ऋग्वेद

ऋग्वेद चार मुखेल वेदांमदलो सगळ्यांत पोरनो वेद. यजुर्वेद, सामवेद आनी अथर्ववेद हे हेर वेद आसात. संवसारांतल्या सगळ्या मेळिल्ल्या साहित्यामदीं ऋग्देव सगळ्यांत पोरनो आसा.

ऋग्वेदांतलें ‘ऋग्’ उतर ‘ऋच्’ धातूवेल्यान तर ‘वेद’ उतर ‘विद्’ धातूवेल्यान तयार जालां.ऋग’ उतराची व्युत्पत्ती ‘ऋव्यन्ते’ स्तूयन्ते देवा अनया इति ऋग्’ अशी आसा. ‘ऋग’ म्हळ्यार देवाची तुस्त करपी शब्द रचणूक. विंगडविंगड छंदोबध्द रितीन रचिल्ले हे शब्दरचणुकेक मंत्र म्ह्टात. वेद उतराची व्युत्पत्ती अशी- ‘विध्यते उति वेद: ’ जें जाणून घेवपाचें आसता ताकाच गिन्यान (ज्ञान) म्हण्टात.दोनूय उतरांचो अर्थ: देवतांची तुस्त करपी छंदोबध्द शब्दरचणुकेक गिन्यान म्हण्टात. हे गिन्यान जातूंत एकठांय करून दवरलां, तिका ‘ऋग्वेदसंहिता’ अशें म्हण्टात.

ऋग्वेदसंहितेची मांडावळ दोन तरांनी केल्ली आसा. १. अष्टकरचना आनी २. मंडळरचना.

अष्टकरचना: आठ अध्यायांचें एक अष्टक, अशीं आठ अष्टकां ऋग्वेदांत आसात. वट्ट ६४ अध्याय आसात. दरेका अध्यायाच्या पोट विभागाक वर्ग म्हण्टात. वर्गांत सादारणपणान पांच मंत्र आसात. कांय वर्गांत मंत्र चड- उणेय आसातात. ऋग्वेदसांहितेंत २००६ वर्ग आसात.

मंडळरचना: ही विभागरचना इतिहासीक आशिल्ल्यान पयले रचनेपरस चड म्हत्वाची आसा. हे रचनरप्रमाण ऋग्वेदसंहितेंत वट्ट १० मंडळां आसात. ह्या मंडळांत कांय सुक्तां आनी जायत्यो ऋचा आसात. कात्यायनाच्या सर्वानुक्रमणिकेप्रमाण ऋग्वेदसंहितेंत १० मंडळां आसात. ह्या मंडळांत कामय सुक्तां आनी जायत्यो ऋचा आसात. कात्यायनाच्या सर्वानुक्रमणिकेप्रमाण ऋग्वेदसंहितेंत १० मंडळां, १०२७ सूक्तां; १०५८०१/४ ऋचा; १,५३,८२३ उतरां; ४,३२,००० अक्षरां आसात. तेभायर वालखिल्या नांवांची इकरा सूक्तां आठव्या मंडळांत ४९ ते ५९ क्रमांकांत येतात.तातूंतल्या ऋचेची आंकडो ८० जाता. खीलसूक्त वा परिशिष्ट हे संहितेंत आस्पावलां.

ऋग्वेदांतल्या १० सूक्तांची नांवां अशीं:- १. देवतासूक्तां २.ध्रुवपदसूक्तां ३. कथासूक्तां ४.संवादसूक्तां ५. दानस्तुतिसूक्तां ६. तत्तवज्ञानसूक्तां ७. संस्कारसूक्तां ८. मांत्रिकसूक्तां ९. लौकिकसूक्तां आनी १०. आप्रीसूक्तां.

ऋग्वेदांतलीं ३३ मुखेल दैवतां अशीं:-

सर्गांतल्यो (ध्युस्थ) ११ देवता: सूर्य, ध्यो, वरूण, मित्र, सवितृ, पूषन्, विष्णु, विवस्वत, आदित्य, उषस्, अश्विन्.

