Ջերմաքանակ

• Ջերմափոխանակման պրոցեսում համակարգին տրված կամ նրանից վերցված էներգիան կոչվում է ջերմաքանակ։

 

Ջերմափոխանակումը համակարգի վիճակի փոփոխության երկրորդ ձևն է։ Ընդունված է մարմնի ստացած (կամ մարմնին հաղորդած) ջերմաքանակը համարել դրական՝ ${\displaystyle Q>0}$ , իսկ մարմնի տված (կամ մարմնից վերցված) ջերմաքանակը բացասական ${\displaystyle Q<0}$  (հաճախ ասում են նաև որ մարմինն ստանում է բացասական ջերմաքանակ)։

Մոլեկուլային-կինետիկ տեսության համաձայն ջերմահաղորդման պրոցեսում տաք մարմնի մոլեկուլները, փոխազդելով սառը մարմնի մոլեկուլների հետ, նրանց են հաղորդում իրենց կինետիկ էներգիայի միմասը տաք մարմնի ներքին էներգիան նվազում է, իսկ սառը մարմնինը աճում։ Տաք մարմինը, որպես ջերմաքանակ, սառը մարմնին է տալիս որոշակի ներքին էներգիա։

${\displaystyle m}$  զանգվածով մարմնի ջերմաստիճանը ${\displaystyle t_{1}}$ -ից ${\displaystyle t_{2}}$  դարձնելու համար պահանջվող ջերմաքանակը՝

${\displaystyle Q=mc(t_{2}-t_{1})=mc{\mathcal {4}}t}$ 

որտեղ ${\displaystyle c}$ -ն մարմնի տեսակարար ջերմունակությունն է, ${\displaystyle {\mathcal {4}}t=t_{2}-t_{1}}$  մարմնի ջերմաստիճանի փոփոխությունը։ Մարմինը տաքացնելիս նրան տրվում է ջերմաքանակ ${\displaystyle Q>0}$ , և մարմնի ջերմաստիճանն աճում է ${\displaystyle {\mathcal {4}}t>0(t_{2}-t_{1})}$ : Եթե մարմնից վերցվում է ջերմաքանակ ${\displaystyle Q<0}$ , ապա մարմնի ջերմաստիճանը նվազում է ${\displaystyle t_{2}$ :

• ${\displaystyle c}$  տեսակարար ջերմունակությունը նյութի ջերմային հատկությունները բնութագրող մեծություն է և թվապես հավասար է այն ջերմաքանակին, որն անհրաժեշտ է 1 կգ նյութի ջերմաստիճանը մեկ աստիճանով (1 Կ-ով) փոփոխելու համար։ Այն արտահայտվում է Ջ/(կգ*Կ) միավորով։

Այն ջերմաքանակը, որն անհրաժեշտ է ${\displaystyle m}$  զանգվածով մարմնի ջերմաստիճանը 1Կ-ով փոփոխելու համար, կոչվում է ջերմունակություն ${\displaystyle (C)}$ . այն արտահայտվում է Ջ/Կ միավորով։

Հաճախ օգտագործում են նաև մեկ մոլ նյութի կամ մոլային ջերմունակության ${\displaystyle (C_{n})}$  հասկացությունը։ Մոլային ջերմունակությունն արտահայտվում է Ջ/(մոլ*Կ) միավորով։ Այս ջերմունակությունները կապված են հետևյալ պարզ առնչություններով՝

${\displaystyle C=cm}$  ${\displaystyle C_{\mu }={\frac {C}{\nu }}=Mc}$ 

որտեղ ${\displaystyle \nu }$ -ն նյութի քանակն է,${\displaystyle M}$ -ը՝ մոլային զանգվածը։

Կալորաչափի մեջ իջեցնենք ${\displaystyle t_{2}}$  սկզբնական ջերմաստիճանով մի մարմին, որի ${\displaystyle c_{2}}$  տեսակարար ջերմունակությունը պետք է որոշել։ Եթե կալորաչավում ջրի սկզբնական ջերմաստիճանը՝ ${\displaystyle t_{1}$ , ապա ջերմափոխանակման պրոցեսում մարմինը կհովանա, իսկ ջուրը կտաքանա։ Ջերմային հավասարակշռության վիճակում կալորաչափում հաստատվում է որոշակի է ջերմաստիճան, որն ավելի բարձր է, քան ջրի սկզբնական ջերմաստիճանը, բայց ավելի ցածր է, քան մարմնինը՝ ${\displaystyle t_{1}$ . Ջերմային հավասարակշռության գալու պրոցեսում ջուրն ստանում է

${\displaystyle Q_{1}=m_{1}c_{1}(t-t_{1})>0}$ 

ջերմաքանակ, որտեղ ${\displaystyle c_{1}}$ -ը ջրի տեսակարար ջերմունակությունն է, իսկ մարմինը ստանում է ${\displaystyle Q_{2}=m_{2}c_{2}(t-t_{2})>0}$ 

