Ռազմական Քեյնսականություն: Ռազմական քեյնեսականություն

Ռուզվելտ">Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտի և Հարի Ս. Թրումանի նախագահության ընթացքում։ Տնտեսության այս տեսակը կապված է սոցիալական պետությունների և միլիտարիզմի միջև փոխկախվածության հետ, որոնցում վերջինս առաջինին կերակրում է պոտենցիալ անսահմանափակ պարույրով։ Տերմինը հաճախ օգտագործվում է նվաստացուցիչ կերպով այն քաղաքական գործիչների նկատմամբ, ովքեր ակնհայտորեն մերժում են քեյնսյան տնտեսությունը։ Բայց օգտագործում են քեյնսյան փաստարկներ` ի պաշտպանություն չափազամց մեծ ռազմական ծախսերի։

Ռազմական քեյնսականության առավել անմիջական տնտեսական քննադատությունը պնդում է, որ ոչ ռազմական հանրային ապրանքների վրա պետական ծախսերը, ինչպիսիք են առողջապահությունը, կրթությունը, հասարակական տրանսպորտը և ենթակառուցվածքների վերանորոգումը, ավելի շատ աշխատատեղեր են ստեղծում, քան համարժեք ռազմական ծախսերը։

Ռազմական քեյնսականության քննադատ Նոամ Չոմսկին պնդում է, որ ռազմական քեյնսականությունը պետությանն առավելություններ է տալիս ոչ ռազմական քեյնսականության նկատմամբ։ Մասնավորապես, ռազմական քեյնսականությունը կարող է իրականացվել ավելի քիչ հանրային շահով և մասնակցությամբ։ Նա ասել է, որ սոցիալական ծախսերը կարող են արթնացնել հանրային շահն ու մասնակցությունը, դրանով իսկ ուժեղացնելով ժողովրդավարության սպառնալիքը, հասարակությունը հոգ է տանում հիվանդանոցների, ճանապարհների, թաղամասերի և այլնի մասին, բայց կարծիք չունի հրթիռների և բարձր տեխնոլոգիական կործանիչների ընտրության մասին։ Ըստ էության, երբ հասարակությունն ավելի քիչ է հետաքրքրվում պետական ծախսերի մանրամասներով, դա պետությանը տալիս է ավելի մեծ ազատություն, թե ինչպես է նա ծախսում գումարը։

Երրորդ ռայխի տնտեսության մեծ մասը կենտրոնացած էր ռազմականացման վրա, հատկապես սլավոնական ժողովուրդների հետ հնարավոր պատերազմին նախապատրաստվելու համար, այլ ոչ թե սպառողական ապրանքների արտադրության կամ առևտրային ընդլայնման։ Այնուամենայնիվ, զենքի արդյունաբերության մեջ կապիտալի կենտրոնացումը նպաստեց Գերմանիայի արդյունաբերական կարողությունների արագ ընդլայնմանը և օգնեց նվազեցնել գործազրկության մակարդակը։

Միացյալ Նահանգներում այս տեսությունը կիրառվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ում նախագահել են Ֆրանկլին Դելանո Ռուզվելտը և Հարի Թրումանը։ Հարի Թրումանն այն ամրագրել է NSC-68 փաստաթղթով։ Ռազմական քեյնսականության ազդեցությունը ԱՄՆ տնտեսական քաղաքականության ընտրության վրա շարունակվեց մինչև Վիետնամի պատերազմը։ Քեյնսականները պնդում են, որ պետական ծախսերը հիմնականում պետք է օգտագործվեն օգտակար նպատակների համար, ինչպիսիք են ենթակառուցվածքային ներդրումները, բայց նույնիսկ անօգուտ ծախսերը կարող են օգտակար լինել ռեցեսիաների ժամանակ։ Ջոն Մեյնարդ Քեյնսը պաշտպանում էր, որ պետական ծախսերը կարող են օգտագործվել հանուն խաղաղության և բարգավաճման՝ պատերազմի և ավերածությունների փոխարեն։ Նման քաղաքականության օրինակ է համարվում 1930-ականների Հանրային աշխատանքների վարչակազմը Միացյալ Նահանգներում։

1933 թվականին Ջոն Մեյնարդ Քեյնսը բաց նամակով դիմեց նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտին ՝ կոչ անելով նոր նախագահին վերցնել այն գումարը, որը կծախսվի հանրային աշխատանքների ծրագրերի վրա։

