काव्यलक्षणां

भामह सादारणपणान इ.स.च्या सातव्या शेंकडयांत जावन गेले.ताका रविलगौमिपुत्र ह्या नांवान वळखताले.ताचो प्रसिध्द ग्रंथ म्हळ्यार काव्यालंकार हांकाच भामहालंकार अशें म्हण्पाची चाल आसा.काव्याची व्याख्या भामहान दिल्या ती अशी.

शब्दार्थो सहितौ काव्यम

काव्याची व्याख्या दितना भामहान काव्याचें लक्षणा दिल्या ती अशी एकठांय हाडिल्ले शब्द(उतर) आनी अर्थ म्हळ्यार काव्य.काव्याक सोबीत करपी 38(शब्द आनी अर्थ) अंलकाराचेताणें विवचेन केला.काव्याची लक्षणां दिता आसतना शब्द आनी अर्थ हाका म्हत्व दिला.शब्द आनी ताच्या अर्थाचो जेन्ना समतोल जाता.तेन्ना तें बरें काव्य.तो म्हण्टा फक्त काव्याची रागोळी घालप म्हळ्यार तें बरें काव्या न्हय.त्या शब्दाक अर्थ आसपाक जाय.शब्दाक जितले म्हत्व आसता.तितलेच म्हत्व ताणें त्या शब्दाच्या अर्थाक दिलां।

भरतमुनी दुसऱ्या शेंकडयांत जावन गेलो.ताणें नाटयशास्त्र हो ग्रंथ बरयला.पयलीच्या काळार नाटक काव्याच्या माध्यमांतल्यान सादर जाताले.ताणें ह्या ग्रंथात नाटक कशें आसचें वा बरोवचे तें सांगला.

नाटयम् रसात्मकम काव्यम

ह्या व्याख्या प्रमाण ज्या नाटकांच्या माध्यमातल्यान रस प्राप्त जाता.ते सगळ्यात श्रेष्ठ काव्य.भरतमुनी रस चड म्हत्व दिलो आसा.

9व्या शेंकडयांत जावन गेल्या ह्या आचार्यान कांव्यालकारान हो ग्रंथ बरयला आनी ताणें दिली काव्याची व्याख्या काव्यांलकार ह्या ग्रंथांत मेळटा.शब्दाच्या भाशेनुच ताचो अर्थ दोगाकूय तितलोच म्हत्व दिला. कवितेच्या शब्दाचो अर्थ कवि बरो अर्थ.सुर,लय,ताल, ह्या काव्यलक्षणां म्हत्व दिला

ननु शब्दाथौ काव्यम

शब्दाच्या भाशेनुच ताचो अर्थ दोगाकूय तितलोच म्हत्व दिला. कवितेच्या शब्दाचो अर्थ कवि कल्पीत आसता.इतिहासांतल्यान थोडया प्रसगांक वा वस्तूक कवि आपल्या कल्पनेच्या माध्यमातल्यान कवि नवीन रुपान प्रकट करता.रुद्रट शब्द,अर्थ,कल्पना ह्या काव्य लक्षणाक म्हत्व दिला.

दण्डी हो इ.स. च्या आठव्या शेंकडयात जावन गेलो.दण्डीचो काव्यादर्श हो साहित्यशास्त्रावेलो ग्रंथ आनी ह्या ग्रंथांत ताणें काव्याची व्याख्या अशी दिल्या.

शरीर तावादिष्टार्थव्यवच्छिन्ना पदावली

इष्ट अर्थान हालोवन उडोवपी पदावली हेच काव्याचे शरीर जावन आसा.इष्ट म्हळ्यार जो बऱ्या अर्थान काळजाक भेडपी,हालोवन उडयता तें काव्याचें शरीर जावन आसा.कवितेंतल्यान जर बरो अर्थ आयलो जे वाचून काळीज हाल्लो जाल्यार ती बरी कविता.काव्यलक्षणा सांगता आसतना .

मम्मट 11 शेंकडयांत जावन गेलो.ताणें काव्यप्रकाश,शब्दव्यापार,विचारसंगीत रत्नावली अशें तीन ग्रंथ बरयल्यात.ताणी काव्याची दिली व्याख्या आमका तांच्या काव्यप्रकाश ह्या ग्रंथांत मेळटा.

