ამერიკის კოლონიზაცია ევროპელთა მიერ

სისტემური ევროპული კოლონიზაცია დაიწყო 1492 წელს, როდესაც ესპანურმა ექსპედიციამ, რომელსაც იტალიელი მკვლევარი ქრისტეფორე კოლუმბი ხელმძღვანელობდა. იგი გაემგზავრა დასავლეთით, რათა ეპოვნა ახალი სავაჭრო გზა შორეულ აღმოსავლეთთან, მაგრამ უნებურად დაუშვა შეცდომა და აღმოაჩინა ის, რაც ევროპელებისთვის ცნობილი გახდა, "ახალი სამყაროს" სახელით. მან პირველად ფეხი დადგა კატის კუნძულზე 1492 წლის 5 დეკემბერს, რომელიც ბაჰამის კუნძულების ტერიტორიაზე მდებარეობს. სწორედ ეს ადგილი იქცა პირველ ევროპულ , სადაც ლუჟაიელები მე -9 საუკუნიდან ცხოვრობდნენ; საიტი გახდა პირველი მუდმივი ევროპული დასახლებად ამერიკაში. ამ ყველაფერს მალევე მოჰყვა დასავლეთ ევროპის დაპყრობა, ფართომასშტაბიანი კვლევები და კოლონიზაცია. კოლუმბმა პირველი ორი მოგზაურობისას (1492-93) მიაღწია ჰაიტსა და სხვადასხვა კარიბის კუნძულებს, მათ შორის პუერტო-რიკოსა და კუბას . 1497 წელს იტალიელმა მკვლევარმა ჯონ კაბოტმა, ინგლისის სახელით, იმოგზაურა ჩრდილოეთ ამერიკის სანაპიროებზე. ერთი წლის შემდეგ კი კოლუმბის მესამე მოგზაურობაც შედგა. მან სამხრეთ ამერიკის სანაპიროს მიაღწია. როგორც ქრისტეფორე კოლუმბის მოგზაურობის სპონსორი, ესპანეთი იყო პირველი ევროპული ძალა, რომელმაც უმსხვილესი ტერიტორიების დაპყრობა მოახერხა ამერიკის ტერიტორიაზე. მან ახალი კონტინენტის კოლონიზაცია განახორციელა კარიბის ზღვის აუზიდან სამხრეთ ამერიკის სამხრეთ ნაწილებამდე.

