍ୟପ୍ରାଣୀ ସୁରକ୍ଷା ସଂଶୋଧିତ ଆଇନ ୧୯୯୧ରେ ଏହି କାରବାରକୁ ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ବନକ ଲାଗି ପାଇଁ କସ୍ତୁରୀ ମିଳିବା ସହଜ ହେଉନାହିଁ । ନେପାଳରେ ରାଜତନ୍ତ୍ର ବିଲୋପ ଏବଂ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରଠାରୁ କସ୍ତୁରୀ ଯୋଗାଣ ବନ୍ଦ ରହିଛି । ନେପାଳ ସରକାର ଶେଷ ଥର ପାଇଁ ୨୦୦୨ରେ ୩ ତୋଳା (୩୩ଗ୍ରାମ) କସ୍ତୁରୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଏହା ପରଠାରୁ ନେପାଳରୁ କସ୍ତୁରୀ ଆସିନାହିଁ । ୨୦୧୪ ମସିହା ଶେଷ ଆଡ଼କୁ ନେପାଳ ସରକାର ଏବଂ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ, ପୁରୀ ମଧ୍ୟରେ ଚିଠିର ଆଦାନପ୍ରଦାନ ହୋଇଥିଲା । ନେପାଳରେ ଜବତ କସ୍ତୁରୀ ଠାକୁରଙ୍କ ଲାଗି ଦେବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରାଯାଇଥିଲା ମାତ୍ର କିଛି ସୁଫଳ ମିଳିନଥିଲା ।

୨୦୧୫ ମସିହା ନବକଳେବର ପୂର୍ବରୁ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ୱାମୀ ନିଶ୍ଚଳାନନ୍ଦ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ପରେ ତାଙ୍କର ଜଣେ ଭକ୍ତ ୩୫ ଗ୍ରାମ କସ୍ତୁରୀ ଦାନସୂତ୍ରରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।