Նազարէթ

Նազարէթ
եբր.՝ נצרת‎ արաբերէն՝ الناصرة‎
Զինանշան
Երկիր	Իսրայէլ
Հիմնադրուած է՝	Ք.Ա. 2200 թ.
Առաջին յիշատակում	3 դար
Տարածութիւն	14,123 քմ²
ԲԾՄ	290 մեթր
Բնակչութիւն	83 400 մարդ (2019)
Ժամային գօտի	UTC+2 եւ UTC+3։00
Պաշտօնական կայքէջ	nazareth.muni.il

Պատմութիւն

Հակառակ որ Նազարէթը գոյութիւն ունի աւետարանական եւ ոչ ուրիշ աստուածաշնչեան բնագիրներու մէջ, այդ մասին յիշատակումները առաջին դարերու ընթացքին կը բացակային: Իր «Աստուածաշնչեան պատմութիւն» գիրքին մէջ հունգարացի փիլիսոփայ Կիւսթաւ Կեչէն կը գրէ.

Հետաքրքրական է, որ բացի Կտակարանէն եւ աւելի ուշ հրապարակուած քրիստոնէական գիրքերէն, Նազարէթ քաղաքը ոչ մէկ տեղ կը յիշատակուի: Ըստ Նոր Կտակարանին՝ անիկա կը գտնուի Գալիլիոյ մէջ. այս մասին կը յիշատակուի բազմաթիւ աղբիւրներու մէջ: Յովսէփ Ֆլավիոսը, նկարագրելով յուդայական պատերազմը, կը յիշատակէ Գալիլիոյ քաղաքները, բայց անոնց մէջ չկայ Նազարէթը: Նազարէթի գոյության մասին չեն գիտեր ո՛չ Հին Կտակարանի հեղինակները, ո՛չ ալ Մովսէսի օրէնքներու գիտակները: Անոր մասին կը լռեն նաեւ յոյն եւ լատին հեղինակները: Բացի աւետարաններու վրայ հիմնուած քրիստոնէական գիրքերէն, Նազարէթի մասին կը խօսի հրեայ հեղինակ Քալիրի Ելիասարային՝ (Է. или Ը. դարեր) երկու բանաստեղծութեան մէջ: Սակայն միայն այդ երկու բանաստեղծութիւնները աղբիւր չեն կրնար համարուիլ:

Ճէյմս Սթրէյնճ (անգլերէն՝ James Strange)` ամերիկացի հնագէտը, երկրորդ տեսակէտին կողմնակիցն է: Այդ կապակցութեամբ ան կը նշէ. «Նազարէթը չի յիշատակուիր հին հրէական աղբիւրներուն մէջ առաջին երեք դարերուն, հաւանաբար Գալիլիոյ մէջ անոր բացակայութեան պատճառով: Սկիզբը Սթրէյնճ կը գրէ, թէ Նազարէթի բնակչութեան թիւը Քրիստոսի օրերուն եղած է մօտաւորապէս 1600-2000 հոգի, իսկ յաջորդ հրատարակութիւններուն մէջ կը նշէ հոն 480 հոգի ըլլալուն մասին:

Բացի հրեայ բանաստեղծին յիշատակութենէն, Նազարէթի մասին տեղեկութիւն կարելի է գտնել «Եկեղեցական Պատմութեան» մէջ (Եվսեբիոս Կեսարացի, Գ.-Դ. դարեր), որուն մասին մէջբերում կ'ընէ Սեքթոս Յուլիոս Աֆրիքան (շուրջ 160-240 թուականներ).

Առաջին երկու դարերուն Նազարէթի մասին յիշատակութեան բացակայութիւնը կը սստիպէ մտածել, որ անիկա կամ գոյութիւն չէ ունեցած, կամ ալ այնքան փոքր եղած է, որ յիշատակութեան արժանի չէ եղած, հակառակ որ թալմուտական գրականութեան մէջ հաշուառուած են բոլոր բնակավայրերը, ուր գործեր են աղօթքի տուներ։

Հին ժամանակներ

Հնագիտական ​​պեղումները պարզած են, որ ներկայիս Նազարէթէն մօտաւորապէս 3,2 քիլոմեթր հեռաւորութեան վրայ գտնուող Քֆար Հահորեշ (Kfar HaHores) տաճարը՝ պաշտամունքային կեդրոնը, թուագրուած է մինչեւ նէոլիթեան ժամանակաշրջանի մօտաւորապէս 9000 թուականով: 65 հոգիի մարմինի մնացորդներ յայտնաբերուած են թաղուած հսկայական հորիզոնական կառոյցներու տանիքներուն տակ:

Յայտնաբերուած են նախշազարդ մարդկային գանգեր: Հնագէտներու կարծիքով անիկա եղած է սրբազան կեդրոն։

1620-ին կաթոլիկ եկեղեցին տարածք ձեռք բերած է Նազարէթի շրջանին մէջ։

Ֆրանսացի քահանայ Պելլարմինօ Պակաթթին՝ քրիստոնէական հնագիտութեան տնօրէնը, նշուած վայրի մէջ 1955-1965 թուականներուն իրականացուցած է լայնածաւալ պեղումներ։ Պակաթթին՝ գտած է խեցեղէն՝ թուագրուած Միջին պրոնզի դարով (Ք. ա. 2200-1500), նաեւ Սերամիքա, սիլոս եւ մանրացուած հանքաքարեր երկաթէ դարուն պատկանող (Ք.ա 1500-586), որոնք կ'ապացուցեն Նազարէթի շրջանին մէջ այդ օրերուն բնակութեան մասին: Սակայն Նազարէթի մասին ասորական, բաբելոնական, պարսկական կամ հին հռոմէական ժամանակաշրջանի հնագիտական հետազօտութիւնները, 1955-1960 թուականի պեղումները կ'ապացուցեն, որ բնակչութիւնը, ինչպէս կ'երեւի, յանկարծակի վերացած է շուրջ Ք. ա. 720 թուականին, երբ ասորեստանցիները ոչնչացուցած են այդ տարածաշրջանի բազմաթիւ քաղաքներ:

 

Ըստ Ղուկասի Աւետարանին` Նազարէթ եղած է Մարիամին հայրենի գիւղը։ Ըստ Մատթէոսի Աւետարանին` Յովսէփ եւ Մարիամ վերաբնակած են Նազարէթի մէջ Բեթղեհէմէն Եգիպտոս փախուստէն ետք։ Ըստ Աստուածաշունչին`Յիսուս մեծցած է Նազարէթի մէջ։ Սակայն ժամանակակից որոշ գիտնականներ Նազարէթը կը համարեն Յիսուսի ծննդավայրը։ Ամերիկացի հնագէտները կը նշեն, որ հրէական աղբիւրներու մէջ Նազարէթը երրորդ դարէն առաջ չէ նշուած։ Քրիստոսի օրերուն Նազարէթ ունեցած է 1600-2000 բնակիչ։

2009-ին իսրայէլական հնագէտ Եարտեննա Ալեքսանտրը Նազարէթի մէջ յայտնաբերած է հնագիտական նիւթեր, որոնք կրնան թուագրուիլ Յիսուսի ժամանակով, եւ անոնք ունին կարեւոր նշանակութիւն:

 

 

Բիւզանդական ժամանակաշրջան

Զ. դարուն տեղական քրիստոնեաներուն կողմէն կրօնական զրոյցները Սուրբ կոյս Մարիամին մասին կը սկսին հետաքրքրութիւն ցուցաբերել ուխտագնացներու ծիրէն ներս, որոնք հիմնած էին յունական ուղղափառ եկեղեցին աղբիւրի վայրի մէջ (այսօր յայտնի «Մարիամի ջրհոր» անունով): Կաթոլիկ գրող Ճերոմը, որ Ե. դարու գրող էր, կը նշէր, որ Նազարէթը պարզապէս գիւղ էր: Հրէական քաղաքին համար շահեկան էր քրիստոնէական ուխտագնացութիւնը, որ սկսած էր Դ. դարուն: Սակայն 614 թուականին կը սկսի հակաքրիստոնէական թշնամանքը, եւ պարսիկները կը ներխուժեն Պաղեստին: Նազարէթի հրեայ ժողովուրդը կ'օգնէ պարսիկներուն կատարելու քրիստոնեաներու սպանդը: Բիւզանդիայի կամ Արեւելեան Հռոմէական Կայսրութեան կայսր Հերաքլիուսը 630-ին կը հեռացնէ պարսիկները:

Անուան ծագումը

Տեսութեան մը համաձայն`«Нацрат» անուանումը եկած է եւրոպական ծագում ունեցող գոյական «нецер»-ից (եբր.՝ נֵצֶר‎), որ կը նշանակէ ճիւղ, սակայն Նեցերը, իբրեւ եւրոպական ծագում ունեցող բառ, բոլորին կողմէն իբրեւ ճիւղ նշանակութեամբ օգտագործուող բառ չէ ընդունուած: Անիկա ըմբռնուած է իբրեւ կոչում, ինչպէս գրուած է Եսայի մարգարէութեան մէջ.«Եւ այնտեղ է արմատը Հեսսէի, որմէ դուրս եկած է ճիւղը».:

Նկարագրութիւն

 