अंतरिक्षांतल्यो (मध्यस्थ) ११ देवता- इंद्र, त्रित, अपान्नपात्, मातरिश्र्वन, अहिर्बुध्न्य, अजएकपाद, रूद्र, मरूत्, वायु, पर्जन्य, आप.

पृथ्वीवेल्यो (पृथ्वीस्थ) ११ देवता-अग्नि, पृथ्वी, ब्रह्मणस्पति, धेनु, सोम, ओषधि, वास्तोष्पति, इळा (इडा), ऋत, ऋतु, रात् (ऋग्वेद-१-१३९-११).

स्वर्गांत सूर्य, अंतरिक्षांत उंद्र आनी पृथ्वीचेर अग्नि मुखेल देवता अशें मानलां.

तेत्तीस कोटी देव म्हणपाची चाल ह्या तेत्तीस देवतांवेल्यान पडली आसूंये, अशें मानतात.उषा, त्वष्टा, आदिती, यम, गौरी, त्र्यंबक, पितर, प्रजापति, मन्यु, बृहस्पति, शची, सोम ह् देवता अग्नी-षोम, इन्द्र-वरूण, ध्यावा-भूमि, मित्रा-वरूण सर्या-चन्द्रमस्, सोम-पूषणौ ह्यो जोडदेवता हांचें वर्नन करपि ६० सूक्तां ऋग्वेदांत आयिल्ली आसात. पूण आयज तांचें म्हत्व उणें जावन हेर देवतांचें पूजन चलता.

वेदमंत्री हें अपौरूषेय आसात. तांची खंयच्याच ऋषीन रचणूक करूंक ना, अशी मान्यताय आसा. ऋषीक समाधी अवस्थेंत ह्या मंत्राचें गिन्यान मेळ्ळा अशी समजणी आशिल्ल्यान ऋषीक मंत्रकर्ते न्हय तर मंत्रद्रष्टे म्हण्टात. सगळे वेद हे रितीन उपलब्ध जाल्यात. मंत्र ईश्वराचे निश्वास आसात, अशी कल्पना आसा.

ऋग्वेदाची रचना छंदोबध्द आनी खंयच्याय तरी वृत्तांत केल्ली आसा. दरेक मंत्राक चरण वा पाद म्हण्टात. दरेका चरणांतलीं अक्षरां समान आसतात. दरेक चरणांत तीन वा चार चरण आसतात.

ऋग्वेदाच्या मुखेल सात छंदांक- गायत्री, उष्णिक, अनुष्टुभ्, बृहती, त्रिष्टुभ, पंक्ति आनी जगती म्हण्टात. ऋग्वेदांतल्या १०५८० मंत्रांमदले १५०० मंत्र वयल्या सात छंदांत आसात. उरिल्ले मंत्र, अतिजगती, शाक्वरी, अतिशाक्वरी अष्टि, अत्यष्टि, धृति, अतिधृति, एकपाद, व्दिपाद, ककुभ्, प्रगाथबार्हत, महाबार्हत छंदांत रचल्यात.

ऋग्वेदांत मुखेल रूपान यज्ञांतल्या देवतांची तोखणाय, वर्णनां, प्रार्थना आतल्यात. आर्य लोकांच्या तत्त्वज्ञानाचे विचार हातूंत दिसतात. पावस,वत, जंगलां आनी हेर सैमाच्या घडणुकांचीं काव्यमय वर्णनां, पुरूरवा, उर्वशी, यम, यमी हांचीं आख्यानां आसात.

ऋग्चेद काळांतल्या लोकांक संस्कृतायेच्या उदरगतीक लागपी अर्र्क थीरपण आसलें.शेतकाम करप, गोरवां पोसप, धातुकाम करपाची कला, तरसादी, भाले, रथ, वाध्यां, फातरमाती आनी लोखणाचीं सुंदर घरां घडोवपाचें गिन्यान, रस्ते, बांयो, पूल, गांवाभोंवतणचो कोट बांदपाचें गिन्यान तांकां आसलें. गोरवांचे गिरेस्तकायरचीं वर्णनां करपी ऋग्वेदांतली जायतीं सरूक्तां त्या काळांत भूंयधनापरस पशुधनाक दिवपांत. येवपी म्हत्व दाखयतात. वेपार येरादारी करपाक लागपी दुचाक्यो, बैलगाड्यो, घोड्यागाड्यो त्यावेळार आसल्यो. शंभर ओल्यांच्या व्हड्याचें वर्णन तातूंत आयलां (१-११६-५).

