Џозеф Џон Кемпбел (англиски: Joseph John Campbell; 26 март 1904 – 30 октомври 1987) — американски митолог, писател и оратор најпознат по неговата работа на полето на компаративната митологија и религија.
Џозеф Кемпбел | |
---|---|
Џозеф Кемпбел | |
Роден/а | 26 март 1904 Вајт Плејнс, Њујорк |
Починат/а | 30 октомври 1987 Хонолулу, Хаваи |
Занимање | митолог, религиолог, писател |
Кога како мал го посетува Американскиот музеј за национална историја, Кемпбел толку многу се восхитува од артефактите на американските староседелци што уште тогаш ја развива својата животна опсесија: митот и заедничките обележја на различните култури, особено на оние кои никогаш и не биле во контакт.
Со образование се здобива во САД (на Универзитетот Колумбија) и Европа (каде ги посетува Парискиот и Минхенскиот универзитет). За неколку месеци научува и француски и германски, јазици кои течно ги зборува до крајот на својот живот. Поради несогласувања со раководството на својот матичен универзитет, Кемпбел се откажува од понатамошното школување и обидот да се здобие со докторат.
Големо влијание врз Кемпбеловата филозофија имаат Карл Јунг, Фридрих Ниче, Зигмунд Фројд, Џејмс Џојс, Томас Ман и Артур Шопенхауер. Улогата на херојот и структурата на мономитот се најпознати плодови на неговата работа, творби чие влијание ги надминува границите на компаративната митологија. Впрочем, по излегувањето на првиот филм од серијалот Војна на ѕвездите во 1977 година, режисерот Џорџ Лукас ќе рече дека приказната е обликувана преку идеите обработени во Херојот со илјада лица од страна на Кемпбел.
Џозеф Кемпбел е роден и израснат во Вајт Плејнс, Њујорк во богато семејство со римокатоличка вероисповед. Како дете Кемпбел се воодушевува од културата на американските староседелци откако заедно со својот татко го посетува Американскиот музеј за национална историја во Њујорк и ги здогледува артефактите со индијанско потекло. Наскоро почнува да истражува разни аспекти од нивниот живот и особено станува заинтересиран за северноамериканската митологија. Ова придонесува кај младиот Кемпбел да се развие неговата животна опсесија: интересот за митот и заедничките обележја на различните култури, особено на оние кои никогаш и не биле во контакт. Додека учи на колеџот Дартмут се запишува на биологија и математика, но со време сфаќа дека повеќе ги сака општествените науки. Се префрла на Универзитетот Колумбија каде се здобива со диплома по англиска книжевност во 1925 година; со титула магистер се здобива по две години по средновековна книжевност. Кемпбел се истакнува и како одличен спортист - се закитува со неколку атлетски медали во текот на неговите студии.
Во 1927, Кемпбел добива стипендија за го продолжи своето школување во Европа. Учи стар француски и санскритски јазик на Парискиот универзитет во Франција и на Универзитетот во Минхен, Германија. Набрзина научува да зборува и пишува на француски и германски јазик и само по неколкумесечно ригорозно и посветено учење ги усовршува своите познавање. Течно ги зборува и двата јазици до крајот на својот живот.
Неговите студии во Европа се поистоветуваат со епохата на Изгубената генерација, период на многу новини и иновации во областа на уметноста. Кемпбел објаснува дека токму ова, а особено дејноста на Џејмс Џојс, оставило голем печат врз неговото творештво во Патувањето на херојот: Џозеф Кемпбел за својот живот и работа (издадена 1990 година):
Во овој период Кемпбел се запознава и со творештвото на Томас Ман, кој ќе се покаже исто толку влијателен како и Џојс врз неговиот живот. Додека е во Европа, Кемпбел се запознава и со модерната уметност, особено восхитувајќи се од делата на Паул Кле и Пабло Пикасо. Свет на нови и неистражени идеи му се отвора во Европа. Овде се запознава и со делата на Зигмунд Фројд и Карл Јунг. Во овој период, се запознава и спријателува со младиот Џиду Кришнамурти, пријателство од кое ќе се изнедри Кемпбеловиот доживотен интерес за хинду филозофијата и религијата. Затоа по смртта на познатиот индолгист Хајнрих Цимер, токму на Кемпбел ќе му биде доделена задачата да ги уреди и посмртно издаде најзачајните творби на германскиот историчар.
