Gwiyannan, an fòrm lonng Répiblik koopérativ di Gwiyannan, an annglé Co-Operative Republic of Guyana, ansyennman Gwiyann britannik, sa roun Léta di Commonwealth ki sitchwé an Lanmérik di Sid.
Répiblik koopérativ di Gwiyannan Co-operative Republic of Guyana (en) | |
---|---|
A osi sèl Léta sidanmériken ki ganyen kou lanng ofisyèl annglé-a. Lokalizé o nò di lékwatò-a men annan tropik-ya, li ka dispozé di lakot asou loséyan Atlantik-a. Gwiyannan-an sa antouré à lès-a pa Sourinanm-an, o sid é o sid-lwès pa Brézil-a épi à lwès-a pa Vénézwéla. A trwézyenm pli piti péy-a di Lanmérik di Sid-a é li ka fè parti dé pli pov. Gwiyannan-an sa roun di Dé dannyé péy-ya asou kontinan anmériken-an koté kondjwit-a ka fè so kò di koté gòch.
Gwiyannan ka signifyé « latè ké dilo abondan » an lanng arawak-a. Péy-a sa karagtérizé pa so vas danbwa tropikal ki diséké pa patché flòv-ya, krik ké chit dilo, notanman chit-ya di Kaieteur asou flòv Potaro. Tepuys di Gwiyannan sa sélèb pas li enspiré ronman-an d'Arthur Conan Doyle "Le Monde perdu", an 1912.
Kapital-a di Gwiyannan, Georgetown, sa sitchwé asou lakot atlantik-a é ka konté anviron 245 000 zabitan.
Lòské pronmyé Éropéyen-yan rivé annan réjyon-an otour di 1500, Gwiyannan-an té abité pa Arawak-ya, tribi-ya di pèp Karayb ké Anmérendjen. Byen ki Gwiyannan-an té apèrsouvwè pou pronmyé fwè-a pa Christophe Colomb pannan so trwézyenm vwayaj (an 1498), li pa té kolonnizé pa Éropéyen-yan anvan ki Néyèrlandé-ya ka établi laba an 1616 trwè kolonni séparé ; Essequibo (1616), Berbice (1627), ké Demerara (1752). Koumannman-an té asimen pa Britannik-ya bò'd finisman-an di xviiie syèk ké Néyèrlandé-ya té fòrmèlman sédé téritwè-a an 1814. An 1831, trwè téritwè-ya divini roun sèl é menm kolonni britannik anba non-an di Gwiyann britannik.
An 1953, roun nouvèl konstitisyon établi soufraj inivèrsèl-a. Élègsyon-yan d'avril 1953 ka bay roun majorité o People's Progressive Party, ki jijé tròp à goch pa Biro dé Kolonni. Parmi pronmyé lalwa-ya di nouvèl gouvèlman ka figiré lobligasyon-an pou antrépriz-a di roukonnèt drwè sendikal-a. Dé troup sa voyé ké Konstitisyon-an sa sispann. Colonial Office ka jistifyé sa désizyon an déklaran ki « gouvèlman britannik-a désidé ki Konstitisyon di Gwiyannan divèt fika sispann pou prévéni sibvèrsyon kouminis-a di gouvèlman ké roun kriz danjéré annan lòrd piblik-a ké zafè ékonnonmik-ya ».
An 1963, gouvèlman progrésis-a di « minis an chèf » Cheddi Jagan ka rézisté à roun tantativ di koudLéta ki ka lésé 170 mò. Gwiyann britannik-a ka agsédé finalman à lendépandans-a an 1966 anba non-an di Gwiyannan. An 1974 sa kréyé kouminoté Jonestown, à roun dizenn di kilomèt di Port-Kaituma pa révéran-an Jim Jones. Sa kouminoté di sègt-a di Tanp di Pèp ka rantré annan listwè-a 18 novanm 1978-a pa sousid kolègtif-a di 914 moun don 276 timoun.
Péyzaj-a di Gwiyannan pouvé fika aprogsimativman divizé an trwè réjyon :
Flòv prensipal-ya sa l'Essequibo, Demerara, Corentyne ké Berbice.
Klima-a sa tropikal, prèsk ékwatoryal, ki-lé-di cho ké limid, mé soupannan modéré pa alizé-ya di nò-lès lonng-an di lakot-a. I gen Dé sézon di lapli-ya, pronmyé-a di mè à mi-out, ségon-an di mi-novanm à mi-janvyé.
Gwiyannan-an sa konfronté à Dé rouvandikasyon téritoryal pa so vwézen-yan :
A sèl Léta an Lanmérik, ké Sourinanm-an, koté nou ka kondjwi à goch kou o Rwéyonm-Ini.
Prensipal lafèt-ya di Gwiyannan ka dékri yé kò kou ka swiv :
Gwiyannan gen pou kod :
Lanmérik di Sid | |
---|---|
Larjantin • Bolivi • Brézil • Chili • Lékwatò • Gwiyannan • Lakolonbi • Lagwiyann • Lourougwé • Paragwé • Pérou • Sourinanm • Vénézwéla |
This article uses material from the Wikipedia Kriyòl Gwiyannen article Gwiyannan, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Le contenu est disponible sous licence CC BY-SA 4.0 sauf mention contraire. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Kriyòl Gwiyannen (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.