Жировница: село во Општина Маврово и Ростуше

Името на селото означува „село со многу воденици“.

 

Ова големо село претставува најсеверното село во областа Долна Река, во западниот дел на територијата на Општина Маврово и Ростуше, од десната страна на реката Радика, а на источните падини помеѓу планините Кораб и Дешат, чиј атар се допира со државната гранична линија со Албанија. Селото е планинско, чии куќи се издигаат на надморска височина од 840 до 960 метри.

Селото претставува развиен рурален центар. Оддалечено е 9,5 километри од општинското средиште Ростуше, 26 километри од Дебар и 45 километри од Гостивар. Од магистралниот пат Дебар-Маврово-Скопје е оддалечено само 2 километри.

Жировница, заедно со Болетин, е на самата граница помеѓу мијачките села и Горна Река. Селото е сместено во долината на Жировничка Река, која е десна притока на Радика. Под селото се наоѓаат ниви и ливади, додека над селото се наоѓа шума, а високо во планината и пасишта.

Селото има збиен тип и куќите се распоредени по улици и околу сретсело. Помал дел од селото е издвоен од остатокот, наречен Долно Маало. Во турско време таму се наоѓала управата на Реканската каза, а селото и службено се нарекувало Река.

 

На излезот на долината во Радика во месноста Крќе има траги од црква, како и икони по камењата. По предание се верува дека таму се наоѓал манастир, додека на сегашната местоположба на селото се наоѓала воденица. Кога селото било потурчено, манастирот бил уништен, а селото се создало околу воденицата.

Селото првпат се споменува во османлиските пописни дефтери од 1467 година со 22 христијански семејства. Првите муслимански семејства се забележуваат во османлиските дефтери од 1536/39, каде се регистрирани 69 христијански семејства и 7 неженети, но и 3 муслимански семејства и 2 неженети муслимани.

Повторно се споменува во пописниот дефтер од 1583 година, бројот на христијаните изнесувал 20 семејства и 11 неженети, додека бројот на муслиманите се зголемил на 69 семејства и 15 неженети.

Во XIX век, Жировница било село во Реканската каза на Отоманското Царство. Кон крајот на 1887 година, селото станало и административно седиште на казата.

До пред 1941 година границата со Албанија била проодна и на реонот на Голема Планина во месноста Пишкупска Бара, се одржувал неделен пазар, каде што луѓето од двете страни на границата вршеле размена на стоки за широка потрошувачка. Вкупно 9 жители на оваа населба се заведени како жртви во Втората светска војна.

По 1948 година, односно по резолуцијата на Информбирото се воспоставил обостран строг граничен режим, кој во првите години резултирал со погранични инциденти, па дури и вооружени пресметки. Од 1952 година пограничните инциденти стивнале и се создале услови за мирно користење на пасиштата и косење на сеното. Во тие години по падините на Дешат и Кораб можеле да се сретнат од 200 до 500 косачи.

Со распадот на СФРЈ, од 1991 година ова подрачје повторно стана опасно за животот на граѓаните од Жировница, а пограничните инциденти како по некое непишано правило се повторувале на истите погранични точки како што е месноста Цигански Врв или Висок Врв. Од безбедносни причини движењето е забрането во овој пограничен регион, а тоа го злоупотребуваат вооружените погранични албански банди кои го ограбуваат овој регион. Жителите се надеваат дека границата со тек на време ќе биде мирна.

Селото има мошне голем атар, што зафаќа простор од 33,3 км². На него преовладуваат шумите на површина од 1.364,8 хектари, пасиштата заземаат 1.361,5 хектари, додека на обработливото земјиште отпаѓаат 195,6 хектари.

Селото, во основа, има сточарско-шумарска функција, но може да се каже дека има и мешовита земјоделска активност.

Во селото во минатото се наоѓал фабрички погон за преработка на дрвена граѓа и паркет „Бреза“.

Жировница е населба во која живее население со исламска вероисповед познато под името Торбеши и која говори чист мајчин македонски јазик.

Во делото „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“ се вели дека во 1873 г. Жировница била село со 300 домаќинства и 615 жители.

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Жерновница имало 1.300 жители, сите Македонци-муслимани.

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Јорновица (Жировница) се води како чист македонско-муслимански град во Реканската каза на Дебарскиот санџак со 290 куќи.

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 1.150 Македонци.

Жировница е големо село, коешто во 1961 година броело 1.174 жители, од кои 1.055 се изјасниле како Турци, 18 Македонци, 18 Албанци и 10 жители Срби. Во 1994 година бројот се зголемил на 1.997 жители, од кои 1.274 биле Македонци, 336 Албанци, 151 Турчин и 209 останати.

Жировница е голема населба каде што постојано бројот на жители варира, во поголема или помала мера. Па така, најголемото намалување на населението било во периодот од 1953 година (1.763 жит.) до следниот попис во 1961 година (1.174 жит.), или за 589 жители помалку се избројани во следниот попис. Намалувањето на населението во овој период е вообичаено, бидејќи се поврзува со иселувањето на турското или другото муслиманско население во Турција, па како и многу села и Жировница не успеала да ја одбегне таа преселба. Но, иако многу турски и македонски муслимански села кои ги зафатила преселбата во Турција, целосно се испустиле и не доживеале обновување и развој, сепак Жировница веќе следната година демографски успеала да се стабилизира и во наредната 1971 година, населението се зголемило на 1.526 жители, што укажува на високиот наталитет во селото. Селото било најбројно во 1991 година, кога во таа пописна година биле запишани 2.155 жители, но од тогаш, па сè до денес, населението константно се намалува.

