Malásia

Itavusu ha itáva orekovéva tapichakuéra ipype ha'e táva Kuala Lumpur, hákatu táva Putrajaya ha'e Malásia rekuái renda tee.

Malásia
Malásia
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: «Bersekutu Bertambah Mutu» (Malájo ñe'ẽme: ‘Joaju hína mbaretekue’)
Tetã Momorãhéi: Negaraku Nerehendúirõ
Tavusu	Kuala Lumpur Putrajaya [1]
Táva tuichavéva	Kuala Lumpur
Ñe'ẽnguéra	Malájo ñe'ẽ
Tetãygua réra	Malásiagua, malájo
Tekuái reko	Porokuái peteĩme léi guasúre joatýpe poravopyre
Yang di-Pertuan Agong Sãmbyhyhára peteĩha	Abdullah al-Haj Ismail Sabri Yaakob
Tetã Amandaje	Parlamento de Malasia
Sãso  • Oñembokuaa  • Joaty	Tavetã Joaju pegua 31 jasypoapy ary 1957 16 jasyporundy ary 1963[2]
Yvy apekue	Ñemoĩha 67.º
• Opaite	330 803 km²
• Y (%)	0,3 %
Tembe'y	2742 km
Y rembe'y	4675 km
Yvyty yvatevéva	Monte Kinabalu
Ava hetakue	Ñemoĩha 46.º
• Hetakue	29628392 hab. (2013)
• Typy'ũ	69 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 27.º
• Opaite (2016)	US$ 913.593 sua
• Per cápita	US$ 28.490
PIB (nominal)	Ñemoĩha 35.º
• Opaite (2016)	US$ 375.633 sua
• Per cápita	US$ 12.127
IDH (2015)	0,789 (59.º) – Iporã
Viru	Ringgit (MYR)
Ára	UTC+8
ISO Jehero	458 / MYS / MY
Tetã renda tee Ñandutíme	.my
Tetã pumbyry papapy	+60
Tetã puhoe papapy	9MA-9MZ, 9WA-9WZ
COI Jehero	MAS
Atyvete Tetãnguéra Ñembojoaju, APEC, ASEAN, ONU, Cons. Seguridad ONU[3]
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Ko tetã ojejuhu Ásia ipehẽngue ñemby kuarahyresẽme, oñemyasãi yvy apekuére mboja'opyre mokõi pehẽnguére upe para Ñemby Chína rehe. Tetã pehẽngue hérava Malásia Yvyapýgua ojejuhu upe yvyapy malájo ha ijerére ojejuhu yvate gotyo tetã Tailandia ha ñemby gotyo tetã Singapúra. Tetã pehẽngue hérava Kuarahyresẽ Malásia ojejuhu ypa'ũ Vonéo ipehẽngue yvatépe ha ijerére ojejuhu ñemby gotyo tetã Indonésia ha yvate gotyo ojejuhu tetã Mburunéi.

Joaty Malásia pegua oñemohenda 13 tetãvore ha mbohapy yvy joatýgua rupive, upéicha ijyvy apekue ohupyty amo 330 803 km². Ipype oiko amo 27 sua tekovekuéra. Ko tetã oĩ ekuato hi'aguĩ ha hi'árahakumeméva.

Malásia ruvicha ha'e hína mburuvichavete Yang di-Pertuan Agong, ha Malásia rekuái ruvicha ha'e upe Sãmbyhyhára peteĩha. Malásia rekuái reko oho amandaje rapére.

Ko tetã oñepyrũnte, tetã ñembojoajupyre ramo, ary 1963-pe; ijyvy apekue, oĩ akue Tavetã Joaju ipoguýpe sa'ary XVIII guive isãso meve, oñemohenda akue hetaite kolónia ambuéva pe ary 1963 peve. Tetã pehẽngue hérava ko'ãga Kuarahyresẽ Malásia oñemohendákuri heta tetã ambuéva, ojehero akue Malásia Vyretáña pegua, opa peve ko kolónia ary 1946-pe, ha oñemohenda jey Malásia Joaty ramo. Ko kolónia ohupyty isãso ára 31 jasypoapy ary 1957-pe. Singapúra, Sarawak, kolónia Yvate Vonéo ha Joaty Malásia pegua oñembojoaju ojapo hag̃ua ko tetã ko'ãgagua "Malásia" upe ára 16 jasyporundy ary 1963-pe. Hákatu iñepyrũ guive hetaite Malásia ha Indonésia oñorairõ ha Joaty Malásia pegua omosẽ Singapúra ijyvy apekue teégui ára 9 jasypoapy ary 1965-pe.

Sa'ary XX ipehẽngue mbytegua mokõiha guive, ko tetã imba'eheta pya'e ha tuicha oñemongakuaa. Jekakuaa oiko ko tetãme umi ary 1980 ha 1990 mbytépe, ohupytymeméva 8 % umi ary 1991 ha 1997 mbytépe, ombopyahu tetã Malásia ha omoporãve opaichagua apoha ko tetãme. Malásia ijyvy apekue oñehembe'ýgui upe ypo'i Maláka (mokõi tetã ambuéva ndive), mba'eguasuite ñemu tetã ambuére Malásiape guarã. Malásia ha'ékuri avei upe omoñemúva tenondegua mba'ekuéra estáño, aysy ha pindo ñandyry opaite yvýgui. Umi tembipuru apoha róga opaichagua oipytyvõite ko tetã viru remimono'õre. Malásia ijyvy apekue ojehecha avei tekove'etaita guasu, opaichagua mymba ha ka'a, ha ojeikuaa Malásia ha'eha peteĩ umi 17 tetãgui ijyvy apekuére ojehecha tekove'etaita guasuitereíva.

Haimete opa Malásia ypykuekuéra ha'ehína upe te'ýi malájo pegua. Oime avei hetaite tapicha ijypykue Chína Tekoha Tetã pegua ha Índia pegua. Pe malájo ñe'ẽ ha'e hína tetã iñe'ẽ teéva ha Islã ha'e tetã ijeroviapy teéva. Oñeñe'ẽ avei ingleñe'ẽ, chinañe'ẽ ha tamil.

 

Amo ary 1850 karai Vyretáña pegua hérava George Samuel Windsor Earl he'i ikatu ojehero umi ypa'ũ Indonesia pegua Melayunesia térã Indunesia ramóicha, oiporavókuri jehero peteĩha.

Peteĩ yvyra'angápe ojejapo ary 1914-pe ojehecha Insulindia. Filipina retãme haimete oipuru ko téra Insulindia ombohero hag̃ua upe ypa'ũ aty. Haimete ojeipuru avei Langkasuka, tetã ymaguareitégua oĩ akue ko yvýpe.

Ko téra "Malaysia" ojeipuru ary 1963 guive, Singapúra, Sarawak, kolónia Yvate Vonéo ha Joaty Malásia pegua oñembojoajúvo ojapo hag̃ua ko tetã ko'ãgagua. Ojeipurúramo jepe ko téra ymagua ojehero hag̃ua heta tenda ambuéva Ásia ipehẽngue ñemby kuarahyresẽme.

•   Wiki Commons oguereko ta'ãnga Malasia reheguaCommons.
• Talkmalaysia, ñanduti renda oikuaaukáva Malásia marandukuéra