Надин Гордимер

1991 жылы әдебиет бойынша Нобель сыйлығының иегері, «ол өзінің тамаша эпопеясымен адамзатқа үлкен пайда әкелді». Африка ұлттық конгресінің мүшесі және апартеид режиміне қарсы белсенді күрескер.

Надин Гордимер
Nadine Gordimer
Надин Гордимер Гетебургтағы кітап жәрмеңкесінде, 2010 жыл
Туған күні	20 қараша 1923 (1923-11-20)
Туған жері	Спрингс, Трансвааль провинциясы, ОАО (қазір — Гаутенг провинциясы, ОАР)
Қайтыс болған күні	13 шілде 2014 (2014-07-13) (90 жас)
Қайтыс болған жері	Йоханнесбург, ОАР
Азаматтығы	ОАР
Мансабы	прозаик
Шығармашылық жылдары	1939—2014
Жанры	роман, новелла
Шығармалардың тілі	ағылшын
Марапаттары	Үлгі:Құрмет Легионы орденінің офицері Үлгі:Өнер және әдебиет орденінің командоры
Сыйлықтары	Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы (1991)

Надин Гордимер 1923 жылы 20 қарашада Йоханнесбургтен алыс емес Спрингс кеншілер ауылында еврей отбасында дүниеге келген. Оның әкесі, сағат шебері және кейінірек зергер Исаак-Вольф (Исидор) Гордимер (1887—1962), Оңтүстік Африка Одағына он үш жасында Ковно провинциясы, Шавельский ауданы, Жагордан қоныс аударды және анасы — алты жасында Лондоннан Ханна Гордимер (қыз күнінде Майерс, 1897—1973) көшіп келді. Оның Бетти Аделаида атты үлкен әпкесі болған (тұрмыста Вольф, 1920–2000).

Айтуынша, «түс тосқауылының қолайлы жағында», Надин Мейірімді Мәриям Ана монастырындағы тек ақтарға арналған бастауыш мектепке жіберілді. Ол тоғыз жасында жаза бастады, бірақ он жасында оған жүрек ауруы диагнозы қойылды және Надин үйдегі мұғалімнен оқи бастады. 1939 жылы 16 жасында, Йоханнесбургте шығатын «Форум» журналы, оның «Ертең қайта кел» атты алғашқы әңгімесін жариялады. Мектепті бітіргеннен кейін, ол Витватерсранд университетінде оқи бастады, бірақ әдеби қызметпен айналысу үшін оны тастап кетті.

1940—1950 жылдары ОАР-да апартеид орнады, нәсілдік кемсітушілік күшейіп, тері түсі әртүрлі адамдар арасындағы некеге тыйым салынды. Жазушының өзі балалық шағында «өзінің ақ терісін» артықшылықтың белгісі ретінде қабылдағанын және кейінірек қайта туылғандай болғанын еске алды. Гордимер апартеидке тікелей қарсы тұра алмады, ол өз ортасының адамдарын, елдің орта табын сипаттады, қоғамның психологиялық қимасын берді. Ол былай деп жазады: «Жазушы жазушы болуы керек... Мен ешқашан саяси партияда болған емеспін. Менің соғысым жеке сипатта», дегенмен уақыт өте Гордимер шығармалары өзекті және әлеуметтік маңызды бола бастады.

Гордимердің «Бетпе-бет» атты алғашқы әңгімелер жинағы 1949 жылы, ал 1953 жылы оның «Жалған күндер» атты алғашқы романы жарық көрді, онда жас қаһарман Хелен, жазушы сияқты эволюцияны бастан кешіреді. Гордимер шығармашылығы Оңтүстік Африкаға тән әлеуметтік-саяси жағдайлардың күрделілігін көрсетті, дегенмен Гордимер әрқашан өзінің саяси идеялардың жаршысы емес екенін баса айтты. Гордимер «Жалған күндер» романында туған қаласының өмірін Африка туралы еуропалық жазушылардың экзотикалық шығармаларының дәстүрінде емес, оның шынайылығында көрсетті.