Այսպիսով, որպես առողջության մեթոդի առաջին փուլի առաջամարտիկ, ես առաջնային ուշադրություն եմ դարձնում երկրի գնողունակության բարձրացմանը, ի հաշիվ պետական ծախսերի, որոնք ֆինանսավորվում են վարկերով, այլ ոչ թե ընթացիկ եկամուտների հարկումից։ Սա նշանակում է, որ ես պետք է ավելի շատ ուշադրություն դարձնեմ երկրի գնողունակության բարձրացմանը, քանի որ այն ավելի քիչ է ծախսվում, քան ընթացիկ եկամուտները հարկելը։ Սրա համեմատ ուրիշ ոչինչ կարևոր չէ։ Բումի ընթացքում գնաճը կարող է պայմանավորված լինել անսահմանափակ վարկերի տրամադրմամբ` գործարար սպեկուլյանտների ոգևորված ոգևորությանն աջակցելու համար։ Բայց տնտեսական անկման ժամանակ պետական փոխառության ծախսերը միակ հուսալի միջոցն են, աճող գների պայմաններում արտադրության արագ աճն ապահովելու համար։ Այդ պատճառով է, որ պատերազմը միշտ առաջացրել է ինտենսիվ արդյունաբերական ակտիվություն։ Նախկինում ուղղափառ ֆինանսիստները պատերազմը տեսնում էին որպես պետական ծախսերի հաշվին աշխատատեղեր ստեղծելու միակ օրինական արդարացում։ Դուք, պարոն Նախագահ, թոթափելով նման կապանքները, ազատ եք օգտագործել ի շահ խաղաղության և բարգավաճման տեխնիկա, որը մինչ այժմ թույլատրվում էր ծառայեցնել միայն պատերազմի և ոչնչացման նպատակներին։

Չնայած գաղափարը սկիզբ է առել Քեյնսից, նմանատիպ տերմինը հաճախ վերագրվում է Բարնի Ֆրենկին, և, կարծես, այն առաջին անգամ օգտագործվել է F-22 կործանիչի ֆինանսավորման կապակցությամբ:

Այս փաստարկները բխելու են հենց այն մարդկանցից, ովքեր հերքում էին, որ տնտեսական վերականգնման ծրագիրը որևէ աշխատատեղ է ստեղծել։ Վաշինգտոնում մենք ունենք շատ տարօրինակ տնտեսական փիլիսոփայություն. այն կոչվում է զինված քայնեսականություն։  Սա այն կարծիքն է, թե կառավարությունն աշխատատեղեր չի ստեղծում, երբ ֆինանսավորում է կամուրջների կառուցումը, կարևոր հետազոտությունները կամ աշխատողների վերապատրաստումը, բայց երբ կառուցում է ինքնաթիռներ, որոնք երբեք չեն օգտագործվի մարտական գործողություններում, դա, իհարկե, տնտեսական փրկություն է։

Կարելի է առանձնացնել ռազմական քեյնսականության հետևյալ ձևերը՝

• Առաջինը, տարբերություն կա ռազմական ծախսերը որպես «պոմպային հիմք» օգտագործելու և այդ ծախսերի միջոցով երկարաժամկետ մուլտիպլիկատիվ էֆեկտի հասնելու ջանքերի միջև։ Կառավարությունը կարող է որոշում կայացնել հաստատել կործանիչների, ռազմանավերի կամ ռազմական նշանակության այլ ապրանքների գնումները` ռեցեսիան հաղթահարելու համար։ Որպես այլընտրանք, այն կարող է հաստատել կործանիչների, ռազմանավերի կամ ռազմական նշանակության այլ ապրանքների գնումը տվյալ բիզնես ցիկլի բոլոր տարիների ընթացքում։ Քանի որ խոշոր սպառազինությունների համակարգերի ստեղծումը պահանջում է մանրակրկիտ պլանավորում և հետազոտություն, կապիտալիստական պետությունները հակված են նախընտրել ապավինել զենքի գնումներին կամ այլ ռազմական հատկացումներին` երկարաժամկետ մակրոտնտեսական քաղաքականություն և կարգավորում մշակելու համար։
• Երկրորդ տարբերությունը, որը պետք է արվի, ռազմական քեյնսականության առաջնային և երկրորդային ձևերի տարբերակումն է։ Երկու դեպքում էլ պետությունն օգտագործում է բազմապատկիչի մեխանիզմը հասարակության մեջ համախառն պահանջարկը խթանելու համար։ Բայց ռազմական քեյնսականության հիմնական ձևը վերաբերում է մի իրավիճակի, երբ պետությունն օգտագործում է իր ռազմական հատկացումները որպես բիզնեսի ցիկլը կառավարելու հիմնական միջոց։ Ռազմական քեյնսականության երկրորդական ձևի դեպքում այդ հատկացումները նպաստում են լրացուցիչ պահանջարկի ձևավորմանը, բայց ոչ այն չափով, որով տնտեսությունն ամբողջությամբ կամ առաջին հերթին ղեկավարվում է ռազմական հատկացումներով։
• Երրորդ տարբերությունը գալիս է այն դիտարկումից, որ ժամանակակից կապիտալիստական տնտեսությունները գործում են ոչ թե որպես փակ համակարգեր, այլ ապավինում են արտաքին առևտրին և արտահանմանը` որպես դրանց ավելցուկի մի մասի իրացման ուղիներ։ Այս ընդհանուր դիտողությունը վերաբերում է նաև ռազմական ոլորտում առաջացած ավելցուկին։ Ինչպես հաստատում է զենքի արտահանման պետական խթանման վերաբերյալ տվյալների հսկայական քանակությունը, կապիտալիստական պետություններն ակտիվորեն փորձում են ապահովել, որ իրենց սպառազինությունների արտադրության կորպորացիաները մուտք ունենան օտարերկրյա պետություններից ներմուծման պատվերներ, և նրանք դա անում են, մասնավորապես, մուլտիպլիկատիվ էֆեկտ ստանալու համար։ Հետևաբար, անհրաժեշտ է նաև ռազմական քեյնսականության երկու ձևերի` ներքին և «արտաքին» ձևերի միջև տարբերակում դնել։

