Ներոն

Ներոն
Ծնվել է՝	դեկտեմբերի 15, 37
Ծննդավայր	Antium, Հռոմէական Իտալիա, Հռոմեական կայսրություն
Մահացել է՝	հունիսի 9, 68 (30 տարեկան) consensual homicide?
Վախճանի վայր	Հռոմ, Հռոմեական կայսրություն
	Mausoleum of the Domitii Ahenobarbi
Երկիր	Հին Հռոմ
Տոհմ	Հուլիոս Կլավդիոսներ, Domitii Ahenobarbi? և Claudii Nerones?
	բանաստեղծ, քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ
Հայր	Gnaeus Domitius Ahenobarbus? և Կլավդիոս
Մայր	Ագրիպինա Կրտսեր
Երեխաներ	Claudia Augusta?
Հավատք	հին հռոմեական կրոն

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ներոն (այլ կիրառումներ)

Ծագում

Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսը` ապագա Ներոնը, ծնվել է 37 թվականի դեկտեմբերի 15-ին Անտիումում` Հռոմի մերձակայքում։ Նա եղել է Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի միակ որդին։ Մայրը՝ Ագրիպինա Կրտսերը, Կալիգուլա կայսեր քույրն էր։

Ներոնի հայրը եղել է Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի և Անտոնիա Ավագի որդին։ Գնեոսն, այսպիսով, հոր կողմից Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի (մ.թ.ա. 32 թվականին՝ կոնսուլ) և հավանաբար Էմիլիա Լեպիդայի, իսկ մոր կողմից Մարկոս Անտոնիոսի և Օկտավիա Կրտսերի թոռն էր։
Օկտավիայով կապված՝ Ներոնը Օգոստոս կայսեր զարմիկ-թոռն էր։ Ներոնի հայրը զբաղեցրել է պրետորի պաշտոնը և եղել է Կալիգուլայի անձնակազմի անդամ վերջինիս արևելյան արշավանքի ժամանակ։
Նա մահացել էր 39 տարեկանում՝ ջրգողություն հիվանդությունից, երբ Ներոնը երեք տարեկան էր։

Իշխանության հասնելը

Ներոնը չէր սպասում, որ դառնալու է կայսր, քանի որ իր քեռի Կալիգուլան թագադրվել էր 25 տարեկանում և բավարար ժամանակ ուներ իր համար ժառանգորդ ունենալու։ Ներոնի մայրը՝ Ագրիպինան, կորցրել էր Կալիգուլայի բարեհաճությունը և իր ամուսնու մահից հետո աքսորվել։
Կալիգուլան, նրա կինը` Կեսոնիան և անչափահաս դուստրը սպանվում են 41 թ. հունվարի 24-ին, որից հետո գահն անցնում է Կալիգուլայի հորեղբայր Կլավդիոսին։
Իշխանության անցնելով` Կլավդիոսն Ագրիպինային թույլ է տալիս վերադառնալ աքսորից։

Մինչև Վալերիա Մեսալինայի հետ ամուսնանալը Կլավդիոսն ամուսնացած է եղել երկու անգամ։ Նախորդ ամուսնություններից ունեցել է երեք զավակ, որոնց թվում՝ մի որդի, ով մահացել էր երիտասարդ տարիքում։ Մեսալինայից ունեցել է երկու երեխա. աղջիկ՝ Կլավդիա Օկտավիան (ծնվել է 41 թ., հետագայում դարձել Ներոնի կինը) և տղա` Բրիտանիկոս անունով (ծնվել է 40 թ., մահացել 14 տարեկանում)։

48 թ. իր սիրեկանի հետ Մեսալինան ծրագրում է դավադրության միջոցով Կլավդիոսին զրկել իշխանությունից։ Դավադրությունը բացահայտվում է, և Մեսալինան ենթարկվում է մահապատժի։
49 թ. Կլավդիոսն ամուսնանում է չորրորդ անգամ` Ներոնի մայր Ագրիպինայի հետ, թեև վերջինս իր զարմուհին էր։ Ագրիպինան համոզում է Կլավդիոսին, որ նա որդեգրի Ներոնին, և 50 թ. Ներոնն իր համար ընտրում է Ներոն Կլավդիոս Կեսար Դրուսոս Գերմանիկոս անունը։ Ներոնը տարիքով մեծ էր զարմիկ Բրիտանիկոսից և պատրաստվում էր ժառանգել գահը։

51 թ. Ներոնը դառնում է տասնչորս տարեկան և արդեն համարվում է չափահաս։ Նա նշանակվում է պրոկոնսուլ, ներկայացվում է Հռոմի սենատին, Կլավդիոսի հետ միասին ներկայանում է հանրությանը 53 թ. ամուսնանում է իր զարմուհի Կլավդիա Օկտավիայի հետ։