ესპანელებმა დაიწყეს საკუთარი იმპერიის აშენება ამერიკის ტერიტორიაზე. საკუთარ ბაზებად იყენებდნენ ისეთი კუნძულებს, როგორიცაა კუბა, პუერტო რიკო და ჰაიტი. ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკის კონტინენტის დაიპყრობებმა გამოიწვია ძირძველი მოსახლეობის სიკვდილი. სავარაუდოდ ეს რიცხვი 8 000 000-ს აღწევდა. გარდაცვალების ძირითადი მიზეზი გახდა აფრო-ევრაზიული ინფექციების გავრცელება. ზოგიერთი ავტორს ამტკიცებს, რომ ეს დემოგრაფიული კოლაფსი თანამედროვე ეპოქაში გენოციდის პირველი მასშტაბური მაგალითია. ფლორიდა ხუან პონსე დე ლეონს მართვის ქვეშ გადავიდა 1513 წლის შემდეგ. 1519 – დან 1521 წლამდე ჰერნონ კორტესმა ჩაატარა ლაშქრობა აცტეკების იმპერიის წინააღმდეგ, რომელსაც მართავდა მოტეზუმა II. აცტეკების დედაქალაქი ტენოჩტიტლანი გახდა მეხიკო, მთავარ ქალაქს კი ესპანელებმა უწოდეს" ახალი ესპანეთი". 240,000-ზე მეტი აცტეკი დაიღუპა ტენოჩტიტლანის ბლოკადის დროს. აქედან 100000 ადამიანი დაიღუპა ბრძოლაში. ასევე დაიღუპა 500 – დან 1000 – მდე ესპანელი. მოგვიანებით, ის ტერიტორიები, რომლებიც დღეს იწოდება, როგორც: კალიფორნია, არიზონა, ნიუ-მექსიკო, კოლორადო, ტეხასი, მისური, ლუიზიანა და ალაბამა დაპყრობილ იქნენ სხვა დამპყრობლების მიერ. მაგალითად, ჰერნანდო დე სოტოს, ფრანცისკოს ვეზკეს დე კორონადოსა და ალვარო ნუნეზ კაბესას მიერ . სამხრეთით, უფრო შორს, ფრანცისკო პიზარომ დაიპყრო ინკების იმპერია 1530-იან წლებში. დე სოტოს ექსპედიცია იყო ევროპელთა პირველი მნიშვნელოვანი შეხვედრა ჩრდილოეთ ამერიკის ინდიელებთან შეერთებული შტატების აღმოსავლეთ ნახევარში. დე სოტომ თავისი უდიდესი ბრძოლა გამართა 1540 წლის 18 ოქტომბერს, ალაბამაში მდებარე ქალაქ მაბილაში. ესპანეთის მხრიდან დაიღუპა 22 და დაიჭრა 148 ადამიანი. ესპანელების განცხადებით დაიღუპა 2,500 ინდოელი. მაბილა იყო ყველაზე სისხლიანი ბრძოლა, რომელიც ოდესმე მომხდარა ადგილობრივ ამერიკელებსა და ევროპელებს შორის დღევანდელ შეერთებულ შტატებში. საუკუნეების განმავლობაში განუწყვეტელი კონფლიქტები მიმდინარეობდა ჩრდილოეთ ამერიკელ ინდიელებსა და ანგლო-ამერიკელებს შორის, თუმცა ეს ყველაფერი მეორეხარისხოვანი იყო იმ კატასტროფასთან შედარებით, რაც ანდებისა და კარიბის ზღვის მაცხოვრებლებს დაატყდათ თავს.

ბრიტანეთმა ამერიკის კოლონიზაცია დაიწყო წარუმატებელი მცდელობებით დაეპყრო როანოკი და ნიუფაუნდლენდი. საბოლოოდ, ინგლისელებმა კონტროლი დაამყარეს აღმოსავლეთ ჩრდილოეთ ამერიკაზე, რაშიც სედიოდა კარიბული და სამხრეთ ამერიკის ნაწილები. ბრიტანელებმა ასევე ხელში ჩაიგდეს ფლორიდა და კვებეკი ფრანგებისა და ინდიელების ომების დროს.

 

ვიკინგების მოგზაურობები გრენლანდიასა და კანადაში დადასტურებულია ისტორიული და არქეოლოგიური მტკიცებულებებით. ვიკინგების კოლონია გრენლანდიასი დაარსდა გვიან მე -10 საუკუნეში და არსებობდა შუა მე -15 საუკუნემდე. ვიკინგური დასახლების ნაშთები, ლ'ანს-ო-მედოუზში– ში, ნიუფაუნდლენდსა და კანადაში აღმოაჩინეს 1960 წელს და დათარიღებულია დაახლოებით 1000 წლით. ლ'ანს-ო-მედოუზა ერთადერთი ადგილია, რომელიც ნათლად ამტკიცებს პრეკოლუმბიურ კონტაქტს ტრანს-ოკეანეურ აუზთან. იგი იუნესკოს მიერ 1978 წელს დასახელდა მსოფლიო მემკვიდრეობის ადგილად.

