Տզեր, հոդվածոտանիների տիպի սարդակերպների դասի մանր (երկարությունը՝ 0,1–35 մմ) կենդանիներ են։ Հայտնի է տզերի ավելի քան 10 հզ., Հայաստանում՝ 500 տեսակ։ Թրթուրն ունի 6, իսկ սեռահասուններն ու հարսնյակները՝ 8 ոտք։ Մակաբույծ տզերն ունեն գլխակուրծք (պրոսոմա)։ Վերջավորությունների կառուցվածքը կախված է սնման եղանակից և կենսակերպից.
լինում են ճանկերի կամ ասեղների նման, ծառայում են կերը որսալու կամ մաշկը ծակելու համար։ Վերջավորությունների 1-ին և 2-րդ զույգերը (խելիցերներ և պեդիպալպներ) միացած են բերանային ապարատի մեջ և գոյացնում են առաջ ցցված շարժուն «գլխիկ»։ Տզերի որոշ տեսակների արուների խելիցերը հարմարված է զուգավորմանը։ Մեծ թվով տզեր աչքեր չունեն, շնչառությունը մաշկային է կամ տրաքեային։ Տզերը տարասեռ են, բազմանում են սեռական ճանապարհով։ Հայտնի են նաև կուսածնությամբ բազմացման դեպքեր։ Նրանց մեծ մասը ձվադրում է, իսկ որոշ տեսակներ կենդանածին են։ Տզերը դասակարգվում են 3 ենթակարգով՝ ակարիֆորմ (զրահավոր, ամբարային, մազավոր, փետրավոր, քոսի), տրոմբիդիֆորմ (սարդոստայնային, ջրային, կարծրամարմին) և մակաբույծ (գամազային, արգասային, իքսոդային և այլն)։ Տզերը տարածված են ամենուրեք. մեծամասնությունն ապրում է ցամաքում, որոշ տեսակներ՝ ծովերում և քաղցրահամ ջրերում։ Հիմնականում տարածված են մեղմ կլիմայով և արևադարձային գոտիներում։ Գիշատիչ և բուսակեր տզերն ապրում են հողում, խոտի և քայքայվող օրգանական նյութերի վրա։ Շատերը բույսերի, կենդանիների և մարդու մակաբույծներ են։ Որոշ տզեր օգտակար են. մասնակցում են հողագոյացմանը։ Ֆիտոսեիդ տզերը ոչնչացնում են բույսերի որոշ վնասատուների։ Իքսոդային, գամազային և արգասային տզերը, որպես արտաքին մակաբույծներ, մեծ վնաս են պատճառում մարդուն, կենդանիներին և մի շարք հիվանդությունների (ուղեղաբորբ, բծավոր տիֆ, տուլարեմիա, Քյուտենդ և այլն), նաև վիրուսների, բակտերիաների և այլ վնասակար միկրոօրգանիզմների փոխանցողներ են։ Մի շարք զրահավոր տզեր համարվում են կենդանիների երիզորդային հիվանդությունների միջանկյալ տերեր։ Ամբարային տզերն ախտահարում են պարենամթերքի պաշարները։ Տզերի արտաթորանքով վարակված սնունդը կորցնում է իր սննդային հատկությունները և առաջացնում ստամոքսաղիքային համակարգի հիվանդություններ, ալերգիական երևույթներ։ Քոսի տիզը մարդու և կենդանիների մաշկի մակաբույծ է՝ առաջացնում է քոս հիվանդությունը։ Տզերի որոշ տեսակներ հարուցում են մեղուների առանձին հիվանդություններ։ Տզերն ուսումնասիրող գիտությունը կոչվում է տզաբանություն (ակարոլոգիա)։
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Տզեր, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.