Անդրեյ Տարկովսկի

Անդրեյ Տարկովսկին ծնվել է բանաստեղծ և թարգմանիչ Արսենի Տարկովսկու ընտանիքում։ Մանկությունն անցել է Յուրևեց քաղաքում։ Այնուհետև ընտանիքը տեղափոխվել է Մոսկվա, որտեղ հաճախել է միջնակարգ դպրոց։ Հայրենական պատերազմի պատճառով մոր հետ վերադարձել է հայրենի գյուղ, հայրը մեկնել է ռազմաճակատ։ 1943 թվականին ընտանիքը վերստին մեկնել է Մոսկվա։

1951–1952 թվականներին սովորել է Մոսկվայի արևելագիտության ինստիտուտի արաբագիտական բաժնում։ 1952–1953 թվականներին աշխատել է Գունավոր մետաղների և ոսկու համառուսական գիտահետազոտական ինստիտուտում և երկրաբանական խմբերում։ 1960 թվականին ավարտել է Մոսկվայի կինեմատոգրաֆիայի ինստիտուտի ռեժիսորական ֆակուլտետը. աշակերտել է կինոռեժիսոր Միխայիլ Ռոմին։

Տարկովսկու առաջին կինոնկարը «Մարդասպաններ» (1956, ըստ Էռնեստ Հեմինգուեյի) կարճամետրաժ ֆիլմն է։ Նրա դիպլոմային աշխատանքը՝ «Գլանվակ և ջութակ» կարճամետրաժ կինոնկարը (1960), 1961 թվականին Նյու Յորքի ուսանողական ֆիլմերի փառատոնում արժանացել է Գլխավոր մրցանակի։

1962 թվականից աշխատել է Մոսֆիլմ կինոստուդիայում։ Նա «Անտարկտիդա` հեռավոր երկիր» (1959), «Մեկ հնարավորություն հազարից» (1968), «Զգուշացի՜ր, օձեր են» (1979) ֆիլմերի սցենարների հեղինակ և համահեղինակ է։ Նկարահանվել է «Ես 20 տարեկան եմ», (1965), «Սերգեյ Լազո» (1967) ֆիլմերում։ Որպես ռեժիսոր՝ Տարկովսկին համաշխարհային ճանաչման է արժանացել «Իվանի մանկությունը» (1962) լիամետրաժ կինոնկարով, որն արժանացել է բազմաթիվ հեղինակավոր մրցանակների (Վենետիկի միջազգային կինոփառատոնի «Սբ Մարկոսի ոսկե առյուծ» և այլն)։ Հետագայում Տարկովսկու բոլոր ֆիլմերը դարձել են երկրի մշակութային կյանքի նշանավոր իրադարձություններ՝ էապես ազդելով հասարակության հոգևոր զարգացման վրա։ Նրա «Անդրեյ Ռուբլյով» կինոնկարը (1971) ներառվել է կինոյի պատմության 100 լավագույն ֆիլմերի ցանկում։

Ռեժիսորի ստեղծագործության մեջ առավել նշանակալի են «Սոլյարիս» (1972, ըստ Ստանիսլավ Լեմի) և «Ստալկեր» (1979, ըստ Արկադի և Բորիս Ստրուգացկիների) կինոնկարները, որտեղ Տարկովսկին փիլիսոփայորեն վերաիմաստավորել է գրական հիմքերը՝ տալով դրանց նոր հնչողություն։ «Հայելի» (1974) ինքնակենսագրական ֆիլմում արտացոլված են մանկության բազում տպավորություններ (հոր հեռանալն ընտանիքից, կենցաղային դժվարությունները, շրջափակումը Երկրորդ աշխարհամարտի (1939–1945) ժամանակ, միայնակ մոր կերպարը)։

Տարկովսկին բեմադրել է Վիլյամ Շեքսպիրի «Համլետը» (1972, Մոսկվայի Լենինյան կոմերիտմիության անվան թատրոն), Ալեքսանդր Պուշկինի «Բորիս Գոդունովը» (1983, Լոնդոնի «Քովենտ Գարդեն» թատրոն)։ 1982 թվականին մեկնել է Իտալիա. նկարահանել է «Կարոտախտ» (1983) կինոնկարը։ Անհատի զոհաբերման թեման առավելապես զարգացրել է իր վերջին՝ «Զոհաբերություն» (1986, Շվեդիա) ֆիլմում։

Ես չէի կարողանա ապրել, եթե իմանայի իմ կյանքի մասին ամեն ինչ։ Հավանաբար, կյանքը կորցնում է իր իմաստը, եթե իմանում ես՝ ինչպես այն կավարտվի։ Ես, իհարկե, նկատի ունեմ սեփական ճակատագիրը։ Այս իրողության մեջ կա ինչ-որ անհավանական, մարդկային կարողություններից վեր մեծահոգությունն ինչ-որ մեկի, ում առաջ մարդն իրեն մանուկ, անպաշտպան և միաժամանակ պաշտպանված է զգում։ Այս ամենը նրա համար է, որ մեր գիտելիքները լինեն ոչ լիարժեք, որպեսզի չխեղենք անսահմանությունը, որպեսզի հույս ունենանք։

Չիմացությունը վեհաշուք է, գիտելիքը՝ գռեհիկ։

1989 թվականից գործում է Անդրեյ Տարկովսկու անվան հիմնադրամը, 1993 թվականին Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնում սահմանվել է նրա անվան կինոմրցանակ։ 2007 թվականին Իվանովոյում (ՌԴ) բացվել է Անդրեյ Տարկովսկու անվան «Հայելի» միջազգային կինոփառատոնը։ 2009 թվականին Կաննի կինոփառատոնում ներկայացվել է Լարս ֆոն Տրիերի «Հակաքրիստոսը» ֆիլմը՝ նվիրված Անդրեյ Տարկովսկուն։

Մոսկվայի կինեմատոգրաֆիայի ինստիտուտի առջև տեղադրված է Տարկովսկու հուշարձանը (2009)։ Յուրևեց քաղաքում բացվել է Տարկովսկու տուն-թանգարանը։ Տարկովսկու անունով կոչվել է 3345 փոքր մոլորակը։

 

Սերգեյ Փարաջանովի «Աշուղ Ղարիբը» ֆիլմը նվիրված է Անդրեյ Տարկովսկու հիշատակին։

• Անդրեյ Տարկովսկու աշխատանքներ