Antía Cal: Pedagoga galega

Co seu home, Antón Beiras García, fundou na década dos 60, en Vigo, a Escola Rosalía de Castro, dirixida por ela, onde puxo en práctica as novas técnicas recomendadas pola Organización das Nacións Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura (UNESCO), os métodos do suízo Johann Heinrich Pestalozzi e outros recursos propios do movemento contemporáneo da Escola Nova europea. Na escola Rosalía de Castro dedícaselle unha atención especial á lingua e cultura galegas.

Antía Cal

Biografía
Nacemento	18 de abril de 1923 A Habana, Cuba
Morte	30 de marzo de 2022 (98 anos) Meira, España
Datos persoais
País de nacionalidade	España
Educación	Universidade de Santiago de Compostela
Actividade
Ocupación	pedagoga
Lingua	Lingua galega e lingua castelá
Familia
Cónxuxe	Antón Beiras García
Fillos	Beatriz Beiras Cal, Antón Beiras Cal, Hixinio Beiras Cal, Antía Beiras Cal
Parentes	Xosé Manuel Beiras (sobriño)
Premios  Orde Civil de Afonso X o Sabio
Sinatura

Antía naceu na emigración cubana. Foi unha dos tres fillos (con Armando e Pepe) de Vicenta Vázquez e Xosé Cal Reigosa, naturais de Muras (Provincia de Lugo). A súa familia era a do Mesón, e a ela coñecíana como Tita do Mesón. Na Habana asistiu ao Plantel Concepción Arenal do Centro Galego.

Aos nove anos de idade (en 1932), regresou a Galiza, no buque Cristóbal Colón, coa nai e irmáns, á casa dos avós maternos, nó lugar muresán das Aguias. O pai quedou a traballar na Habana, nunha casa de empeños da súa propiedade. Os rapaces foron estudar o bacharelato ao colexio mixto Dequidt da Coruña.

En 1939 trasladáronse a Santiago de Compostela, alí estudou comercio, que era a vontade do proxenitor. Fixo tamén maxisterio e despois matriculouse na Universidade, onde fixo Filosofía e Letras. Nese tempo coincidiu en Muras co lingüista Anibal Otero. Licenciouse en 1945.

O día de San Pedro de 1947 casou co oftalmólogo Antón Beiras García, galeguista, ao que coñecera en 1944 nunha librería, irmán de Manuel Beiras. Foron a vivir a Vigo, ao Edificio Sanchón, onde Antón tiña a consulta. Tiveron catro fillos entre 1949 e 1957: Hixinio, Antía, Antón e Bea.

A raíz do estrabismo dunha das fillas do matrimonio, a partir de 1954 decidiron facer viaxes por Europa, para buscar unha solución e facer investigación sobre esta enfermidade ocular. Nunha desas viaxes pararon en Xenebra, alí leu no xornal que nun edificio estaban ordenando o legado do pedagogo Johann Heinrich Pestalozzi, por quen Antía tiña especial admiración grazas á súa loita a prol da educación das mulleres, e alí acudiu durante dez días. Un profesor dese centro púxoa en contacto cunha alumna súa que estaba en París, na UNESCO.

Fixeron gran amizade con Roderick Price Mann, xefe do Cable Inglés en Vigo, que os axudou nos novos proxectos profesionais. Desde ese momento comezaron a facerse máis intensos os seus contactos cos círculos da pedagoxía europea. Mandaron ós seus fillos a estudar a educación primaria ao Reino Unido. Estas visións e experiencias impulsaron a Antía Cal a fundar a Escola Rosalía de Castro.

Escola Rosalía de Castro

En 1961 fundou en Vigo a Escola Rosalía de Castro, onde puxo en práctica as novas técnicas pedagóxicas recomendadas pola UNESCO, cun ensino completamente bilingüe castelán-inglés e con aulas que levaban os nomes de Rosalía de Castro, Bertrand Russell, Alexandre Bóveda, Marie Curie, Carlos Maside, Maria Montessori, Castelao, Eduardo Pondal, Luís de Camões, mariñeiros ou labregos. En setembro, que foi cando comezou o curso, a escola tiña tres profesores e 38 alumnos e localizábase na céntrica rúa Pizarro. Ao ano trasladaríase á Gran Vía e en 1976 á parroquia de Bembrive.

O seu proxecto educativo baseábase nas seguintes premisas: coeducación; dispoñibilidade lingüística na idade cero co establecemento dunha segunda lingua; psicoloxía evolutiva; intervención e participación de alumnado-profesorado-sociedade; coxestión e responsabilidade compartida; sumo tacto respecto das uniformidades; a escola como fábrica de pensamentos, razoamentos, creación e flexibilidade; áreas interdisciplinarias no estudo da ciencia e traballo en equipo.

O 1 de abril de 1968 Antía Cal enviuvou. Desde 1969 foi periodicamente a Barcelona e entrou en contacto coas Escolas de Verán Rosa Sensat, creadas por Rosa Sensat i Vila (1873-1961), núcleo de renovación pedagóxica, traballando coa pedagoga Pilar Benejam. O aprendido alí e a relación establecida con ese centro axudoulle a mellorar a preparación dos mestres e mestras do seu propio colexio. A Escola Rosalía de Castro foi pioneira na introdución da lingua galega no ensino.

Escribiu en 1955 O libro dos nenos. Enciclopedia pro neno galego que gañou o Premio do Lar Gallego de Caracas en 1958 e permaneceu inédito ata 2018, cando o publicou a Deputación de Lugo. Así mesmo, foi coautora de O arte para os nenos, inédito, tamén, durante anos, ata que o publicou Laiovento en 2017. En 1973 dirixiu un libro escrito polos alumnos da súa escola: Os nosos poemas.

 

• Este camiño que fixemos xuntos. Autobiografía. Editorial Galaxia, 2006.
• O arte e a súa historia. Xunto co seu marido Antón Beiras. Edicións Laiovento, 2017.
• O libro dos nenos, Deputación de Lugo, 2018.

• Dous centros públicos de ensino levan o seu nome, o CEIP Antía Cal Vázquez de Muras e o CRA Antía Cal de Gondomar.
• Foi viguesa distinguida no ano 2002.
• Concedéronlle o Pedrón de Ouro en 2004.
• En 2011 o Concello de Vigo púxolle o seu nome a unha pequena rúa do barrio de Lavadores.
• A Fundación Otero Pedrayo deulle o Premio Trasalba en 2012.
• Foi Premio de Igualdade Ernestina Otero en 2015, do Consello Municipal da Muller e a Concellería de Igualdade do Concello de Vigo.
• Foille outorgada a distinción de filla adoptiva do Concello de Muras en 2016.
• Tamén en 2016, estreouse o filme documental biográfico "Tita: A palabra xusta", dirixido por Miguel Piñeiro.
• Recibiu o Premio Otero Pedrayo no ano 2018.

• Orde civil de Afonso X O Sabio coa categoría de Encomenda con Placa no ano 2022.

Wiki Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Antía Cal

Bibliografía

Vídeos externos

Galegos. Antía Cal (2014). TVG.

Ligazóns externas

• Antía Cal Vázquez en galegos.galiciadigital.com.
• Porteiro, María Xosé (27/5/2012). "Antía Cal, y punto". El País (en castelán). 
• Veiga, Marta (4/6/2018). Antía Cal: "Díxenlle a meu pai que era unha inxustiza que eu quedase na casa a fregar e os meus irmáns, non" El Progreso.