Կայսր (մ.թ. 54)

Կլավդիոսը մահանում է 54 թ. հոկտեմբերի 13-ին, և Ներոնը, վերցնելով Ներոն Կլավդիոս Կեսար Օգոստոս Գերմանիկոս (լատիներեն՝ Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus) անունը, թագադրվում է որպես կայսր։ Անտիկ աշխարհի շատ պատմաբաններ նշում են, թե Ագրիպինան թունավորել է Կլավդիոսին։ Ըստ Պլինիոս Ավագի` դրա համար նա օգտագործել է թունավոր սունկ։ Հայտնի չէ, թե արդյոք Ներոնը տեղյակ է եղել սպանության մասին կամ արդյոք մասնակից է եղել։

Ներոնն իշխանության է անցում 17 տարեկանում` դառնալով մինչև այդ իշխած կայսրերից ամենաերիտասարդը։ Անտիկ աշխարհի պատմաբանները Ներոնի իշխանության վաղ տարիները նկարագրում են որպես նրա վրա մոր՝ Ագրիպինայի, խնամակալ Լուկիուս Անեուս Սենեկայի և Պրետորիայի պրեֆեկտ Սեքստոս Աֆրանիուս Բուրոսի կողմից մեծ ազդեցության ժամանակաշրջան։

Ներոնի մայրը ցանկանում է ամեն կերպ միջամտել որդու գործերին։ 54 թ. նա փորձում է նստել Ներոնի կողքին, երբ վերջինս պետք է հանդիպում ունենար Հայաստանի դեսպանորդի հետ, սակայն Սենեկան չի թողնում և կանխում է սկանդալային տեսարանը։

Կան տեղեկություններ, որ Ներոնը բավարարված չէր Կլավդիա Օկտավիայի հետ ամուսնությամբ և արտամուսնական կապեր է ունեցել Փոքր Ասիայից բերված նախկին ստրկուհի Կլավդիա Ակտեի հետ։ 55 թ. Ագրիպինան փորձում է աջակցել Օկտավիային և պահանջում է, որ որդին խզի Ակտեի հետ ունեցած կապերը։ Ներոնը Սենեկայի աջակցությամբ կանխում է մոր միջամտությունը։
Իր որդու վրա ազդեցությունն ուժեղացնելով` Ագրիպինան սկսում է ճնշում գործադրել Ներոնի զարմիկի՝ Բրիտանիկոսի վրա` նրան կայսր դարձնելու նպատակով։ Մոտ տասնչորս տարեկան Բրիտանիկոսը մինչև Ներոնի որդեգրվելը հանդիսանում էր գահի իրական ժառանգորդը։ Ըստ Տակիտոսի` Ագրիպինան հույս ուներ, որ իր աջակցությամբ Բրիտանիկոսը, լինելով Կլավդիոսի հարազատ որդին, կկարողանա տիրել գահին։ Սակայն, պատանի Բրիտանիկոսը մահանում է հանկարծակի և կասկածելի մահով 55 թ. փետրվարի 12-ին, այն նույն օրը, երբ պետք է հայտարարվեր չափահաս։

Մոր սպանությունը և իշխանության կենտրոնացումը

Ժամանակի հետ Ներոնը դառնում է ավելի հզոր` ազատվելով խորհրդատուներից և վերացնելով գահի հավակնորդներին։ 55 թ. նա հեռացնում է Ագրիպինայի դաշնակից Մարկոս Անտոնիոս Պալասին գանձատանն զբաղեցրած դիրքից։ Պալասը Բուրոսի հետ միասին մեղադրվում էր Փավստոս Սուլլային գահին նստեցնելու նպատակով կայսեր դեմ դավադրություն կազմակերպելու համար։ Սենեկան մեղադրվում էր Ագրիպինայի հետ կապեր ունենալու և ունեցվածքներ յուրացնելու համար։

