ए २ दूध: गायींच्या दुधाचा एक प्रकार आहे

बीटा केसीन हे गाईच्या दुधातील एक महत्त्वाचे प्रथिन आहे. ए१ आणि ए२ असे दुधाचे दोन प्रकार आहेत. ए१ प्रकारचे बीटा केसीन युरोपियन (Bos taurus किंवा Bos primigenius taurus) गायींच्या दुधात आणि A2 प्रकारचे बीटा केसीन भारतीय उपखंडातील गायींच्या म्हणजे Bos indicus प्रकारच्या गायींच्या दुधात आढळते.

जर्सी, होल्स्टीन आणि फ्रीशियन गायी यांसारख्या पाश्चात्य जातीच्या गायींपासून मिळणाऱ्या दुधाला ए१ दूध म्हणतात. या दुधात ए१ केसीन प्रोटीन आढळते, त्यामुळे या दुधाला ए१ असे नाव देण्यात आले आहे. केसिन प्रोटीन अल्फा (α) आणि बीटा (β) सारखे प्रोटीन आहेत. त्यातील बीटा प्रथिनांना ए१ आणि ए२ अशी नावे आहेत आणि ज्यामध्ये ए१ बीटा प्रोटीन आढळते त्याला ए१ दर्जाचे दूध म्हणतात.

ए१ दूध आरोग्यावर अनेक प्रकारे परिणाम करते. त्यात असलेल्या BCM-7 किंवा Beta Casomorphin-7च्या उपस्थितीमुळे मध्यवर्ती मज्जासंस्थेवर मॉर्फिनसारखे परिणाम होतात. जो कोणी एकदा याचे सेवन करतो त्याला त्याची सवय होऊ शकते आणि ते न्यूरो डिसऑर्डरसाठी देखील कारणीभूत ठरू शकते. तसेच ते आपल्या शिकण्याच्या क्षमतेवर देखील परिणाम करू शकते. उच्च दुग्धशर्करा असहिष्णुतेसह, ए१ प्रकारचे दूध कर्बोदकांमधे आणि चरबीने समृद्ध आहे जे मानवांच्या आतड्यांमध्‍ये हानिकारक जीवाणूंच्या वाढीस प्रोत्साहन देऊ शकते. असे दूध पिल्‍याने मुलांची प्रतिकारशक्ती देखील कमी करते. तसेच या दुधाचा तुमच्या अंतर्गत हार्मोनल प्रणालीवरही नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. त्याच्या सेवनाने टाइप-१ मधुमेह आणि हृदयविकाराचा धोका देखील वाढू शकतो. ए१ दुधामध्ये हिस्टामाइन देखील असते ज्यामुळे त्वचेची ऍलर्जी, नाक वाहणे, दमा आणि लहान मुलांमध्ये खोकला होऊ शकतो. या दुधात लिपिड्स देखील असतात जे मुलांच्या चयापचयवर परिणाम करू शकतात. या दुधामुळे मुलांमध्ये मधुमेह आणि लठ्ठपणाचा दीर्घकाळ धोका होऊ शकतो.

ए२ बीटा केसीन हे भारतातील गायींच्या दूधात आढळते. वास्तविक, दुधात असलेली प्रथिने पेप्टाइड्समध्ये रूपांतरित होतात. पुढे ते अमीनो ऍसिडचे रूप घेते. या प्रकारचे दूध पचायला सोपे असते. ए१ बीटा केसिनमधील पेप्टाइड्स अमिनो ऍसिडमध्ये मोडता येत नाहीत. या कारणास्तव, ते पचत नाही, ज्यामुळे अनेक रोग होतात. वास्तविक, BCM7 नावाचे एक लहान प्रथिन असते, जे ए२ दूध देणाऱ्या गायींच्या मूत्र, रक्त किंवा आतड्यांमध्ये आढळत नाही, परंतु तेच प्रथिन ए१ गायींच्या दुधात आढळते, त्यामुळे ए१ दूध पचण्यास कठीण जाते. बीटा केसिन प्रोटीन साखळीमध्ये प्रोलाइन 67 व्या क्रमांकावर असल्यास त्याला ए१ म्हणतात आणि जर ते हिस्टिडाइन असेल तर त्याला ए२ प्रकार म्हणतात.

