ประเทศกายอานา

สาธารณรัฐสหกรณ์กายอานา Co-operative Republic of Guyana (อังกฤษ)
ธงชาติ ตราแผ่นดิน
คำขวัญ: "หนึ่งกลุ่มชน หนึ่งชาติ หนึ่งโชคชะตา" (อังกฤษ: One People, One Nation, One Destiny)
เพลงชาติ: เดียร์แลนด์ออฟกายอานา ออฟริเวอส์แอนด์เพลนส์
ที่ตั้งของ ประเทศกายอานา  (เขียว) ในทวีปอเมริกาใต้  (เทา)
เมืองหลวง และเมืองใหญ่สุด	จอร์จทาวน์ 6°46′N 58°10′W / 6.767°N 58.167°W / 6.767; -58.167
ภาษาราชการ	อังกฤษ
	ภาษาพื้นเมือง 10 ภาษา Akawaio Macushi Waiwai Arawak (Lokono) Patamona Warrau Carib Wapishana Pemon (Arekuna) Mawayana
ภาษาท้องถิ่น	ครีโอลกายอานา
ภาษาอื่น ๆ	6 ภาษา ฮินดูสตานีกายอานา โปรตุเกส สเปน จีน ดัตช์ ฝรั่งเศส
กลุ่มชาติพันธุ์ (ค.ศ. 2012)	39.8% อินเดีย 29.3% แอฟริกา 19.9% ผสม 10.5% ชนพื้นเมือง 0.3% ยุโรป 0.2% จีน
ศาสนา (ค.ศ. 2012)	62.7% คริสต์ 24.8% ฮินดู 6.8% อิสลาม 3.1% ไม่มี 2.6% อื่น ๆ
การปกครอง	รัฐเดี่ยว สาธารณรัฐระบบรัฐสภาที่มีประธานาธิบดีมีอำนาจบริหารที่เป็นอิสระจากสภานิติบัญญัติ สาธารณรัฐธรรมนูญ
• ประธานาธิบดี	อิรฟาน อะลี
• นายกรัฐมนตรี/รองประธานาธิบดีคนแรก	มาร์ก ฟิลลิปส์
• ประธานรัฐสภา	มันซูร์ นาดีร์
• ประธานศาลสูงสุด	Roxane George-Wiltshire (รักษาการ)
สภานิติบัญญัติ	รัฐสภา
ก่อตั้ง
• ดัตช์กีอานา	ค.ศ. 1667–1814
• บริติชกีอานา	ค.ศ. 1814–1966
• เป็นเอกราชจากสหราชอาณาจักร	26 พฤษภาคม ค.ศ. 1966
• สาธารณรัฐ	23 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1970
• รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน	6 ตุลาคม ค.ศ. 1980
พื้นที่
• รวม	214,970 ตารางกิโลเมตร (83,000 ตารางไมล์) (อันดับที่ 83)
• แหล่งน้ำ (%)	8.4
ประชากร
• ค.ศ. 2019 ประมาณ	743,700 (อันดับที่ 164)
• สำมะโนประชากร ค.ศ. 2012	747,884
• ความหนาแน่น	3.502 ต่อตารางกิโลเมตร (9.1 ต่อตารางไมล์) (อันดับที่ 232)
จีดีพี (อำนาจซื้อ)	ค.ศ. 2021 (ประมาณ)
• รวม	18.357 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ (อันดับที่ 152)
• ต่อหัว	23,258 ดอลลาร์สหรัฐ (อันดับที่ 64)
จีดีพี (ราคาตลาด)	ค.ศ. 2021 (ประมาณ)
• รวม	7.255 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ (อันดับที่ 153)
• ต่อหัว	9,192 ดอลลาร์สหรัฐ (อันดับที่ 74)
จีนี (ค.ศ. 2007)	44.6 ปานกลาง
เอชดีไอ (ค.ศ. 2019)	0.682 ปานกลาง · อันดับที่ 122
สกุลเงิน	ดอลลาร์กายอานา (GYD)
เขตเวลา	UTC-4 (เวลามาตรฐานแอตแลนติก)
รูปแบบวันที่	วว-ดด-ปปปป
ไฟบ้าน	220 โวลต์–50 เฮิรตซ์ 110 โวลต์–60 เฮิรตซ์
ขับรถด้าน	ซ้าย
รหัสโทรศัพท์	+592
โดเมนบนสุด	.gy