Кога се враќа во 1929 година во родната земја, Кемпбел му соопштува на раководството на неговиот универзитет дека сака да учи санскрит и модерна уметност како додаток на неговиот главен предмет средновековна книжевност. Откако советниците нема да му го дозволат ова, Кемпбел се одлучува да се откаже од понатамошното школување и обидот да се здобие со докторат; разочарувањето од оваа одлука ќе го натера Кемпбел никогаш да не ги дозаврши своите студии.
Неколку недели подоцна, започнува Големата депресија. Следните пет години (1929-1934) Кемпбел ги минува размислувајќи што понатаму да прави во својот живот, посветувајќи се го овој период на интензивно и ригорозно проучување. Во Патувањето на херојот: Џозеф Кемпбел за својот живот и работа, Кемпбел вели дека "секој ден го поделувал на четири четири-часовни периоди, од кои три ги искористувал за читање, а еден за слободни активности... Девет часа дневно поминувал читајќи. Пет години со ред."
Една година минува во Калифорнија (1931-32), каде ја продолжува својата истражувачка дејност а се запознава и со писателот Џон Штајнбек и неговата жена Керол, со кои доста ќе се спријатели.
Кемпбел особено се задржува, при своето истражување, на разработка на идеите на швајцарскиот психолог Карл Јунг, најпрво духовен следбеник на учењето на Зигмунд Фројд, а потоа и негов противник. Уште еден дисидент од Фројдовиот круг на интелектуалци со значајно влијание врз Кемпбел е Вилхелм Стекел (1868 - 1939). Стекел е пионер во областа на проучувањето на соништата, Фантазијата и несвесното како неодвоив елемент од антропологијата и книжевноста.
Во 1934 година, на Кемпбел му е понудена професорска работа на колеџот Сара Лоренс (по агитацијата на еден од неговите советници на Колумбија - В.В. Лоренс). Кемпбел се венча со една од своите поранешни студентки, танчерката и професорка по танц Џин Ердман во 1938 година. Се пензионира во 1972 година по 38 години поминати како професор во Сара Лоренс.
Џозеф Кемпбел умира на возраст од 83 години, на 30 октомври 1987, во неговиот дом во Хонолулу, Хаваи, како резултат на компликации предизвикани од рак на хранопроводот само два месеци по комплетирањето на снимањето на интервјуто Моќта на митот со Бил Мојерс.
Како што е наведено погоре, Џејмс Џојс е големо влијание врз творештвото на Кемпбел. Впрочем првото поважно дело на Кемпбел (работено заедно со Хенри Мортон Робинсон), Клуч за Финегановото бдеење (1944) е критичка анализа на последниот Џојсов текст Финеганово бдеење. Џојсовото семинално дело, Херојот со илјада лица, која го обработува она што Џојс ќе го нарече мономит - циклусот на патувањето на еден херој - е идеја што тој му ја припишува токму на ова дело на Џојс (Кемпбел, 1949:30).
Неговото капитално четири-томно дело Маските на Бог разработува митологии од различни делови на светот, почнувајќи од античките до модерните епохи. Ако Херојот со илјада лица се фокусира на општите места во различните митологии (т.н. “елементарни идеи”), Маските на Господ ги разгледува историските и културни варијации на мономитот (т.е. “народните идеи”). Со други зборови, Херојот со илјада лица повлекува паралела меѓу митологијата и психологијата, Маските на Бог врските ги бара на линија митологија - антропологија - историја. Четирите различни книги кои го комплетираат циклусот Маските на Бог ги носат следниве наслови: Примитивна митологија, Ориентална митологија, Окцидентална митологија и Креативна митологија.
Во времето на својата смрт, Кемпбел работи на огромниот, раскошно илустриран Историски атлас на светската митологија. Овој циклус се развива врз една првобитна идеја, зачната од Кемпбел во Херојот со илјада лица, според која митот еволуира низ четири фази:
• Патот на животинските моќи—митовите на палеолитските ловци кои се фокусираат на шаманизам и зооморфни претстави на тотеми.
• Патот на посеаната земја—митовите на неолитските, аграрни култури изградени околу култот на плодноста и фигурата на Големата Мајка.
• Патот на небесната светлост—митовите на градовите-држави од бронзеното доба чии пантеони секогаш се составени од богови сместени на Небото; врховен бог во овие заедници речиси секогаш е еден омнипотентен машки бог.