Մշտական ռազմական տնտեսության հայեցակարգը ծագել է 1944 թվականին Էդ Սարդի (կեղծանունը` Ֆրենկ Դեմբի, Ուոլթեր Ս.Օուքս և թ. ն. Վենս) հոդվածում, տեսաբան, որը կանխատեսում էր հետպատերազմյան սպառազինությունների մրցավազքը։ Այն ժամանակ նա պնդում էր, որ Միացյալ Նահանգները կպահպանի ռազմական տնտեսության բնույթը, նույնիսկ խաղաղ պայմաններում ԱՄՆ ռազմական ծախսերը կմնան մեծ, ինչը կնվազեցնի գործազուրկների տոկոսը 1930-ականների համեմատ։ Նա ընդլայնեց այս վերլուծությունը 1950 և 1951 թվականներին։

Շատ տնտեսագետներ փորձել են գնահատել ռազմական ծախսերի մուլտիպլիկատիվ ազդեցությունը, սակայն ստացել են խառը արդյունքներ։ 42 առաջնային ուսումնասիրությունների մետա-վերլուծությունը` 243 գնահատականներով, ցույց է տվել, որ ռազմական ծախսերը հակված են մեծացնել տնտեսությունը ռազմական արտահանմամբ զարգացած երկրներում, բայց նվազեցնում են տնտեսությունը ավելի քիչ զարգացած երկրներում՝ ընդհանուր առմամբ քաղաքական կոռուպցիայի ավելի բարձր մակարդակներով։

Արտաքին գործոնները հազվադեպ են հաշվի առնվում, եթե երբևէ հաշվի առնվում են, մուլտիպլիկատիվ էֆեկտը գնահատելիս։ Դա կարող է լուրջ խնդիր դառնալ ռազմական ծախսերի համար։ Օրինակ ՝ Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետությունը (ԻԼԻՊ) հիմնականում ապավինում է ռազմաավարային զենքին։ Օրինակ Մոսուլում 2014 թվականի հունիսի 4-ից 10-ն ընկած ժամանակահատվածում 500-ից 600 ԻԼԻՊ զինծառայողներից բաղկացած խումբը կարողացավ գրավել վեց դիվիզիայի արժողությամբ ռազմավարական սպառազինություն` բոլորը մատակարարված ԱՄՆ-ից, այն ուժերից, որոնց թիվը, ըստ փաստաթղթերի կազմում էր 120,000 մարդ։ Ռազմական ծախսերի մուլտիպլիկատիվ ազդեցությունը դիտարկելիս սպանված մարդիկ և ոչնչացված գույքը հաշվի չեն առնվում։ Միակ բանը, որ հաշվի է առնվում, գողացվածի դիմաց զենքի վաճառքի ավելացումն է և ԻԼԻՊ-ի դեմ պայքարի հետ կապված ծախսերը։ Սա դիտվում է որպես Միացյալ Նահանգների ՀՆԱ-ի աճ, և ենթադրվում է, որ դա լավ է։