ջերմաքանակ։ Քանի որ կալորաչափը մեկուսացված է շրջապատից, ապա ջրի և մարմնի ստացած ջերմաքանակները պետք է լինեն մոդուլով իրար հավասար (իրականում գոյություն ունեցող ջերմային կորուստները կալորաչափում հասցված են նվազագույնի, ուստի դրանք կարելի է անտեսել)՝

${\displaystyle Q_{1}+Q_{2}=0}$ 

որտեղից անհայտ տեսակարար ջերմունակությունը՝

${\displaystyle c_{2}=-c_{1}{\frac {m_{1}(t-t_{1})}{m_{2}(t-t_{2})}}=c_{1}{\frac {m_{1}(t-t_{1})}{m_{2}(t_{2}-t)}}}$ 

Մասնավոր դեպքում, երբ իրար են խառնում ${\displaystyle m_{1}}$  և ${\displaystyle m_{2}}$  զանգվածներով ու ${\displaystyle t_{1}}$  և ${\displaystyle t_{2}}$  սկզբնական ջերմաստիճաններով ջրի բաժիններ, ${\displaystyle Q_{1}+Q_{2}=0}$  հավասարությունից խառնուրդի ${\displaystyle t}$  ջերմաստիճանի համար կստանանք՝

${\displaystyle t={\frac {m_{1}t_{1}+m_{2}t_{2}}{m_{1}+m_{2}}}}$ 

Եթե մեկուսացված համակարգում ջերմափոխանակությանը մասնակցում է մի քանի մարմին, ապա ${\displaystyle Q_{1}+Q_{2}=0}$  բանաձևը կարելի է ընդհանրացնել՝

${\displaystyle Q_{1}+Q_{2}+...+Q_{n}=0}$ 

որտեղ ${\displaystyle Q_{1}+Q_{2}+...+Q_{n}}$ -ը մարմինների ստացած ջերմաքանակներն են։${\displaystyle Q_{1}+Q_{2}+...+Q_{n}=0}$  բանաձևը հայտնի է որպես ջերմային հաշվեկշռի հավասարում։

Որոշակի ֆիզիկական պրոցեսներ կարող են ընթանալ համակարգին ջերմաքանակ հաղորդելու կաճ համակարգից այն վերցնելու դեպքում։

• Հեղուկը հաստատուն ջերմաստիճանում ամբողջությամբ գոլորշու փոխակերպելու համար պահանջվող ջերմաքանակը կոչվում է՝ շոգեգոյացման ջերմություն(Q_շոգ)։
• 1 կգ զանգվածով հեղուկը հաստատուն ջերմաստիճանում գոլորշու փոխակերպելու համար անհրաժեշտ ջերմաքանակր կոչվում է շոգեգոյացման տեսակարար ջերմություն (${\displaystyle r}$ ) և կախված է հեղուկի հատկություններից և ջերմաստիճանից։

Այն շոգեգոյացման ջերմության հետ կապված է

${\displaystyle Q=mr}$ 

առնչությամբ։ Եթե տեղի է ունենում հակառակ գոլորշի ${\displaystyle \rightarrow }$  հեղուկ անցումը, ապա այդ պրոցեսում գոլորշին ստանում է՝

${\displaystyle Q_{xt}=-mr}$  ջերմաքանակ։

Պինդ բյուրեղային մարմնի հալման ջերմաստիճանում նույն ջերմաստիճանի հեղուկի փոխակերպման համար անհրաժեշտ հալման ջերմաքանակի արտահայտությունը՝

${\displaystyle Q_{hal}=m\lambda }$  ջերմաքանակ։

որտեղ ${\displaystyle m}$  հալման տեսակարար ջերմությունը 1կգ զանգվածով բյուրեղային նյութը հաստատուն ջերմաստիճանում հալույթի փոխակերպելու համար անհրաժեշտ ջերմաքանակն է։ Եթե ${\displaystyle m}$  զանգվածով հալույթը հալման ջերմաստիճանում փոխակերպվում է բյուրեղային մարմնի, ապա այդ պրոցեսում հալույթի ստացած ջերմաքանակը՝

${\displaystyle Q_{byur}=-m\lambda }$ 

Շոգեգոյացման և հալման տեսակարար ջերմություններն ունեն նույն Ջ/կգ միավորը։

• Այն ջերմաքանակը, որն անջատվում է 1 կգ զանգվածով վառելիքը լրիվ այրվելիս, կոչվում է վառելիքի այրման տեսակարար ջերմություն (${\displaystyle q}$ ) և արտահայտվում է Ջ/կգ միավորով։

${\displaystyle m}$  զանգվածով վառելիքի այրման հետևանքով առաջանում է՝

${\displaystyle Q=mq}$  ջերմաքանակ։

Այս ջերմաքանակը վառելիքում առկա ածխածնի և օդի թթվածնի միացմանհետևանքով անջատվող էներգիան է։