• Патот на човекот -- религијата и филозофијата развиена по осното доба (околу 6 век п.н.е.), кога митските слики од претходните епохи се метаморфозираат во симболични претстави на психо-духовни, а не литерарно-историски појави. Оваа транзиција за Кемпбел е особено видлива на Исток, во будизмот, Ведантата и филозофскиот Таоизам; на Запад пак, се забележува кај мистериските култови, платонизмот и гностицизмот.
Само првите две книги се комплетирани пред смртта на Кемпбел. И двете повеќе не се продаваат.
Најголема популарност Кемпбел добива по соработката со Бил Мојерс и интервјуто на PBS Моќта на митот, за првпат емитувано во 1988 година, една година по смртта на митологот. Во шест-часовното интервју Кемпбел ги изложува своите ставови за митолошките, религиските и филозофските архетипови со таква полетност и занес што милиони гледачи ширум светот остануваат восхитени и оддушевени од неговите зборови. До денес, оваа емисија која ги документира ставовите на Кемпбел нема изгубено ниту малку од актуелноста и убавината. Придружна книга, Моќта на митот, која во главно содржи опширни транскрипции на разговорите на Мојерс и Кемпбел, е издадена малку по оригиналното емитување. Книгата станува бестселер.
Неодамна издадената книга Ти си тоа: траснсформација на религиските метафори во основа е компилација на ставовите на Кемпбел од различни периоди во неговиот живот. Во неа, Кемпбел пишува:"...често се мисли дека митологијата е религија на другите луѓе, а религијата погрешно разбрана митологија." Со други зборови, Кемпбел не ги чита религиските идеи како историски точни факти, туку како симболи и метафори на многу повиши идеали.
Во интервјуто со Бил Мојерс, Моќта на митот, Кемпбел ја заговара истата идеја:
Кемпбел често се навраќа на ставовите на Карл Јунг и во нив бара појаснување на низа психолошки феномени, искусени низ разни архетипови. Но самиот не се сложува секој пат со мислењата на швајцарскиот психолог, па полемизирајќи со него, развива низа сопствени идеи.
Фундаменталното уверување на Кемпбел е дека сета спиритуалност е потрага по една иста основа, непозната сила од која доаѓа сѐ, во која сѐ постои, во која сѐ ќе мора да се врати. Оваа елементарна сила е во крајна линија “неспознајна” бидејќи постои уште од пред појавата на зборот и знаењето. Иако оваа основна движечка сила не може да се изрази со зборови, духовните ритуали и приказни ја повикуваат по пат на употреба на "метафори" - овие метафори се отелотворени во митовите, боговите и спиритуалните објекти со кои можеме да се сретнеме во светот. Оттука, дури ни книгата Битие од Библијата не треба да се сфати како опис на реални настани, туку треба да се истражува нејзиното поетско, метафорично значење кое се обидува да ги разоткрие фундаменталните идеи за светот и нашето место во него.
Затоа Кемпбел верува дека сите светски религии се само различни “маски” на една иста фундаментална, трансцендентна вистина. Сите религии, вклучувајќи го и христијанството и будизмот, се извор за едно повишо сфаќање на реалноста, за нејзино поистоветување со идејата за дуалност, за постоење на “опозитни парови” како Битие и Небитие, Добро и Зло. Во полза на ова, во предговорот на Херојот со илјада лица, Кемпбел пишува Ekam Sat Vipra Bahuda Vadanthi, односно цитира една позната пословица од Р'г Ведата: "Вистината е Една, мудреците зборуваат за неа користејќи различни имиња."
Кемпбел е фасциниран, од, според него општите, универзални вистини, манифестирани во раѕлични облици на различни места во светот. На пример, во споменатиот предговор на Херојот со илјада лица, Кемпбел вели дека неговата цел е да ги прикаже сличностите меѓу источните и западните религии. Во неговата четири-томна Маските на Бог, Кемпбел ги расплетува главните митолошки нишки кои ги создаваат светските митологии. Една од неговите идеи е дека единственоста на светските митологии е резултат на типолошки аналогии, предизвикани како последица на едно заедничко географско потекло на светските митологии, чии почетоци може да со лоцираат на плодните долини на Европа во бронзеното доба; оттука нивното движење може да се следи кон Левантот и "плодородниот полумесец" на Месопотамија за повторно да се врати во Европа (и Блискиот Исток), каде се смешува со новоформираните индоевропски (ариски) култури.