1958 жылы шыққан «Бөтен жер» романы — 1950 жылдардың ортасындағы Йоханнесбург қоғамының көп қырлы суреті, жас ағылшын журналисі Тоби Ходдтың көзімен көргендері. Кейіпкердің дүниенің қатыгездігінен жеке, оқшауланған өміріне қашуы туралы 1963 жылы шыққан «Кездейсоқ махаббат» романы Оңтүстік Африкада көп жылдар бойы баспаға тыйым салынған болатын.

1964 жылы Гордимер журналист Энтони Сэмпсонмен бірігіп Нельсон Манделаның «Мен өлуге дайынмын» деген, оның мемлекетке опасыздық жасағаны үшін айыбы бойынша сотта, қорғау сөзін дайындауға қатысты. Гордимер шетелде жариялау үшін процестің жазбаларын жүргізді. Алайда олардың бар күш-жігері Манделаны түрмеден құтқара алмады. Түрмеде ол былай деп жазды: «Мен Надин Гордимердің барлық тыйым салынбаған романдарын оқып, ақтардың либералдық сезімталдығы туралы көп нәрсе білемін».

1966 жылы шыққан «Жоғалған буржуазиялық кіші әлем» романы Гордимердің жалғыздық пен оқшаулану сезімін толық көрсетті. Біраз уақыт бұл романға Оңтүстік Африкада да тыйым салынды. 1971 жылы Джеймс Тайт Блэк мемориалдық сыйлығын жеңіп алған 1970 жылы шыққан «Құрметті қонақ» (ағыл.)қаз. романы жаңа тәуелсіз қара мемлекеттегі африкалық социализмнің ерекшеліктерін зерттейді (мүмкін Замбияны меңзейді). Керісінше, 1974 жылғы Букер сыйлығын жеңіп алған — «Сақтаушы» романында реңк одан да пессимистік, оқшаулану сезімі одан да айқын, шындық зулус мифінің мотивтерімен үйлеседі, нәтижесінде Гордимердің Африканы ақтарсыз алғаш көруі болды. 1979 жылы шыққан «Бургердің қызы» романы да цензураға ұшырады, бұл негізінен басты кейіпкер Роуз Бургердің кейбір күмәндерден кейін әкесінің, Коммунистік партияның қинап өлтірілген төрағасының жұмысын жалғастыруымен байланысты.

1981 жылы шыққан «Жулай халқы» романы әлемге әйгілі болды. Аңыздың ортасында — сәулетші Смизельдің отбасы. Йоханнесбургтен ауылға қашқан отбасы өз қызметшісінің үйінде тұрады. Гордимер терең психологиялық тұрғыдан ауыл адамдары мен ақ отбасы арасындағы қарым-қатынасты көрсетеді, олардың арасындағы әлеуметтік-мәдени тұңғиықты талдайды. Одан кейін 1987 жылы «Табиғат ойыншығы», 1990 жылы «Менің ұлым туралы әңгіме» романдары; «Алты фут жер» (1956), «Жұманың ізі» (1960), «Жариялауға жатпайды» (1965), «Ливингстон серіктері» (1971), «Әлбетте, дүйсенбіде» (1976), «Сарбаздың құшағы» (1980), 1981 жылғы «Шілде адамдары» романы бар, 1984 жылы «Бір өте жақын жерде» әңгімелер жинағы және тағы екі роман, 1987 жылы «Табиғат қызығы» және 1990 жылы «Менің ұлымның хикаясы» Гордимердің Оңтүстік Африкадағы өмір проблемаларына өзінің қайталанатын тақырыбына адалдығын растайды. 1987 жылы Гордимер Оңтүстік Африка жазушыларының конгресін (ағыл.)қаз. құруға көмектесті, оның құрамында көпшілігі — қара нәсілділер.

Бірде Гордимер оның барлық шығармалары бір кітапты құрайтынын байқады. Оның романдары мен ондаған әңгімелері нәсілшілдік тақырыбын да, адамдар арасындағы өзімшілдік пен алауыздықты, руханият пен төзімсіздікті айыптауды да қамтиды.

Бірнеше рет Гордимер әдебиет бойынша Нобель сыйлығына ұсынылды. 1991 жылы Нобель сыйлығы ақыры Надин Гордимерге берілді, ол өзінің «тамаша эпикалық шығармасымен, Альфред Нобельдің сөзімен айтқанда, адамзатқа үлкен пайда әкелді». Гордимер Нобель сыйлығын алғаннан кейін көп ұзамай шыққан «Секіріс» және басқа әңгімелер (1991) жинағында жазушының сүйікті тақырыптарын әртүрлі қырынан қарастыратын әңгімелер бар, оның жазу стилінің әртүрлілігі, оның «шағын жанр» техникасының шеберлігін айғақтайды.