Според пописот од 2002 година, во селото Жировница живееле 1.608 жители, од кои:

• Македонци: 1.314
• Албанци: 258*
• Турци: 20*
• Бошњаци: 4
• останати: 12

*Дел од жителите кои се изјасниле како Албанци и Турци, всушност претставуваат Македонци со исламска вероисповед, бидејќи голем дел од нив се изјасниле дека македонскиот јазик им е мајчин.

Сепак, голем дел од попишаните жители се на привремена или постојана работа во странство, поради што селото има далеку помал број жители.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 714 жители, од кои 274 Македонци, 83 Албанци, 63 Турци, 8 Бошњаци, 205 останати и 81 лице без податоци.

Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во Жировница:

* Извор: Државен завод за статистика на Република Македонија (1953-2021), според податоци од официјалните пописи во соодветните години

Родови

Во Жировница отсекогаш живееле Македонци. Според записите на Томо Смилјаниќ - Брадина на почетокот на XX век во Жировница живееле следните македонски муслимански родови:

• Долно Маало (45 к.): Незировци, Шопевци и Матимачковци.
• Бешироско Маало (90 к.): Пајковци со Булковци, Чакаровци, Валавичарци, Карлевци и Висманци.
• Османоско Маало (50 к.): Оџиевци, Пластевци, Галевци и Тулаовци.
• Мечкарско (Попоско) Маало (30 к.): Гуговци, Картовци, Шијаковци и Чоревци.
• Горно Маало (75 к.): Гулевци, Жабаровци и Казовци.

Населението на ова село во огромно мнозинство е староседелско, единствено Шијаковци се доселени од Шијак во Албанија и Делиовци од околината на Елбасан.

Во селото повеќе нема христијански семејства, последното се иселило во Дебар во XIX век.

 

• ОУ „Јосип Броз Тито“ - Жировница, деветгодишно основно училиште
• Пошта (1255)
• Амбуланта
• Дом на културата
• Поранешна полициска станица

Селото се наоѓа во рамките на новосоздадената Општина Маврово и Ростуше (тогаш „Маврово и Ростуша“), која настанала со територијалната поделба на Македонија во 2004 година. Претходно селото припаѓало на поранешната Општина Ростуша, која со измените во Законот за територијална поделба на Македонија била припоена со Општина Маврови Анови, со што двете општини ја создале новата Општина Маврово и Ростуше, во која денес се наоѓа селото.

Во периодот од 1965 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Гостивар, додека во периодот по војната од 1957 до 1965 година се наоѓала во некогашната општина Маврово. Во рамките на општина Ростуша се наоѓало во периодот 1955-1957.

Во периодот 1952-1955, селото било седиште на Општина Жировница, во која покрај Жировница се наоѓале и Болетин, Врбјани и Видуше. Во периодот 1950-1952 година постоела повторно Општина Жировница, во која влегувале селата Болетин, Видуше и Жировница.

Избирачко место

Во селото постојат избирачките места бр. 0473, 0473/1, 0474 и 0474/1 според Државната изборна комисија, сместени во простории на основното училиште и на месната заедница.

На претседателските избори во 2019 година, на овие избирачки места биле запишани вкупно 2.227 гласачи.

Археолошки наоѓалишта

• Манастир — средновековна населба, сакрален објект и некропола; и
• Поповци — средновековна црква и некропола.

Џамии

• Џамија (Горно Маало во Жировница) — џамија во Горното Маало
• Џамија (Центар во Жировница) — главната селска џамија, сместена на сретсело
• Џамија (Долно Маало во Жировница) — џамија во Долното Маало

•  
  Џамија во Горното Маало
•  
  Џамија на сретсело
•  
  Џамија во Долното Маало

Реки

• Жерноица — река низ селото, која се создава со водите на Таировска и Валавичарска Река

Родени или потекло од Жировница

• Јован Кукузел (1280-1360) — средновековен композитор и музички теоретичар
• Саме Лимани - Жарновски (1935-2007) — македонски писател
• Агрон Салиу (р. 1948) — македонски правник, судија во апелација
• Љатиф Пајкоски (р. 1957) — македонски политичар и пратеник во Собранието
• Емина Нурединоска (р. 1974) — активист во НВО секторот во Македонија
• Јусуф Гулевски — македонски и германски драмски глумец
• Селим Шаркта — македонски активист во дијаспората, претседател на Здружението на Македонците од Маниса, Турција
• Селмин Сакири-Сакировски (р. 1995) — македонски инженер и политичар во Австрија, автор на монографија за Жировница на германски јазик.

Селото е опеано во македонската народна песна „Жировницо пуста останала“.

•  
  Поглед на селото
•  
  Панорама на Долното Маало
•  
  Патоказ за Жировница
•  
  Жировничка Река низ селото

• Долна Река
• Општина Маврово и Ростуше

•   Жировница на Ризницата ^?
• „Жировницо пуста останала“ Архивирано на 17 март 2018 г. — македонска народна песна