खंभात: गुजरातमधील शहर

हे खंभातच्या आखातीच्या उत्तरेस माही नदीच्या तोंडाजवळ एक प्राचीन शहर आहे. टॉलेमी नावाच्या अभ्यासकानेही याचा उल्लेख केला आहे. पहिल्या शतकात हे एक महत्त्वपूर्ण समुद्र बंदर होते. १५व्या शतकात खंभात ही पश्चिम भारताच्या हिंदू राजाची राजधानी होती. जनरल गार्डार्डने इ.स.१७०० मध्ये हे शहर आपल्या ताब्यात घेतले, परंतु इ.स. १७८३ मध्ये हे पुन्हा मराठ्यांना परत देण्यात आले. १८०३ पासून परत ब्रिटीशांच्या अधिपत्याखाली आले. शहराच्या दक्षिण-पूर्व भागात जैन मंदिरांचे अनेक प्राचीन अवशेष आढळतात.

प्राचीन काळी रेशीम, सोने आणि छींट (Chintz)ची वस्त्रे हा मुख्य व्यापार होता. कापूस ही मुख्य निर्यात होती. परंतु नद्यांच्या साठवणुकीमुळे बंदरावरचे पाणी उथळ झाले आणि जहाजांच्या आवागमनासाठी ते योग्य राहिले नाही . परिणामी, खंभाटपेक्षा जवळील शहरांचे व्यावसायिक महत्त्व वाढले आणि त्यामुळे या शहराची प्रगती त्यावेळेस खुंटली.

काही विद्वानांचा असा विश्वास आहे की खंभाट हे संस्कृत शब्द "कंबोजा"चे व्युत्पन्न आहे, तर अरबी लेखक "कंबया" या शब्दाचे मूळ शोधतात. काही लोक असा विश्वास करतात की हे शहर "स्तंभ शहर" असू शकते. लेफ्टनंट कर्नल जेम्स टॉड यांनी कबूल केले आहे की खंभाट हा शब्द संस्कृतच्या "खांब" आणि "आयात" मधून आला आहे.