1994 жылы «Жанымда — ешкім» романында Гордимер, өзін осылайша жақсырақ түсіну үмітімен өмірін толығымен саясатқа арнаған Вера Старк туралы әңгімелейді. 1998 жылы шыққан «Үйдегі мылтық» романын кейбір сыншылар «биліктің жоғары эшелондарының өмірінен алынған триллер» деп атады. 1999 жылы «Үмітпен өмір сүру және тарих: біздің ғасырдағы жазбалар» басылымы жарық көрді, оған Гордимердің әдебиет, мәдениет, адам құқықтары, Оңтүстік Африкадағы қызметі мен өмірі туралы мақалалары мен лекциялары кіреді. 2001 жылы шыққан «Кездейсоқ таныстық» романы бір байдың қызы мен заңсыз араб иммигрантының арасындағы махаббатты суреттейді.

Оның соңғы романы «Қазір ең қолайлы уақыт» 2012 жылы жарық көрді және бүгінгі Оңтүстік Африкадағы апартеидке қарсы қозғалыс ардагерлерінің өмірін баяндайды. Көптеген құрметті атақтар мен марапаттардың иегері Надин Гордимердің романдары, әңгімелері мен мақалалары әлемнің 40 тіліне аударылған.

Жеке өмір

Бірінші неке (1949—1952) — Джеральд Гавронский (1924-2008), стоматолог, Витватерсранд университетінің ортодонтия профессоры, «Төменгі жақтың алдыңғы тістеріне ерекше сілтеме жасайтын Cercopithecus Aethiops өтпелі тістері» (The Transitional Dentition of Cercopithecus Aethiops with Special Reference to the Mandibular Anterior Teeth) монографиясының авторы (1980); бұл некеде қызы — Ориана (ағылш. Oriane Phoebe Gavronsky, 1950 ж. туғ.) дүниеге келді.

Екінші неке (1954) — Рейнхольд (Рейнхардт Ганс) Кассирер (1908—2001), ірі неміс өнеркәсіпшісі Гуго Кассирердің (Берлиндегі Hugo-Cassirer-Straße аталған) ұлы, невропатолог Рихарда Кассирердің, галерист Пол Кассирердің және өнеркәсіпші Альфред Кассирердің жиені, философ Эрнст Кассирердің, психиатр Курт Голдштейн және галерея иесі Бруно Кассирердің немере ағасы; өнер коллекционері, галерист, Сотбис аукцион үйінің Оңтүстік Африка филиалының негізін қалаушы және бас директоры; бұл некеде ұлы Хьюго Кассирер (1955 жылы туған) дүниеге келді — нью-йорктік деректі кинорежиссер.

Өлім

Надин Гордимер 2014 жылдың 13 шілдесінде кешке 90 жасында Йоханнесбургтегі үйінде, балалары Гюго мен Ориананың қасында қайтыс болды. Отбасы «Ол Оңтүстік Африкаға, оның мәдениетіне, халқына және оның жаңа демократия құру жолындағы ұзақ күресіне қатты алаңдады» деді. Нельсон Мандела қорының төрағасы, профессор Нджабуло Ндебеле «ол ұлы жазушы, патриот және теңдік пен демократияның үні болды» деп айтты.

Романдар

• Жалған күндер (ағылш. The Lying Days (1953)
• Бөтен жер (ағылш. A World of Strangers (1958)
• Кездейсоқ махаббат (ағылш. Occasion for Loving) (1963)
• Жоғалған буржуазиялық кіші әлем (ағылш. The Late Bourgeois World) (1966)
• «Құрметті қонақ» (ағыл.)қаз. (ағылш. A Guest of Honour) (1970)
• Сақтаушы (ағылш. The Conservationist (1974)
• Бургердің қызы (ағылш. Burger's Daughter) (1979)
• Жулай халқы (ағылш. July's People) (1982)
• Табиғат ойыншығы (ағылш. A Sport of Nature) (1987)
• Ұлымның әңгімесі (ағылш. My Son's Story (1990)
• Менің қасымда — ешкім (ағылш. None to Accompany Me) (1994)
• Үйдегі мылтық (ағылш. The House Gun (1998)
• Кездейсоқ кездесу (ағылш. The Pickup (2001)
• Өмір сүру (ағылш. Get a Life (2005)
• Қазір ең қолайлы уақыт (ағылш. No Time Like the Present (1998)

