Անագ

Ստոյգ յայտնի չէ, թէ մարդն առաջին անգամ երբ ծանոթցած է անագին։ Անագը եւ ատոր համաձուլուածքները յայտնի են մարդկութեանը հնագոյն ժամանակներէն։ Անագի մասին կը յիշատակուէ Հին Կտակարանին մէջ։ Անագը պղինձի հետ միասին եղած է պրոնզի բաղադրիչ, որը կ'ենթադրուէ, որ օգտագործուած է մեր թւարկութիւնէն աւելի քան 4000 տարի առաջ։ Իսկ հենց անագ մետաղի հետ մարդը ծանոթցած է շատ աւելի ուշ՝ մեր թվարկութեան 800-ականներուն։ Մաքուր անագէն հնին կը պատրաստէին սպասք եւ զարդեր, լայն կիրառություն ունէին պրոնզե իրերը։

Պրոնզը դեղին էր, շատ ամուր եւ գեղեցիկ։ Ատկէ կը ձուլէին արձանիկներ, կը կռէին սուրեր, կը պատրաստէին աշխատանքային գործիքներ ու ամանեղէն, կը հատէին դրամ։ Մարդկութեան պատմութեան մի ամբողջ դարաշրջան ստացած է «Պրոնզի դար» անունը

 

Բնութեան մէջ կը հանդիպի միացութիւններու ձեւով, որոնցմէ կարեւորը անագաքարն է (քասիտերիտ)՝ ՏոO₂։ Անագի հիմնական հանքանիւթը քասիտերիտն է՝ SnO₂, որ կը պարունակէ մինչեւ 78.8% անագ։ Աւելի հազւադեպ բնութեան մեջ կը հանդիպէ ստանինը (անագե հրաքար)՝ Cu₂FeSnS₄ (27.5% Sn)։

Անագը քիչ տարածուած մետաղ է։ Երկրակեղեւին տարածուածութեամբ ան կը զբաղեցնէ 47^րդ տեղը: Պարունակութիւնը երկրակեղեւին մէջ կը կազմէ 4.10-3% (ըստ զանգուածի)։ Բնութեան մէջ անագը կը հանդիպէ միացութիւններու ձեւով, որոնցմէ կարեւորներն են անագաքարը (քասիտերիթ) եւ անագակրակաքարը (սթանին)։ Անագը գոյութիւն ունի 3 բիւրեղական ձեւերով։ Ամէնակայունը սպիտակ կամ b-անագն է. 13, 2^օC-ից ցածր ջերմաստիճաններին այն կը փոխակերպուէ մոխրագոյն փոշիի կամ I-անագի։ Որքան ցածր է ջերմաստիճանը, այնքան մեծ է այդ փոխարկման (յայտնի է «անագի ժանտախտ» անունով) արագութիւնը։ 161^օC-էն բարձր ջերմաստիճաններուն անագը կը փոխարկուէ փխրուն կամ g-անագի։

Անագի համաշխարհային պաշարները
(թօն, 2011)

Երկիր	Պաշարներ
Չինաստան Չինաստան	1 500 000
Կաղապար:Country data Մալազիա Մալայզիա	250 000
Կաղապար:Country data Պերու Փերու	310 000
Կաղապար:Country data Ինդոնեզիա Ինտոնեզիա	800 000
Բրազիլիա Պրազիլ	590, 000
Կաղապար:Country data Բոլիվիա Պոլիվիա	400 000
Ռուսաստան Ռուսիոյ դաշնութիւն	350 000
Կաղապար:Country data Ավստրալիա Աւստրալիա	180 000
Կաղապար:Country data Թաիլանդ Թայլանտ	170 000
Այլ	180 000
Ընդհանուր	4 800 000

Անագը սպիտակ, արծաթափայլ, կռելի, փափուկ արծաթափայլ մետաղ մըն է։ Հալման ջերմաստիճանը՝ 231, 9 °C, եռմանը՝ 2362 °C։ Յայտնի են անագի α (խտութիւնը՝ 5846.6 քկ/մ³) եւ β (խտութիւնը՝ 7298.4 քկ/մ³) ալոտրոպային ձեւափոխութիւնները։ 13.2 °C-էն ցածր ջերմաստիճաններին β անագը կը փոխակերպուէ մոխրագոյն փոշիի, որը կիսահաղորդչային յատկութիւններ ունեցող α անագն է։

Անագը սովորական պայմաններին քիմիապէս կայուն Է, օդին մէջ դանդաղ կը խամրէ օքսիտի բարակ թաղանթով պատուելու պատճառաւ։ Քիմիական միացութիւններուն մէջ անագը կ'ըլլայ քառարժէք եւ երկարժէք։ Երկարժէք անագը դիւրութեամբ կ'օքսիտանայ՝ վերածուելով քառարժէք անագի։

Անագին յատկանիշներն են՝

• Խտութիւնը 20 °С պինդ վիճակին՝ 7.3 կ/սմ³, հեղուկ վիճակին՝ 6.98 կ/սմ³,
• Հալման ջերմաստիճանը՝ 231.9 °С, եռմանը՝ 2600 °С,
• Ջերմունակությունը՝ հեղուկ վիճակին՝ 20°С - 226 Ճ/(քկ•К)
• Ջերմահաղորդականութւնը 20 °С-ին՝ 65, 8 Վտ/(մ•К);

Տարրերու պարբերական համակարգի 4^րդ խումբի քիմիական տարր է: Արտաքին ելեկտրոնային մակերեւոյթի համաձեւութիւնն է 5s²5p²։ Միացութիւններուն մէջ անագը կը դրսեւորէ +2 եւ +4 օքսիտացման աստիճաններ (արժէքականութիւները համապատասխանաբար՝ II եւ IV)։ Փոլինկի սանդղակով անագի էլեկտրաբացասականութիւնը կը կազմէ 1.96, այսինքն ան կը գտնուէ մետաղներու եւ ոչ մետաղներու միջեւ պայմանական սահմանին։ Վերջինս β-ճառագայթող է, կիսատրոհման պարբերութիւնը շատ մեծ է՝ T_1/2 = 10¹⁶•10¹⁷ տարի։ Անագը սպիտակ, արծաթափայլ, կռելի, փափուկ մետաղ մըն է։

 

• Անագը կ'օգտագործէ պահածոյի երկաթեայ տուփերու անագապատման, զոդանւթեր, համաձուլուածքներ ստանալու համար։ Սա մետաղին հակաքորոզիական յատկութեամբ է պայմանաւորուած առարկաներու, ամանեղէնի, ժապաւեններու, մետաղալարերու պատումն անագի բարակ շերտով։ Իւրաքանչիւր ռատիոգծապատկերին մէջ տեսնել կարելի է հարիւրաւոր հպակներ, որոնք անագե զոդանիւթի փոքրիկ սառած կաթիլներ են եւ իրար կը միացնեն մանրամասերը եւ հոսանքի լաւ հաղորդիչներ են։
• Կ'օգտագործուեն որպէս պոլիվինիլքլորիտի կայունացուցիչներ, քաուչուքներու հակաօքսիտներ եւ խթանիչներ՝ պոլիուրէթաններու ստացման համար, ինչպէս նաեւ թուղթի արդիւնաբերութեան եւ անասնաբուժութեան մէջ։