Улогата на херојот е една од главните преокупации на Кемпбеловите компаративни студии. Во 1949 година, Херојот со илјада лица ја воведува идејата за постоење на мономит (збор преземен од Џојс, како што е веќе спомнато погоре), кој јасно треба да ги отцрта контурите на првобитниот архетип. Хероите се важни за Кемпбел, бидејќи, за него, тие ги содржат универзалните вистини за човековото само-откривање и само-трансценденција, за човековата улога во заедницата, како и односот што треба да се воспостави меѓу нив две.
Кемпбел често се навраќа на идеите на Џејмс Џојс и Томас Ман во своите предавања и текстови. Антропологот Лео Фробениус има големо влијание врз Кемпбеловото сфаќање за културната историја. Често вели дека најважна книга за неговиот интелектуален развој е Пропаста на Западот на Освалд Спенглер.
Кемпбеловите идеи за митолгијата и нејзината поврзаност со човековата психа се длабоко поврзани со сфаќањата на Карл Јунг, чии студии за човечката психологија имаат големо влијание врз Кемпбел. Кемпбеловото сфаќање за митот е во голема мера инспирирано од начинот на кој Јунг ги толкува сништата, што пак во голема мера се заснова на универзалноста на симболите. Јунговите ставови од своја страна се бзираат на книгата Бардо Тодол (уште попозната како Тибетска книга на мртвите). Во неговиот текст од 1981 година Митската слика, Кемпбел го цитира мислењето на Јунг за Бардо Тодол, кое гласи дека книгата "припаѓа на онаа категорија записи кои не се интересни само за специјалистите на Махајана будизмот, туку истовремено, поради нивната длабока хуманост и спокојниот прониклив поглед во тајните на човековата психа, особено се интересни и за обичните луѓе кои се во потрага по проширување на свесноста за сопствениот живот"... "со години, уште од првото објавување впрочем, Бардо Тодол е мој постојан придружник и на нејзе ѝ должам не само многу стимулативни идеи и откритија, туку и најголем дел од моите фундаментални ставови." (Кемпбел 1981: 392).
Кемпбел останува најпознат по својата филозофија: Следи го своето блаженство (follow your bliss). Истата, која тој ја промовира во текот на своето интервју со Мојерс е веројатно инспирирана од книгата Бебит на Синклер Луис од 1922 година. Во Моќта на митот Кемпбел вели:
Кемпбел учи митологија кај професорот Хајнрих Цимер уште додека како лад студент ја посетува Колумбија. Цимер ќе го научи Кемпбел дека митот (а не гуруто или духовниот водач) може да има улога на личен ментор, и дека приказните конструираат една психолошка патна карта за наоѓање на излез од лавиринтот на сложениот модерен свет. Цимер повеќе се посветува на значењето на митовите (нивните симболи, метафори, сликовитост, итн.) како извор за психолошка реализација а не како причина за психоанализа. Кемпбел потоа позајмува од интерпретативните техники на Јунг и ги преобликува на начин што се доближува до Цимеровите ставови - толкување директно од светската митологија. Ова е многу важна дистинкција бидејќи ни овозможува да сфатиме зашто Кемпбел не ги следи Јунговите стапки без притоа да внесе нешто ново и оригинално во нив.
Џорџ Лукас е првиот режисер од Холивуд кој отворено го признава влијанието на Кемпбел врз неговите дела. Веднаш по излегувањето на првиот филм од неговиот серијал Војна на ѕвездите во 1977 година, Лукас ќе рече дека приказната е обликувана, делумно преку идеите обработени во Херојот со илјада лица од страна на Кемпбел. Врската меѓу Војната на ѕвездите и Кемпбел станува поизразена во подоцнежниот период кога на корицата на следните изданија на Кемпбеловото дело е прикажан Марк Хамил како Лук Скајвокер на насловната страница. Лукас зборува за ова влијание во рамките на официјалната биографија на Кемпбел, Џозеф Кемпбел: Оган во умот од Стивен и Робин Ларсен:
Сепак, сè до завршувањето на оригиналната трилогија на Војна на ѕвездите во 1983 година, Лукас го немал запознаено Кемпбел ниту пак присуствувал на некое од неговите предавања.