मेस्तपणाकय खूब ऊंच मानताले. ‘त्वष्टा’ ही ह्या कामाची देवता. १०० दारां आशिल्ल्या नगराचो उल्लेख ऋग्वेदांत मेळटा. बायल ‘उलना’ (लोकर) चें विणकाम करतालीं. दादल्यांक बायलांक उंची वद्त्रांची आवड आशिल्ली. भांगराचो वापर खूब जातालो. ‘निष्क’ नांवाचे भांगराचें नाणें अस्तित्वांक आशिल्लें. वस्तुंच्या बदलाक वस्तू दिवपा=-घेवपाचो वेव्हार चलतालो.

ऋग्वेदांत खासगी संपत्तीची वांटणी कशी आसची, हे विशीं इत्सा परगटायल्या. दान दिवप व्हडपणाचें लक्षण मानलां. स्वर्गांत वतलो जाल्यार रीण पावोवंक जाय अशी कल्पना मांडल्या.

ऋग्वेद काळांत भास, लेखन आनी गणित हातूंत ह्या लोकांची बरीच डदरगत घडिल्ली.दशांक पध्दत ह्याच काळांत सुरू जाली. गणितांत क्रांती घडोवपी ‘शून्याची कल्पना’ ह्या लोकांचे बुध्दीची तांक दाखयता, अशें जाणकार मानतात.

घरांतले चलयेक वा बायलेक आपलें मत मांडपाचो पुराय आधिकार आसलो. वयांत यरतकच ब्रह्मचारी व्रत आपणावन बरो उपदेश करप वा लग्नाखतीर घोव वेंचप हेविशीं तांकां पुराय मेकळीक आसली. घरांतल्या मांय, मांव, देर, धूव, नणंद, नोकराचेर, बायलेचो पुराय अधिकार आसलो. लोक नितीन वागताले. कोणेय आडमार्ग आपणायल्यार ताका वा तिका ते गजालीपसून परावृत करपाक देवाची प्रार्थना करताले. सोरो, जुगार असल्या वेसनां पसून पयस रावचेपासत उपदेश करताले.

ऋग्वेदांत मनीसपणाच्या उदात्त कल्पनेचे जें स्फुरण जालां ते कल्पनेक पुरूषसूक्तांत थारो मेळ्ळो. पुरूषसूक्तांत देवाक पुरूष म्हळ्यार मनीस अशें म्हळां. मनशाक येदें व्हडपण फाव जाता, असो ताचो अर्थ जाता. नीती-अनितीची कल्पना तांणी वेवस्थित मांडली. ऋषींनी ‘एकं सत्’ म्हूण दिसून आयिल्लें भावना निर्माण जाली. एकात्मभाव म्हळ्यार अमरत्व अशें म्हणून इहलोक आनी परलोक हांचो संबंद जोडलो. तेपासत लोक मरणाक भिना जालो आनी धर्तरेक स्वर्ग मानपाक लागले.

ऋग्वेदांत सोमयागाक खूब म्हत्व आसा. सोम ही वृष्टीची तर अग्नि ही उजवाडाची कुरू मानल्या. वत आनी पावस हांकां लागून सजीव सृश्ट चलता, अशें तांकां दिसता.

ऋग्वेद काळांतले लोक संवसारांतल्या खंयच्याय राश्ट्रापरस चड सुदारिल्ले. ते बळिश्ट,बुदवंत, गिरेस्त आनी सुखी आसले. धर्तरेचेर आपली सत्ता, धर्म चलचो म्हूण तांणी यत्न केलो (कृण्वन्तो विश्र्वमार्यं). पूण कोणाच्याच स्वातंत्र्याचेर बंधनां घालींनात. सगळ्यांक वांगडाक घेवन मुखार वचपाचो हावेस तांणी बाळगिलो.