 

ადრეული გამოკვლევები და დაპყრობები წარმოებულ იქნა ესპანელებისა და პორტუგალიელების მიერ, 1492 წელს პირენეს ნახევარკუნძულზე საბოლოო გამარჯვებების შემდეგ. 1494 წელს ტორდესილასის ხელშეკრულებაში, რომელიც პაპმა გამოსცა, ეწერა, რომ ეს ორი სამეფო მთელი არევროპული სამყაროს მმართველი ხდებოდა. დაყოფისა და კოლონიზაციის არეალი ორად გაიყო. საზღვარი კი გადიოდა ჩრდილოეთიდან სამხრეთით, ატლანტის ოკეანესა და ახლანდელი ბრაზილიის აღმოსავლეთ ნაწილში. ამ ხელშეკრულებიდან გამომდინარე 1513 წელს წყნარი ოკეანის აღმოაჩინეს ესპანელმა მაძიებლებმა ვასკო ნეზეს დე ბალბოას ხელმძღვანელობით.

1490-იანი წლების ბოლოს, კარტოგრაფმა ამერიგო ვესპუჩიმ გამოიკვლია ამერიკის აღმოსავლეთ სანაპირო, პორტუგალიისა და ესპანეთის სახელით და 1502–1503 წლებში გამოაქვეყნა ახალი წიგნი - Mundus Novus ( ახალი სამყარო ), რომელმაც უარყო რწმენა, რომ ამერიკა იყო. აზიის აღმოსავლეთი ნაწილი. სინამდვილეში ეს იყო მთლიანად ახალი სამყარო.

 

 

ესპანელმა კონკისტადორმა ერნან კორტესმა დაიპყრო აცტეკების სამეფო, ხოლო ფრანსისკო პისარომ ინკების იმპერია დაიმორჩილა. შედეგად, მე-16 საუკუნის შუა პერიოდისათვის, ესპანეთმა მოიპოვა კონტროლი დასავლეთ სამხრეთ ამერიკასა და სამხრეთ ჩრდილოეთ ამერიკაში. ამას დამატებული მისი ადრეული კარიბული ტერიტორიები. იმავე ვადებში, პორტუგალიამ მიიღო მიწები ჩრდილოეთ ამერიკაში (კანადა) და კოლონიზაცია მოახდინა აღმოსავლეთ სამხრეთ ამერიკაში. საბოლოოდ, ამ ტერიტორიებს ეწოდა სანტა-კრუზი და ბრაზილია.

 

სხვა ევროპულმა ქვეყნებმა მალევე დატოვეს სადავო ტორდესილასის ხელშეკრულება. ინგლისი და საფრანგეთი ცდილობდნენ კოლონიების დაარსებას ამერიკაში მე–16 საუკუნეში, მაგრამ ეს ვერ მოახერხეს. ინგლისმა და საფრანგეთმა წარმატებას მიაღწიეს შემდეგ საუკუნეში, გაერთიანებული პროვინციების რესპუბლიკასთან ერთად. მათ დაიპყრეს კარიბის კუნძულები, რომლებიც უკვე დაპყრობილი ჰქონდათ ესპანელებს ან დაცლილი იყო მოსახლეობისგან სხვადასხვა ინფექციების გამო. მათ ასევე მოახერხეს დაეპყროთ ზოგიერთი აღმოსავლეთ-ჩრდილოეთ ამერიკის კუნძულები, რომლებიც ესპანეთს არ ჰქონდა კოლონიზირებული. ქრისტეფორე კოლუმბის მოგზაურობებიდან პირველი საუკუნე და ნახევრის განმავლობაში, ამერიკის შეერთებული შტატების მოსახლეობა შემცირდა დაახლოებით 80% -ით (1492 წელს დაახლოებით 50 მილიონიდან 1650 წელს რვა მილიონამდე). ძირითადი მიზეზები ევროპიდან შემოტანილი ინფექციები იყო.