58 թ. Ներոնը սիրային կապի մեջ է մտնում իր ընկեր և ապագա կայսր Օտոնի կնոջ՝ Պոպեա Սաբինայի հետ։ Տեղեկություններ կան, որ քանի որ Ագրիպինայի կենդանության օրոք քաղաքականապես հնարավոր չէր, որ Ներոնն ամուսնալուծվի և ամուսնանա Պոպեայի հետ, 59 թ. հրամայում է սպանել իր մորը։ Մերօրյա որոշ պատմաբաններ սա համարում են իրականությանը չհամապատասխանող պնդում, քանի որ Ներոնը Պոպեայի հետ ամուսնացած չի եղել մինչև 62 թ.
Ավելացնենք, որ ըստ Սվետոնիոսի` Պոպեան ամուսնալուծված չի եղել մինչև Ագրիպինայի մահը, ուստի անհնար էր, որ արդեն ամուսնացած Պոպեան կարողանար ստիպել Ներոնին ամուսնանալ իր հետ։ Մերօրյա որոշ պատմաբաններ հնարավոր են համարում, որ Ներոնի կողմից Ագրիպինայի սպանությունը կապված է եղել այն բանի հետ, որ մայրը ցանկանում էր իշխանության բերել Ռուբելիուս Պլոտոսին։ Ըստ Սվետոնիոսի` Ներոնը փորձում է իր մոր սպանությունն իրականացնել նավաբեկություն կազմակերպելու միջոցով, որի հետևանքով զոհվում է Ագրիպինայի ընկեր Ակերոնիա Պոլան, սակայն, երբ մայրը փրկվում է, նա սպանում է նրան և ներկայացնում որպես ինքնասպանություն։

64 թվականի Հռոմի մեծ հրդեհը

Հռոմի մեծ հրդեհը տեղի է ունեցել 64 թվականի հուլիսի լույս 19-ի գիշերը քաղաքի հարավարևելյան մասում` սկսվելով դյուրավառ ապրանքների խանութներից։
Ըստ Տակիտոսի, ով այդ ժամանակ եղել է ինը տարեկան, հրդեհը տարածվել է շատ արագ և տևել է հինգ օր։ Սվետոնիոսն ասում է, որ կրակը մոլեգնում էր վեց օր և յոթ գիշեր։ Այն ոչնչացրեց Հռոմի տասնչորս շրջաններից երեքը և մեծ վնասներ հասցրեց յոթին։

Հայտնի չէ, թե ով կամ ինչն է եղել հրդեհի պատճառը, կամ արդյոք այն եղել է պատահար, թե կազմակերպված։ Սվետոնիոսը և Կասիոս Դիոնը հակված են կարծելու, թե դա եղել է Ներոնի արածը՝ պալատների համալիր կառուցելու նպատակով։ Տակիտոսը նշում է, թե քրիստոնյա հավատացյալները խոստովանել են իրենց մեղքը, սակայն որևէ բան հայտնի չէ նրանց կտտանքների ենթարկելու մասին։ Պետք է ասել, որ հրդեհի պատահարները Հին Հռոմում եղել են սովորական երևույթ, ինչպես օրինակ` 69 թ. և 80 թ. պատահած մեծ հրդեհները։

Սվետոնիոսի և Կասիոս Դիոնի պատմելով, քաղաքը վառվելու ժամանակ Ներոնը բեմական զգեստով կանգնել և երգում էր։ Հայտնի լեգենդը պնդում է, թե Ներոնը հրդեհի ժամանակ նվագում էր ջութակ, ինչն անախրոնիզմ է, քանի որ 1-ին դարում Հռոմում ջութակ չի եղել։

Տակիտոսը սակայն համարում է, որ Ներոնն այդ ժամանակ եղել է Անտիումում։ Տակիտոսն ասում է նաև, որ քաղաքը վառվելու ժամանակ Ներոնի քնար նվագելու և երգելու մասին խոսակցությունները բամբասանք են։ Նրա պատմելով, Ներոնը վերադառնում է Հռոմ և իր միջոցներից վճարելով` կազմակերպում է օգնություն։ Ներոնը բացում է իր պալատները՝ օթևան և ուտելիք տրամադրելով անտուն մնացածներին։
Հրդեհից հետո սթափվելով` նա պատրաստում է քաղաքի զարգացման նոր նախագիծ։ Շենքերն սկսում են կառուցել աղյուսից, այնպես, որ նրանց գլխավոր մուտքերը լինեն փողոցի կողմից, այլ ոչ թե բակի, ինչպես նաև լայնացնում են ճանապարհները։ Հրդեհի շնորհիվ` ազատված տեղում կառուցվում է պալատների նոր համալիր։ Համալիրի տարածքում տեղադրվում է Ներոնի 30 մետրանոց արձանը։
Տակիտոսը նշում է, որ ժողովուրդը փնտրում էր քավության նոխազ և իր բամբասանքներում պատասխանատու էր համարում Ներոնին։ Մեղադրանքներից խուսափելու համար կայսրը թիրախ է դարձնում քրիստոնյաներին։ Սկսվում են քրիստոնյաների հալածանքները։ Ներոնը հրամայում է քրիստոնյաներին նետել շներին, մյուսներին խաչել և խարույկի վրա այրել։

