Փիւնիկէ
Փիւնիկէ (յուն․՝ Φοινίκη), հնագոյն պետութիւն Միջերկրական ծովու արեւելեան ափին,
ժողովուրդ
Փիւնիկէի մէջ բնակած են փիւնիկեցիները, որոնք հոն եկած են Էրիթրէական ծովու ափերէն: Հաւանական է, որ Ք.ա. 5-4-րդ հազարամեակներու ընթացքին, փիւնիկեցիները Միջերկրական ծովու ափին հիմնած են բնակավայրեր, որոնք աստիճանաբար դարձած են առեւտրաարհեստաւորական եւ նաւահանգստեան կեդրոններ` Սիտոն, Տիւրոս եւ Պիպլոս: Ք.ա. 2-րդ հազարամեակին, Փիւնիկէն գիւղատնտեսական տարածքներ ունեցող քաղաք-պետութիւններու համախմբութիւն մըն էր: Փիւնիկէն իր աշխարհագրական յարմար դիրքին շնորհիւ գործուն մասնակցութիւն ունեցած է Միջագետքի ու Նեղոսի հովիտի հետ ցամաքային առեւտուրին եւ տիրած է Միջերկրականի ծովային ուղիներւն վրայ:
Ք.ա. 2-րդ հազարամեակ
Ք.ա. 2-րդ հազարամեակին սկիզբը, երկիրը գտնուած է եգիպտական փարաւոններւ գերիշխանութեան տակ, որ, սակայն, Փիւնիկէի քաղաք-պետութիւնները չէ խանգարած Հիւսիսային Միջագետքի պետութիւններուն հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններ պահպանելու:
ազատագրում եգիպտական լուծէն
Ք.ա. 13- 12-րդ դարերուն, Փիւնիկէի քաղաքները ազատագրուած են եգիպտական լուծէն: Ք.ա. 10-րդ դարուն, Տիւրոսի թագաւոր Ածիրամ Փիւնիկէի տարածքին մէջ կազմած է Տիւրոս-Սիտոնի միացեալ թագաւորութիւնը, որ դարձած է Փիւնիկէի ամբողջ ծովափին գերիշխող ուժը (hegemony): Իր օրով, Իսրայէլ-Յուդայի թագաւորութեան հետ հաստատած է ռազմաքաղաքական սերտ դաշինք մը: Տիւրոս աստիճանաբար կորսնցուցած է իր ազդեցութիւնը, եւ Ք.ա. 10-րդ դարու վերջերուն՝ Փիւնիկէի քաղաքները դարձած են ինքնիշխան: Ք.Ա. 2-րդ եւ առաջին դարերուն, Փիւնիկէի պետութեան մէջ նշանակալից երեւոյթ էր Միջերկրականի կեդրոնական եւ արեւմտեան ափերու գաղութաբնակեցումը: Փիւնիկեցի առեւտրականներն ու ծովահէնները հոն թափանցած են Ք.ա. 2-րդ հազարամեակի կէսին: Փիւնիկէն գաղութներ հիմնած է Հարաւային Սպանիոյ, Սիկիլիոյ, Սարտինիոյ եւ Հիւսիսային Ափրիկէի մէջ: Ք.ա. 9-7-րդ դարերուն, այդ գաղութները ձեռք բերած են քաղաքական ինքնիշխանութիւն եւ աստիճանաբար մտած են փիւնիկեան նախկին գաղութ Կարթագէնի պետութեան մէջ: Փիւնիկեան քաղաքները, Ք.ա. 8-7-րդ դարերուն, ենթարկուած են ասորեստանցիներու յարձակման: Ք.ա. VIII դարուն, Փիւնիկէի հիւսիսը հիմնուած է ասորեստանեան կուսակալութիւն մը, բայց եւ այնպէս՝ Փիւնիկեան քաղաքները պահպանած են ներքին ինքնավարութիւնը եւ սեփական թագաւորներու իշխանութիւնը: Ք.ա. 722-ին, ասորեստանցիները ճնշած են տիւրոսցիներուն վրայ, իսկ 701-ին` Փիւնիկէի հարաւը Սիտոնի գլխաւորած ապստամբութիւնը: Ք.ա. 677-ին, Սիտոնը կործանած է, իսկ Պիպլոսը, Տիւրոսը եւ այլ քաղաքներ ճանչցած են Ասորեստանին գերիշխանութիւնը: Ք.ա. 605-ին Ասորեստանի անկումէն ետք, Փիւնիկէն կռուախնձոր դարձած է Նոր Բաբելոնեան թագաւորութեան եւ Եգիպտոսի միջեւ: Ք.ա. 539-332-ին մտած է Աքեմենեան պետութեան կազմին մէջ: Փիւնիկէի նաւատորմը պարսիկներուն կողմէ գործօն մասնակցութիւն ունեցած է Ք.ա. 500-449-ի յոյն-պարսկական պատերազմներուն: Ք.ա. 4-րդ-առաջին դարերուն Փիւնիկէն գտնուած է Ալեքսանտր Մակեդոնացիի, պտղոմեաններու եւ սելեւկեաններու պետութեան կազմին մէջ: Ք.ա. 2-րդ-առաջին դարերուն, Կիպրոսի մէջ ստեղծուած է յունա-փիւնիկեան թագաւորութիւն մը: Ք.ա. առաջին դարու կէսին, Փիւնիկէն գտնուած է Տիգրան Բ. Մեծի հայկական կայսրութեան մէջ, այնուհետեւ մտած է հռոմէական Ասորիքի բնակավայրերուն կազմի մէջ: Փիւնիկեցիները աստիճանաբար ձուլուած են Ասորիքի միւս բնակչութեան մէջ:
Ծանօթագրութիւններ
This article uses material from the Wikipedia Արեւմտահայերէն article Փիւնիկէ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Արեւմտահայերէն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.