 

მონების საერთო რაოდენობა კარიბის ზღვის კუნძულებზე, ბრაზილიაში, მექსიკასა და შეერთებულ შტატებში 12 მილიონ აფრიკელს აღწევდა. ამ მონების უდიდესი ნაწილი ბრაზილიის შაქრის კოლონიებში იყო განაწილებული. აქ სიცოცხლის ხანგრძლივობა ძალიან ხანმოკლე იყო და საჭირო იყო მონათა რიცხვების მუდმივად შევსება. ბრაზილიაში დასაქმებული მონებიდან დაახლოებით 600,000 აფრიკელი მონა იძულებით იქნა შემოყვანილი შეერთებულ შტატებში, ანუ აფრიკიდან შემოყვანილი 12 მილიონი მონის 5%. სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაცილებით მაღალი იყო შეერთებულ შტატებში (უკეთესი საკვების, ნაკლები დაავადებების, მსუბუქი სამუშაოების დატვირთვის და უკეთესი სამედიცინო დახმარების გაწევის გამო). ასე რომ, აქ ახალშობილთა რიცხვი სწრაფად იზრდებოდა სიკვდილიანობის შემცირების ხარჯზე. 1860 წლის აღწერის შედეგების მიხედვით ამ რიცხვმა 4 მილიონს მიაღწია. მონა ღირებულ "საქონელად" ითვლებოდა როგორც სამუშაოსთვის, ისე გასაყიდად. 1770 წლიდან 1860 წლამდე ჩრდილოეთ ამერიკის მონების ზრდის ტემპი გაცილებით მაღალი იყო, ვიდრე ევროპაში ნებისმიერი ერის მოსახლეობის და თითქმის ორჯერ უფრო სწრაფი, ვიდრე ინგლისის.

შეერთებულ შტატებში შემოყვანილი მონები დროის მიხედვით:

• 1619–1700 - 21,000
• 1701–1760 - 189,000
• 1761–1770 - 63,000
• 1771–1790 - 56,000
• 1791–1800 - 79,000
• 1801–1810 - 124,000
• 1810–1865 - 51,000
• სულ - 597,000

 

 

უამრავი ევროპული ქვეყანა მონაწილეობდა ამერიკის კოლონიზაციაში. მოცემულ ჩამონათვალში ნაჩვენებია ის ქვეყნები და დასავლეთ ნახევარსფეროს ის ტერიტორიები, რომლებსაც ისინი აკონტროლებდნენ.

ბრიტანული (1707 წლამდე)

• ბრიტანული ამერიკა (1607–1783)
  • ცამეტი კოლონია (1607–1783)
  • რუპერტის მიწა (1670–1870)
  • ბრიტანული კოლუმბია (1793–1871)
  • ბრიტანული ჩრდილოეთ ამერიკა (1783–1907)
• ბრიტანეთის დასავლეთის ინდიელები
• ბელიზი

პოლონურ-ლიტვური თანამეგობრობის ნაწილი

• კურლანდია (ტობაგო) (1654–1689); კურლანდია ახლა ლატვიის ნაწილია

დანიური

• დანიის დასავლეთ ინდოეთი (1754–1917)
• გრენლანდია (1814 – დღემდე)

ჰოლანდიური

• ახალი ჰოლანდია (1609–1667)
• ესეკიბო (1616-1815)
• ნიდერლანდების ვირჯინიის კუნძულები (1625–1680)
• ბერბიცე (1627-1815)
• ტობაგო (1628–1677)
• ჰოლანდიური ბრაზილია (1630–1654)
• პომერუნი (1650-1689)
• კაენი (1658–1664)
• დემერაარა (1745–1815)

   

• სურინამი (1667–1954) (ნიდერლანდების სამეფოს შემადგენლობაში დარჩა 1975 წლამდე)
• კურასაო და დამოკიდებული ტერიტორიები (1634–1954) (არუბა და კურაცო ჯერ კიდევ ნიდერლანდების სამეფოშია, ბონაერი; 1634 – დღემდე)
• სინტ ევსტათი და დამოკიდებული ტერიტორიები (1636–1954) (სინტ მაარტენი ჯერ კიდევ ნიდერლანდების სამეფოშია. 1636 – დღემდე)