Պարթևաստանի հետ պատերազմը Հայաստանի համար

Ներոնի իշխանության անցնելուց կարճ ժամանակ անց Մեծ Հայքի թագավորությունը տապալում է իբերիացի արքայազն Հռադամիզդին, որի տեղը գրավում է պարթևների նշանակած Տրդատ Ա-ն։ Սա դիտարկվում է որպես պարթևների ներխուժում Հռոմի տարածք, քանի որ այդ ժամանակ Մեծ Հայքի վրա տարածվում էր Հռոմի վասալային իշխանությունը Հռոմում մտահոգված էին, թե ինչպես է երիտասարդ կայսրը ելք գտնելու այս իրավիճակից։ Ներոնն անմիջապես դեպի Հայք զորք է ուղարկում Գնեոս Դոմիցիոս Կորբուլոնի հարամանատարությամբ։ Պարթևները ժամանակավորապես Հայաստանի վրա իրենց ունեցած վերահսկողությունը զիջում են Հռոմին
Պարթևների արքա Վաղարշ Ա-ն հրաժարվում է իր եղբորը հեռացնել Հայաստանից։ Պարթևներն սկսում են լայնածավալ ներխուժում դեպի Մեծ Հայք Կորբուլոնը ետ է մղում պարթևների զորքն այդ նույն տարում։ Տրդատը նահանջում է, և Հռոմը կրկին վերականգնում է իր վերահսկողությունը հայկական տարածքների մեծ մասի վրա։

Այս առաջին հաղթանակից հետո Ներոնը բարձրանում է հանրության աչքումԿապադովկիացի ազնվական Տիգրան Դ-ն թագադրվում է Հռոմում և Ներոնի կողմից նշանակվում Հայքի նոր կառավարիչ։ Որպես պարգևատրում, Կորբուլոնը նշանակվում է Ասորիքի նահանգապետ։

62 թ. Տիգրանը ներխուժում է պարթևական Ադիաբենե գավառը։ Հռոմն ու Պարթևաստանը կրկին պատերազմ են սկսում, որը տևում է մինչև 63 թ.։ Որպես պատասխան, պարթևները պատրաստվում էին հարվածել Հռոմի պրովինցիա Ասորիքին։ Կորբուլոնը փորձում էր համոզել Ներոնին՝ շարունակել պատերազմը, սակայն Ներոնն զգում էր խաղաղության անհրաժեշտությունը։ Հռոմում մտավախություններ կային արևելքից հացահատիկի մատակարարման և պետության միջոցների սղության վերաբերյալ։

Այս ամենի արդյունքը եղավ այն, որ Տրդատը նորից դարձավ Հայաստանի թագավոր, սակայն այս անգամ նրան թագադրեց Ներոնը՝ Հռոմում։ Հետագայում, Հայաստանի թագավոր էր նշանակվում պարթևական արքայազն, սակայն նրա նշանակումը պարտադիր պետք է հաստատեր Հռոմը։
63 թ. կնքված խաղաղության այս գործարքը եղավ Ներոնի քաղաքականության զգալի հաղթանակը։ Ներոնը հարգանք ձեռք բերեց Հռոմի պրովինցիաներում և պարթևների շրջանում։ Պարթևաստանի և Հռոմի միջև խաղաղությունը տևեց 50 տարի` մինչև 114 թ. Տրայանոս կայսեր Հայաստան ներխուժումը։

Վինդեքսի և Գալբայի ապստամբությունները և Ներոնի մահը

68 թ. մարտին գալիացի կառավարիչ Գայոս Հուլիոս Վինդեքսն ապստամբում է Ներոնի հարկահավաքների դեմ։ Ապստամբությունը ճնշելու հրաման է տրվում Վերին Գերմանիայի կառավարիչ Լուկիոս Վերգինիոս Հռուֆուսին։ Վինդեքսն օգնության է կանչում Տարակոնյան Հիսպանիայի կառավարիչ Սերվիոս Սուլպիկիոս Գալբային՝ խոստանալով հետագայում աջակցություն տրամադրել կայսր դառնալու համար։ Նույն տարվա մայիս ամսին Բիսանտիումի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում Վերգինիոսի զորքը հեշտությամբ հաղթում է Վինդեքսին, ով ինքնասպան է լինում։ Սակայն, այս ապստամբությունը ճնշելով` Վերգինիոսի լեգեոնները փորձում են կայսր հռչակել իրենց հրամանատարին։ Վերգինիոսը հրաժարվում է դուրս գալ կայսեր դեմ, սակայն լեգեոնների դժգոհությունը և Իսպանիայում Գալբայի դիմակայությունը Ներոնին ծանր կացության մեջ են դնում։

Հռոմի կայսր Ներոնը մեր թվարկության 68 թվականին ինքնասպան է լինում՝ կտրելով իր կոկորդը։

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ներոն» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 251)։

This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Ներոն, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.