ततू अदोषौ सगुणौ अनंलकृती पुनःकवापि

मम्मट शब्दरचनेक मान्यताय दिता.मम्मटाचे म्हणे प्रमाण काव्य अशी शब्दांची रचना जावन आसा जातूंत दोषाचो अभाव ,गुणाचो उचित समावेश आनी अंलकाराचो चमत्कार जातूंत आसता ती बरी कविता.बरें वर्णन केल्यार अंलकाराचो अभाव जरी आसल्यार काव्याक कांयच फरक पडना.सरस वर्णन भोव म्हत्वाचें आसा.

जगन्नाथ इ.स.च्या सतराव्या शेंकडयाच्या सुरवातिच्या काळ खंडात जावन गेलो.रसगंगाधर हो ताचो म्हत्वाचो ग्रंथ जावन आसा.ताणें दिल्या काव्याची व्याख्या आमकां ताच्या ह्या ग्रंथाम पळोवपाक मेळटा.

रमणीयार्थ प्रतिपादक शब्द काव्यम

वामन म्हण्टा की काव्याचो आत्मो म्हळ्यार रीती.रीत म्हळ्यार एक पद्दत

रमणीय अर्थान भारिल्ले काव्य म्हळ्यार बरी कविता.आपल्या रमणीय अर्थान आनंद दिवपी शब्दरचना म्हळ्यार श्रेष्ठ काव्य.जगन्नाथ काव्य लक्षणां सांगतना बरें शब्द आनी बरें अर्थ हांका म्हत्व दिता.

उद्भटा् बरोबर सर्त करपी म्हण नामना मेळयिल्लो वामन आठव्या शेंकडयात जावन गेलो.काव्यालंकारसुत्रावृतू हो ताचो म्हत्वाचो ग्रंथ.ह्या ग्रंथात तो म्हण्टा.

रीति रात्मा काव्यस्य

काव्याचो आत्मो म्हळ्यार रीती.रीत म्हळ्यार एक पद्दत.कविता एक पध्दतीन बरोवपाक जाय.कवितेंत सुर,लय,ताल,अलंकार आसपाक जाय.वामन रीतीक आनी अलंकार ह्या काव्या लक्षणांक म्हत्व दिता.काव्याचे सारभुत तत्व अलंकारात आसा.अलंकार म्हळ्यार सौंदर्य.सौंदर्य म्हळ्यार बऱ्या गुणांनि भरिल्ली आनी दोषापासून मुक्त आशिल्ली कविता.

शब्दार्थो निदीेेषो सगुखो प्रायःसालंकाराे च काव्य

काव्य ही शब्दार्थमय रचना जावन आसा जी गुणांन भरिल्ली.अकंकार,रीत,रसान भरिल्ली आसा.दोषापसुन मुक्त आसता.वाग्भट शब्द,अर्थ,गुण,अलंकार,रीत,रस,दोषमुक्त हाका म्हत्व दिता.

पंडित विश्वनाथ 14 व्या शेंकडयांत जावन गेल्ले.ताणीं साहित्यदर्पण हो ग्रंथ बरयलां आनी ह्या ग्रंथात ताणी काव्याची व्याख्या दिल्या ती अशी.

वाक्यम रसात्मकम काव्यम

वाक्यांत रस आसल्या शिवाय कविता पुराय जायना.रसा बगर काव्या पुण्यात्वा कडेन पावना.काव्याचि रस म्हळ्यार आत्मो हो जिविताचो आधार.ताणी रस ह्या काव्य लक्षणाक म्हत्व दिला.

काव्यस्य आत्मा ध्वनि

आनंदवर्धन काव्याचो आत्मो ध्वनी अशी वेगळी बाजू सांगल्या.इतले दीस काव्याचो आत्मो रीती,सौंदर्य अशें तरेतरेचे वाद काव्यशास्त्रांत तणासारके मातून राविल्ले.पूण आनंदवर्धनान एकाच बणांत आत्मा्याक पयस करुन धव्नाची स्थापना त्या जाग्यार केली.आनंदवर्धनान अर्थत्वाक आत्म्याचो रुपकार दिलो.अर्थाचे दोन अर्थ लोकांक खबर आशिल्ले.वाच्य आनी लक्ष्य पूण आनंदवर्धनान ह्या दोनापरस आनीक एक अर्थ आसा तो म्हळ्यार व्यंग्यार्थ अशें सांगले.