Әңгімелер

• Бетпе бет (ағылш. Face to Face) (1949)
• Қала мен ауыл ғашықтары (ағылш. Town and Country Lovers)
• Жыланның өктем дауысы (ағылш. The Soft Voice of the Serpent (1952)
• Туған жердің алты футы (ағылш. Six feet of the Country (1956)
• Бұл қандай болуы керек, жаңа дәуір? (ағылш. Which New Era Would That Be?) (1956)
• Жұма ізі (ағылш. Friday's Footprint) (1960)
• Жариялауға жатпайды (ағылш. Not for Publication) (1965)
• Ливингстон спутниктері (ағылш. Livingstone's Companions (1970)
• Таңдалған әңгімелер (ағылш. Selected Stories (1975)
• Ондай басқа жер жоқ (ағылш. No Place Like: Selected Stories) (1978)
• Солдат құшағында (ағылш. A Soldier's Embrace (1980)
• Өте жақын жерде (ағылш. Something Out There) (1984)
• Сырттай оқу курсы және басқа әңгімелер (ағылш. Correspondence Course and other Stories (1984)
• Түсірілімнен бірнеше минут бұрын (ағылш. The Moment Before the Gun Went Off (1988)
• Бір рет өмір сүрген (ағылш. Once Upon a Time (1989)
• Секіріс және басқа әңгімелер (ағылш. Jump: And Other Stories (1991)
• Неліктен жазбадың: Таңдамалы әңгімелер 1950-1972 (ағылш. Why Haven't You Written: Selected Stories 1950-1972) (1992)
• Әзірге бірдеңе (ағылш. Something for the Time Being 1950-1972) (1992)
• Олжа және басқа әңгімелер (ағылш. Loot: And Other Stories (2003)
• Бетховен он алтыдан бір қара болатын (ағылш. Beethoven Was One-Sixteenth Black ) (2007)
• Өмірлер: Әңгімелер (ағылш. Life Times: Stories ) (2011)

Пьесалар

• Бірінші айналым (ағылш. The First Circle ); Оңтүстік Африка авторларының алты бір актілі пьесалар жинағында (1949)

Эссе жинақтары

• Қара аудармашылар (ағылш. The Black Interpreters (1973)
• Бургердің қызымен не болды немесе Оңтүстік Африкадағы цензура қалай жұмыс істейді (ағылш. What Happened to Burger's Daughter or How South African Censorship Works ) (1980)
• Қажетті ым-ишара: хаттар, саясат және орындар (ағылш. The Essential Gesture: Writing, Politics and Places ) (1988); Стивен Клингманмен бірге жазылған
• Жазу және өмір (ағылш. Writing and Being: The Charles Eliot Norton Lectures (1995)
• Үмітпен және тарихпен өмір сүру (ағылш. Living in Hope and History (1999)

Басқа жұмыстар

• Шахталарда (ағылш. On the Mines (1973)
• Апартеид уақыттары (ағылш. Lifetimes Under Apartheid (1986)
• Әділдік үшін таңдау (ағылш. Choosing for Justice: Allan Boesak (1983) (деректі фильм, Хьюго Кассирермен)
• Берлин және Йоханнесбург: Қабырға және түсті тосқауыл (ағылш. Berlin and Johannesburg: The Wall and the Colour Bar ) (деректі фильм, Хьюго Кассирермен)

Гордимер шығармаларының бейімделуі

• ағылш. The Gordimer Stories (1981—1982) — жеті шығарманы бейімдеу, Гордимер олардың төртеуіне сценарий жазды

Жаңартылған жұмыстары

• ағылш. Telling Tales (2004)
• ағылш. Telling Times: Writing and Living, 1950–2008 (2010)

• Roberts R. S. No Cold Kitchen: A Biography of Nadine Gordimer. Johannesburg: STE Publishers, 2005 (Гордимер авторды келісім шарттарын бұзды деп айыптады)