Jemẽ

Ko tetã pehẽngue Ásiape oĩva ojejuhu Macheréke-pe, amo yvyapy Arávia ipehẽngue ñembyguápe, omohembe'ýva hese para Árave, parapyte Andẽ pegua ha para Pytã, Ásiape. Ypa'ũ Sokótara, ko tetã ypa'ũ tuichavéva, ojejuhu yvyrusu Áfrika rembe'ýpe. Yvy rupi, omohembe'y hese tetãnguéra Omã ha Arávia Saudíta. Ko tetã añónte upe tetã oporokuáiva jekopytyjoja rupi Arávia yvyapýpe. Itavusu ha itáva tuichavéva niko Sana. Araveñe'ẽme, ko tetã réra (يمن yaman) he'ise «akatúa».

Tavakuairetã Jemẽ
{{{nombre_común}}}
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: Tupã, Tetã, Ñepu'ã, Joaty
Tetã Momorãhéi: Nashīd al-Yaman al-waṭanī (Tavakuairetã Joaju) Nerehendúirõ
Tavusu	Adén (sapy'agua) Sana (de jure, ocupado)
Táva tuichavéva	Sana
Ñe'ẽ tee	Araveñe'ẽ
Tetãygua réra	Jemẽygua
Tekuái reko	Tetã rekuái ndateéiva (Tetãygua oñoraiõ 2014 guive)
Mburuvicha (Adén) Ñepu'ã ruvicha (Sana)	Abdulrabuh Mansur al Hadi Mahdi al-Mashat
Tetã Amandaje	Parlamento de Yemen
Sãso  • Mburuvi  • Tavakuairetã  • Ñembojoaju  • Jemẽ retãygua ñorairõ	Mburuvi Otománo pegua 1 jasypateĩ 1916 10 jasykõi 1968 22 jasypo 1990 2014-ko'ãga
Yvy apekue	Ñemoĩha 50.º
• Opaite	527968 km²
• Y (%)	0 km²
Tembe'y	1746 km
Y rembe'y	1906 km
Yvyty yvatevéva	Jabal an Nabi Shu'ayb
Ava hetakue	Ñemoĩha 48.º
• Hetakue	29 394 778 hab. (2019)
• Typy'ũ	55,6 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 114.º
• Opaite (2019)	US$ 85.930 sua
• Per cápita	US$ 2.715 dólar
PIB (nominal)	Ñemoĩha 127-pe.º
• Opaite (2019)	US$ 34.320 sua
• Per cápita	US$ 944 dólar
IDH (2020)	0,470 (179.º) – Ivai
Viru	Rial yemení (YER)
Ára	UTC+3
• Arahakúpe	ndorekói
ISO Jehero	887 / YEM / YE
Tetã renda tee Ñandutíme	.ye
Tetã pumbyry papapy	+967
Tetã puhoe papapy	7OA-7OZ
COI Jehero	YEM
Atyvete ONU, Liga de Estados Árabes
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Tavakuairetã Jemẽ ko'ãgagua oñepyrũ ary 1990-pe, ojoajúvo rire umi mokõi tetã, peteĩ héra Jemẽ Tavakuairetã Árave (Yvate Jemẽ) ha ambuéva héra Jemẽ Tetarã Retã Jokopytyjojápe (Ñemby Jemẽ). Yvate Jemẽ oñemosãso 1918-pe, oiko aja Mburuvi otománo yvy ñemboja'o, ha Tavetã Joaju oñembojára ko tetã pehẽngue ñembyguáre ary 1967 meve, upe rire oiko aipo yvýgui Ñemby Jemẽ. Ã mokõi tetã oñembojoaju hekópe oiko hag̃ua chugui ko Tavakuairetã Jemẽ amo ary 1990-pe. Jemẽ retãyguakuéra oñorairõ sapy'ami ary 1994 aja omomba hag̃ua ñepu'ã ombojeiséva hetã. Ary 2000 aja, Jemẽ ha Arávia Saudíta ijokopyty porã omoha'anga hag̃ua hetãnguéra rembe'y tee.

Jemẽ ha'e niko tetã ne'ĩra oñemoporãmbaite, ha upe mboriahuvéva Kuarahyresẽ Aguĩguápe. Karai Ali Abdullah Saleh oiko ramo Jemẽ imburuvicháicha, oje'e kuri ko tetãgui oime akue mondaha rekuái ñesãmbyhýpe (cleptocracia).

Oñepyrũ guive upe "Arapoty Árave" (ñepu'ã guasu oiko opa rupi umi tetã árave rehe), 2011 arýpe , Jemẽ rekái ojeka, ojehecha sorokue oñepyrũ tetãyguakuéra ohopávo táva tapekuérape oñemoĩ hag̃ua mboriahu rekóre, mba'apo'ỹre, tetã remimono'õ ñemondáre ha upe mburuvicha Saleh ojaposéva rehe, ha'e katu omoambuese kuri hetã léi guasu ani hag̃ua osẽ va'erã hetã rekuáigui, upéicha ha'e akóinte oisãmbyhýta Jemẽ rehe. Oiko rire upéva, tetã ruvicha Saleh osẽ hetã rekuáigui ha oñeme'ẽ tetã mba'e upe tendota ombueviávape, karai Abd Rabbuh Mansur al-Hadi, ára 21 jasykõi 2012 tetãyguakuéra oiporavo hekópe chupe imburuvicharã, ha'e año oiménte ojeporavo hag̃ua. Ndaikatúi ojejapo jepe ojeporavoháicha ã mokõi aty Houthi kuéra ha Al-Islah oñepyrũgui oñorairõ, upéicha avei aty oporombokyjéva Al-Qaeda oñepyrũ omomba'ese ko tetã yvýre. Jasyporundy 2014 aja, Houthi kuéra oñemomba'e Sana távare, ha upe riremi ko atyete oñemoĩ tetã ruvicháicha peteĩ golpe de estado rupive. Upéicha oñepyrũ Jemẽ retãygua ñorairõ, tetã Arávia Saudíta oike avei ko ñorairõme ani hag̃ua karai al-Hadi ndaipu'akái.

Arávia Saudíta, ary 2015 guive, ndohejái toike Jemẽ retãme tembi'urã ambue tetãgui, upéicha ojehecha hetaite Jemẽ retãygua ohasa'asy vai ko'ãga ndaijojáiva.

•   Wiki Commons oguereko ta'ãnga Jemẽ reheguaCommons.
• Jemẽ rekuái
• Jemẽ retã marandukuéra