ფრანგული

• ახალი საფრანგეთი (1604–1763)
  • აკადია (1604-1713)
  • კანადა (1608–1763)
  • ლუიზიანა (1699–1763, 1800–1803)
  • ნიუფაუნდლენდი (1662–1713)
  • კეიპ-ბრეტონი (1713–1763)
• საფრანგეთის გვიანა (1763 – დღემდე)
• საფრანგეთის დასავლეთის ინდოეთი

   

• სენ- დომინგუ (1659–1804, ახლა ჰაიტი )
• ტობაგო
• ვირჯინიის კუნძულები
• საფრანგეთის ანტარქტიდა (1555–1567)
• Equinoctial France (1612–1615)

მალტის რაინდები

• სენტ-ბართლემი (1651–1665)
• წმინდა ქრისტეფორე (1651–1665)
• სენტ კროქსი (1651–1665)
• წმინდა მარტინი (1651–1665)

ნორვეგიული

• გრენლანდია (986–1408 )
• დანო-ნორვეგიის დასავლეთის ინდიელები (1754–1814)
• სვერდრუპის კუნძულები (1898–1930)
• ერიკ წითურის მიწა (1931–1933)

პორტუგალიური

• კოლონიური ბრაზილია (1500–1815) შემდგომ გახდა სამეფო.
• ლაბრადორის მიწა (1499 / 1500–?)
• Corte-Real- ის მიწა, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც Terra Nova dos Bacalhaus - Terra Nova (ნიუფაუნდლენდი) (1501–?)
• ნოვა შოტლანდია (1519 –1520)
• ბარბადოსი (c.1536–1620)
• კოლონია-დელ-საკრამენტო (1680–1705 / 1714–1762 / 1763–1777 (1811–1817))
• ცისპლატინა (1811–1822, ახლა ურუგვაი )
• ფრანგული გვიანა (1809–1817)

რუსული

 

• რუსული ამერიკა ( ალასკა ) (1799–1867)
• Fort Ross ( Sonoma County, კალიფორნია )

შოტლანდიური

• ნოვა შოტლანდია (1622–1632)
• დარიენის სქემა პანამის ისტმუსის შესახებ (1698–1700)
• სტიუარტ – თაუნი, კაროლინა (1684–1686)

ესპანური

• კუბა (1898 წლამდე)
• ახალი გრანადის ვიცე-სამეფო (1717–1819)
  • ვენესუელა
• ახალი ესპანეთის ვიცე-სამეფო (1535–1821)
  • ნუევა ექსტრემადურა
  • ნუევა გალიზია
  • ნუევა ლეონი
  • ნუევა სანტანდერი
  • ნუუვა ვიზკაია
  • ლას კალიფორნია
  • სანტა ფე დე ნუევის მექსიკო
  • გვატემალა
• ლუიზიანა (ახალი ესპანეთი)

 

• ესპანეთის ფლორიდა (1565-1763)
• ესპანეთის ტეხასი (1716-1802)
• პერუს ვიცე-სამეფო (1542–1824)
• ჩილე
• პუერტო რიკო (1493–1898)
• რიო-დე-პლატა (1776–1814)
• ჰაიტი (1493-1865); კუნძული, რომელიც ამჟამად გამოხატავს ჰაიტსა და დომინიკის რესპუბლიკას, ესპანეთის მმართველობის ქვეშ მთლიანად ან ნაწილობრივ 1492–1865 წლებში.

შვედური

• ახალი შვედეთი (1638–1655)
• წმინდა ბარტელიემი (1784–1878)
• გვადალუპე (1813–1814)

გერმანული

• კლეინ-ვენედიგი ( საღვთო რომის იმპერია )
• Hanauisch-Indien (გერმანულ ენაზე)
• წმინდა თომასი(ბრანდერბურგის კოლონია)
• გერმანიის ინტერესი კარიბის ზღვისკენ ( გერმანიის იმპერია )

იტალიური

• ტორნტონის ექსპედიცია (ახლანდელი საფრანგეთის გვიანა )

• ”სურათების პოლიტიკური ძალა”, ვიტასები: ვიზუალური კულტურა ესპანურ ამერიკაში, 1520–1820.