Документарниот филм од 1988 година Моќта на митот се снима на Лукасовиот Скајвокер ранч. Во текот на своите интервјуа со Бил Мојерс, Кемпбел дискутира како Лукас го има искористено неговото Патување на херојот во Војна на ѕвездите (IV, V и VI) во обид да ја пресоздаде митологијата за модерните гледачи. 12 години подоцна, во 1999 година, Мојерс и Лукас, снимаат едно интервју по име Митологијата на Војна на ѕвездите со Бил Мојерс и Џорџ Лукас во кое Лукас понатаму ги разработува влијанијата на Кемпбел врз неговите филмови. Националниот музеј за вселената кон крајот на 1990-тите спонзорира изложба наречена Војна на ѕвездите: Магијата на митот, во која понатаму се прикажува на каков начин Кемпбел учествува во создавањето на приказната на Војна на ѕвездите. Истоимен придружен водич е издаден во 1997 година.
Кристофер Воглер, сценарист во Холивуд, исто така е во голема мера влијаен од Кемпбел. Воглер има напишано 7-стран потсетник насловен Практичен водич кон херојот со илјада лица,, кој станува основа за создавањето на Дизниевиот Кралот Лав. Воглеровиот потсетник подоцна ќе стане книга - Дневникот на писателот: митска структура за писатели.
Џон Дејвид Еберт, постар уредник и соработник во Фондацијата Џозеф Кемпбел исто така признава дека неговата книга Целулоидни херои и механички змејови: филмот како митологија на електронските општества многу им должи на Кемпбеловата студии.
Неколку години по неговата смрт, неколку критичари на Кемпбел го обвинуваат митологот за антисемитизам. Обвиненијата за првпат се појавуваат во статијата на Брендан Гил "Лицата на Џозеф Кемпбел," издадена на 28 септември 1989 година. Гил, кој се идентификува себеси како пријател на Кемпбел од Century Association, пишува дека својата статија ја пишува како одговор на големата популарност на Моќта на митот. Професорот по религија Роберт Сегал го поддржува Гил во статијата "Џозеф Кемпбел за Евреите и јудаизмот". Тука Сегал ја ублажува критиката на Гил велејќи дека ставовите на Кемпбел се јавуваат, во одредена мера, како резултат на неговата тенденција да биде на моменти остар во својата критика на некои аспекти од организираните религии, за што Кемпбел, во својата проштална серија предавања, Трансформации на митот низ времето ќе рече дека е негова основна задача.
Најголем дел од научниците воопшто не се согласуваат со воопштените критики на Гил и сосема ја отфрлаат тезата за антисемитски изглед на Кемпбеловите ставови. Неколку месеци по појавата на Гиловата статија, Њујоршка рецензија на книги објавува серија писма насловени "Брендан Гил vs. Бранителите на Џозеф Кемпбел". Сите писма, во главно пишувани од поранешни студенти и колеги на Кемпбел, ги порекнуваат обвиненијата. Особено професорите Роберта и Питер Маркман ќе се изјаснат дека "биле ужаснати бидејќи овој обид за персонален атентат е извршен без учество на никакви докази." Гил, како одговор на овие писма, продолжува да ги брани своите ставови.
Стивен Ларсен и Робин Ларсен, авторите на биографијата "Џозеф Кемпбел: Оган во умот," (2002) исто така го искажуваат својот став против, како што тие велат "таканаречените антисемитски обвиненија". Во текстот тие пишуваат: "Само за да се знае, Кемпбел не припаѓаше на ниту една организација која негувала каков и да е вид на расна или социјална пристрасност, ниту пак ние сме запознаени за некој начин на кој тој охрабрувал ваков вид на однесување. Во текот на неговиот живот немавме забележано ваков тип на обвиненија кои јавно би побарале од Кемпбел да искаже некакви фанатистички ставови или пак да биде притиснат да ги предаде своите предрасуди."
Организации:
Општи:
Интервјуа:
Критички есеи:
Предавање на Џозеф Кемпбел:
Статијата „Џозеф Кемпбел“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии). |
This article uses material from the Wikipedia Македонски article Џозеф Кемпбел, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Содржината е достапна под CC BY-SA 4.0 освен ако не е поинаку наведено. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Македонски (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.