ए१ दुधामुळे टाईप 1 मधुमेह, हृदयविकार, मुलांमध्ये सायकोमोटरचा मंद विकास, ऑटिझम, स्किझोफ्रेनिया, ऍलर्जीपासून संरक्षण करण्यास असमर्थता यासारखे दोष निर्माण होतात.

दोन्ही दुधात लैक्टोज असते, परंतु ए२ दुधात असलेले लैक्टोज सहज पचवता येते. याव्यतिरिक्त, त्यात प्रोलाइन नावाचे अमिनो ॲसिड असते, ज्यामुळे ते फायदेशीर ठरते. मानव, शेळी आणि मेंढी यांचे दूध फक्त ए२ आहे.

शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की ५,००० ते १०,००० वर्षांपूर्वी झालेल्या उत्परिवर्तनाच्या रूपात या फरकाची उत्पत्ती झाली होती-जसे गुरेढोरे उत्तरेकडे युरोपमध्ये नेले जात होते-जेव्हा 67 व्या स्थानावरील प्रोलाइनची जागा हिस्टिडाइनने घेतली होती, त्यानंतर हे उत्परिवर्तन पाश्चात्य जगामध्ये मोठ्या प्रमाणात कळपांमध्ये पसरले होते.

ए१ आणि ए२ बीटा-केसिन प्रोटीनची टक्केवारी गुरांच्या कळपांमध्ये आणि देश आणि प्रांतांमध्ये देखील बदलते. आफ्रिकन आणि आशियाई गुरे फक्त ए२ बीटा-केसिनचे उत्पादन करत असताना, पाश्चात्य जगातील गुरांमध्ये प्रोटीनची ए१ आवृत्ती सामान्य आहे. ए१ बीटा-केसिन प्रकार हा युरोप (फ्रान्स वगळता), अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया आणि न्यू झीलंडमध्ये गायीच्या दुधात आढळणारा सर्वात सामान्य प्रकार आहे. सरासरी, ७० टक्क्यांहून अधिक ग्वेर्नसे गायी प्रामुख्याने ए२ प्रथिने असलेले दूध देतात, तर होल्स्टेन्स आणि आयरशायरमध्ये ४६ ते ७० टक्के ए१ आणि ए२ प्रथिने असलेले दूध तयार करतात.

जवळपास सर्व भारतीय शास्त्रज्ञ या विषयावर एकमत आहेत. एनबीएजीआर (नॅशनल ब्युरो ऑफ ॲनिमल अँड जेनेटिक रिसर्च) ही ICAR द्वारे कर्नालमध्ये स्थापन केलेली देशातील सर्वात मोठी प्राणी अनुवांशिक शैक्षणिक संस्था आहे. २००९ पासून या क्षेत्रात कार्यरत आहे. पहिल्या अहवालात असे म्हटले आहे की भारतीय गायींमध्ये ए२ चेप्रमाण ९८ टक्क्यांपर्यंत आहे आणि काही जातींमध्ये ते १०० टक्के देखील आहे, तर सर्व म्हशी पूर्णपणे ए२ दूध देतात.