ժամանակակից Նազարէթի մէջ կը գտնուի Աստուածամօր Աւետման Այրը, որուն վրայ կառուցուած է Մերձաւոր Արեւելքի մեծ կաթոլիկեան Եկեղեցին` Աւետման տաճարը (1969), գեղատեսիլ ուղղափառ եկեղեցին կը կոչուի Աւետման (Գաբրիէլ հրեշտակի եւ Սուրբ աղբիւրի)։ Վայրը Քարքթի լեռն է, ուր բնակիչները փափաքած են տապալել Յիսուսը, եւ որմէ ետք ան ընդմիշտ ձգած է քաղաքը (երբեմն լեռը դիւրիմացութեամբ կ'անուանեն թռիչքի լեռ):

Նազարէթի հարեւանութեամբ կը գտնուի Սենֆորիսի ազգային այգին (հին յուդայական Յիփորի քաղաքը, կոյս Մարիամին պապենական տունը, ամրոցի մնացորդները եւ ուրիշ հնագիտական տեսարժան վայրեր)։ Քաղաքին արեւմուտքը Թափօր լեռն է` Տիրոջ Պայծառակերպութեան վայրը, գիւղ Նայինը` Քֆար Քանան, ուր Քրիստոս կատարած է Իր առաջին հրաշքը՝ հարսանիքի ընթացքին ջուրը գինիի դարձնելով:

Պատմական, այսինքն` Ներքին Նազարէթը, բնակեցուած է Իսրայէլի արաբներով, որուն 31 % կը կազմեն քրիստոնեայ արաբները եւ մօտաւորապէս 69 %-ը` իսլամները (31.12.2010-ի տուեալներով)։ Նազարէթը քրիստոնէական քաղաք է եւ միակ քաղաքն է երկիրի մէջ, ուր Կիրակի օրը կը համարուի հանգստեան օր:

Խաչակիրներ

 

1099-ին խաչակիր Տանկրիթը կը գրաւէ Գալիլիան եւ Նազարէթի մէջ կը հիմնէ իր մայրաքաղաքը (ան կառավարիչ էր Գալիալիա նահանգին)՝ 1099-ին իբրեւ Երուսաղէմի թագաւորութենէն կախեալ իշխանութիւն: Նազարէթը նոյնպէս եղած է լատին պատրիարքին նստավայրը, որ նոյնպէս հիմնուած է Տանկրիթի կողմէ։ Սքիֆոփոլի հին եպիսկոպոսութիւնը գործած է Նազարէթի նախկին եպիսկոպոսութեան ներքոյ՝ իբրեւ Երուսաղէմի թագաւորութեան մէջ չորս արքեպիսկոպոսութիւններէն մէկը։ Երբ քաղաքը կ'անցնի իսլամներու վերահսկողութեան տակ 1187-ին Խաթթինի ճակատամարտին Սալահ ալտինի յաղթանակէն ետք, մնացեալ խաչակիրները եւ եւրոպական հոգեւորականութիւնը կը հեռանան քաղաքէն ։ Սրբազան Հռոմէական կայսրութեան կայսր Ֆրետրիք Բ.-ը բանակցութիւն կը վարէ ուխտաւորներուն անվտանգութիւնը ապահովելու համար։

Լուիս ԺԱ. Ֆրանսայի թագաւորը, կնոջ հետ կ'այցելէ Կրոթթօ։

Մեմլուքներու իշխանութիւն

1263-ին մեմլուքներու սուլթան Պեյպարսը (Arabic: الملك الظاهر ركن الدين بيبرس البندقداري‎, al-Malik al-Ẓāhir Rukn al-Dīn Baybars al-Bunduqdārī) կը քանդէ քրիստոնէական շինութիւնները Նազարէթի մէջ եւ տարածքը հռոմէական հոգեւորականութեան համար կը յայտարարէ անհասանելի՝ նպատակ ունենալով մնացեալ խաչակիրները վռնտել Պաղեստինէն ։ Հակառակ անոր, որ արաբ քրիստոնեայ ընտանիքները կը շարունակէին ապրիլ Նազարէթի մէջ, Նազարէթը կը ստանայ աղքատ գիւղի կարգավիճակ։ Ուխտագնացները, որոնք կ'այցելեն հոն 1294-ին, Կրոթթոյի մէջ կը կառուցեն փոքրիկ եկեղեցի մը ։

Պատկերասրահ

•  
  Հունական Ուղղափառ եկեղեցի Գաբրիէլ հրեշտակապետին եւ Սուրբ աղբիւրի
•  
  Աւետման կաթոլիկ եկեղեցին
•  
  Աւետման կաթոլիկ եկեղեցի
•  
  Սպիտակ մզկիթ