Сагъат Бёлге

Бир-бирледе сагъат бёлге ангыламгъа датаны бир-бирине келишиуюда къошулады, сёз ючюн UTC-10 бла UTC+14 бёлгеледе сутканы заманы бирча болсада кюнле башха болгъаны себебли башха сагъат бёлгелеге саналадыла.

Сагъат бёлгелени къуралыуу бир джаны бла Джерни кесини тёгерегине айланнганы, бир джанынданда бирча джерли заманлары болгъан территорияланы белгилеу бла байламлыды. Сагъат бёлгелени бир-бирлеринден башхалыкълары 1 сагъатдан артыкъ болмазгъа керекди. Ол себебден, 24 сагъат бёлге къураргъа оноу этилгенди, хар бирини 15° чакълы бир кенглиги болургъа керекди (орта меридианына кёре эки джанына ± 7,5°). Башлам нохтагъа гринвич меридиан, ноллу сагъат бёлгени орта меридианы саналады.

Бусагъатда заман координация этилген дуния заманны (UTC) болушлугъу бла белгиленеди, ол Гринвичге кёре заманны (GMT) орнуна хайырланады. UTC-ни шкаласы тамалын атом замандан (TAI) алады, эмда адамланы хайырланыууна тынчыракъ болады. Сагъат бёлгеле UTC-ден позитив эмда негатив тайыу кибик белгиленедиле. UTC-де заман не къыш, не джай кёчюрюлмейди, ол себебден джай заманнга кёчген джерледе UTC-ге кёре тайыу тюрленнген этеди.

Чеклениуню джорукълары

Сагъат бёлгелени системасыны тамалына координация этилген дуния заман алыннганды, бютеу сагъат бёлгеледе заманда аннга кёреди. Узунлукъну хар градусу ючюн джерли заман белгилемез ючюн, Джерни юсюн 24 сагъат бёлгеге юлешгендиле. Бир сагъат бёлгеден башхагъа кёчген заманда минут бла секундланы магъанасы къалады, алай сагъат бирге не кёб болады, неда аз болады. Бир-бир къраллада къуру сагъат тюрлениб къалмай, аны тышында 30 неда 45 минутха тюрленеди. Алай а бу заман зонала сагъат бёлгелеге саналмайдыла.

Теорияда 24 сагъат бёлге орта меридиандан кюнбатышха эмда кюнчыгъышха 7°30' бла чекленирге керекдиле. Алай а кертиликде бир административ неда табигъат биримни ичинде бир заманны сакълар ючюн бёлгелени чеклери, бу биримлени чеклерине тайдырылгъандыла, бир-бирледе уа бёлге хоншу бёлгелени арасында юлешинибда къалады.

Шимал эмда Къыбыла полюслада меридианла бир нохтагъа дыжйыладыла, ол себебден сагъат бёлге магъанасын тас этеди, теорияда полюслада заман дуния заманнга (ноль меридиандагъы) тенг болургъа керекди, алай а сёз ючюн Амундсен-Скотт станцияда (Къыбыла полюс) Джангы Зеландияны заманы хайырланады.

Джай заман

Аны тышында бир-бир къраллада «джай заманнга» кёчюу ишни къыйын этеди. Джай заманнга кёчюу болса заман дуния заманнга кёре таяды. Аны юсюне кёчюу бир заманда болмайды. Сёз ючюн Къыбыла джарымтобда джай болса, шимал джарымтобда къыш болады.

Тюрлю-тюрлю къраллада сагъат бёлгеле

Бир-бир къралланы территорияларында талай сагъат бёлге болады:

Россия — 11 сагъат бёлге;
Канада — 6 сагъат бёлге;
АБШ — 6 сагъат бёлге (Гавайла бла бирге);
Данияны автоном территориясы — Гренландияда — 4 сагъат бёлге;
Австралия, Мексика, Индонезия и Кирибати — 3-шер сагъат бёлге;
Бразилия, Къазакъстан, Монголия, Демократ Республика Конго эмда Микронезияны Федеративе Штатлары — 2-шер сагъат бёлге.

Къалгъан къралланы территориялары джангыз бир сагъат бёлгеге сыйынады.

Къытайны территориясы 5 сагъат бёлгеде болсада, бютеу Къытайды бирлешген Къытай стандарт заман бегитилгенди.

Дунияда бирден артыкъ сагъат бёлгеде джери болгъан джангыз бир административ-территория бирим барды — Сахады (3 сагъат бёлгеди).

АБШ бла Канадада сагъат бёлгелени чеклери чюйреди, ала штатланы чеклери бла тюл, экинчи дараджалы административ-территория биримни чеклери бла барады.