द नॅशनल ब्यूरो ऑफ ॲनिमल जेनेटिक्स रिसोर्सेस कर्नाल येथील शास्त्रज्ञ डॉ मोनिका सोढी यांच्या मते, त्या शेतकऱ्यांना ए२ दुधनिर्मिती कडे वळण्यास प्रवृत्त करत आहेत, ज्याला काही प्रमाणात यशही मिळाले आहे. २०१२ च्या इंडियन जर्नल ऑफ एंडोक्रिनोलॉजी मध्ये डॉ. सोढी यांनी प्रकाशित केलेल्या शोधनिबंधात असे नोंदवले गेले की, "जे लोक ए२ दूध पितात किंवा त्याचे उप-उत्पादने वापरतात त्यांना टाइप-१ मधुमेह आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग होण्याची शक्यता फारच कमी असते. हे आईच्या दुधाइतकेच उपयुक्त असते आणि त्याचे पचन देखील सोपे असते. (२०१२ पर्यंत) ए१ दुधाबाबत कोणताही संपूर्ण संशोधन अहवाल समोर आलेला नसला तरी आपण जे पाहिले त्यानुसार ए१ दुधाचा पोटातील पचनक्रियेवर चांगला परिणाम होतो. या काळात तयार होणाऱ्या उपपदार्थांमुळेही आरोग्याच्या समस्या उद्भवू शकतात."

गायींचे असे दूध 'A2 मिल्क कंपनीने' बाजारात आणले होते आणि ते मुख्यतः ऑस्ट्रेलिया, न्यू झीलंड, चीन आणि युनायटेड स्टेट्समध्ये विकले जाते. युनायटेड किंगडममध्ये २०१२ आणि २०१९ दरम्यान विकले गेले. गाईच्या दुधाव्यतिरिक्त, मानव, मेंढ्या, शेळ्या, गाढवे, याक, उंट, म्हैस आणि इतरांच्या समावेशासह, बहुतेक A2 β-casein देखील असते आणि म्हणून "ए२ दूध" हा शब्द देखील त्या संदर्भात वापरला जाऊ शकतो. "A2" आणि "A2 MILK" हे 'ए२ मिल्क कंपनीचे" ट्रेडमार्क आहेत.

'ए२ मिल्क कंपनी' आणि शेळीच्या दुधाचे उत्पादन करणाऱ्या 'काही कंपन्या' असा दावा करतात की ए१ प्रथिने असलेले दूध हानिकारक आहे. दुग्धजन्य पदार्थांचे सेवन (ए१ आणि ए२ प्रथिनांसह) आणि मधुमेहाच्या घटनांमधील संबंधांवरील संशोधनाच्या 2014च्या पुनरावलोकनात असे आढळून आले की लहान मुलांद्वारे दुग्धजन्य पदार्थांचे सेवन आणि टाइप 1 मधुमेह (टाइप 1 मधुमेह) यांच्यात सकारात्मक संबंध असल्याचे दिसून आले. पर्ड्यू युनिव्हर्सिटी आणि ऑकलंड युनिव्हर्सिटीच्या 2020 पेपर्सच्या जोडीने असे मान्य केले आहे की ज्या लोकांना ए१ दुधा ऐवजी ए२ दुधाचे पचन सहज होते.

• ए२ दूध हे बाळांसाठी सर्वोत्तम मानले जाते. कारण त्यामुळे मुलांमध्ये लठ्ठपणा येत नाही, मेंदूची क्षमता वाढते, पचनशक्ती वाढते. त्यामुळे माता झालेल्या मातांना आहार देणे सोपे जाते.
• हे दूध थकवा, आळस, जास्त भूक आणि जास्त तहान होऊ देत नाही. त्यात ओमेगा फॅट्सचे उत्तम मिश्रण आहे.
• भारतीय गायींचे दूध या श्रेणीत येते. आपल्या देशात गीर गायी हे दूध देतात. गाईचे दूध ताप, मूत्रमार्गाचे आजार, रक्ताच्या समस्या यांमध्ये आराम देते.
• त्यात व्हिटॅमिन डी देखील आढळते, जे आतड्यांमधून कॅल्शियम सहजपणे शोषून घेते.
• रजोनिवृत्ती आणि ऑस्टिओपोरोसिसमध्येही गायीच्या दुधाचा फायदा होतो.

• भारतीय गाय
• दूध
• भारतीय गायीच्या विविध जाती