กายอานา (อังกฤษ: Guyana) มีชื่ออย่างเป็นทางการว่า สาธารณรัฐสหกรณ์กายอานา (Co-operative Republic of Guyana) เป็นประเทศที่ตั้งอยู่แถบชายฝั่งทางตอนเหนือของทวีปอเมริกาใต้ ประกอบไปด้วยภาคตะวันตกซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของภูมิภาคกีอานา พรมแดนด้านตะวันออกจรดประเทศซูรินาม พรมแดนด้านใต้ติดกับประเทศบราซิล พรมแดนด้านตะวันตกติดกับประเทศเวเนซุเอลา และด้านเหนือติดกับมหาสมุทรแอตแลนติก มีปัญหาพิพาทเรื่องพรมแดนกับเวเนซุเอลา เช่นเดียวกันกับพรมแดนด้านใต้ส่วนใหญ่ที่ติดกับซูรินาม (ตลอดแนวชายฝั่งตอนบนของแม่น้ำโกรันไตน์)

ศัพท์ Guyana มาจากคำว่า Guiana ซึ่งเป็นชื่อดั้งเดิมของภูมิภาคที่เคยรวมกายอานา (บริติชกีอานา), ซูรินาม (ดัตช์กีอานา), เฟรนช์เกียนา และบางส่วนของโคลอมเบีย, เวเนซุเอลา และบราซิล ตาม พจนานุกรมภาษาอังกฤษ ฉบับออกซฟอร์ด คำว่า Guyana มาจากภาษาอเมรินเดียนพื้นเมืองภาษาหนึ่งและแปลว่า "ดินแดนที่มีน้ำมาก" ส่วนวลี สาธารณรัฐสหกรณ์ ในชื่อทางการของประเทศสื่อถึงลัทธิสังคมนิยมแบบสหกรณ์

ประเทศกายอานาตั้งอยู่ระหว่างละติจูดที่ 1 องศาถึง 9 องศาเหนือและลองจิจูดที่ 56 องศาถึง 62 องศาตะวันตก

ประเทศกายอานาสามารถแบ่งภูมิภาคตามธรรมชาติได้ถึง 5 ภูมิภาค; ประชากรส่วนมากอาศัยตามที่ราบสูงลูกฟูกและที่ราบต่ำชายทะเลที่อุดมสมบูรณ์ตามแนวชายฝั่งมหาสมุทรแอตแลนติก ไวท์เบลทฺที่อยู่ในประเทศเป็นแหล่งสะสมแร่ของกายอานา ป่าฝนหนาทึบบริเวณทางใต้ของประเทศ ทุ่งหญ้าแบบสะวันนาทางตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศ และที่ราบภายในทุ่งหญ้าสะวันนาที่ประกอบด้วยภูเขาที่ค่อย ๆ สูงขึ้นไปทางชายแดนของประเทศบราซิล

ภูเขาที่สูงที่สุดมีชื่อว่าภูเขาอายันกันนามีความสูง 2,042 เมตร เขาโรไรมาส่วนหนึ่งของเทือกเขาพากาไรมาเป็นเส้นแบ่งเขตแดนระหว่าง 3 ประเทศระหว่างบราซิล กายอานา และเวเนซุเอลา นอกจากนี้กายอานายังมีภูเขาไฟและน้ำตกหลายแห่งเช่นน้ำตกไกย์เอตูร์ซึ่งเชื่อว่าเป็นน้ำตกที่ใหญ่ที่สุดในโลก

ฝ่ายบริหาร

ประธานาธิบดีดำรงตำแหน่งประมุขของรัฐ นายกรัฐมนตรีดำรงตำแหน่งเป็นหัวหน้าคณะรัฐบาล ประธานาธิบดีเป็นผู้แต่งตั้งนายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรี ประธานาธิบดีมาจากการเลือกตั้งในระบบคะแนนนิยม จากตำแหน่งหัวหน้าพรรคการเมืองระบบบัญชีรายชื่อในการเลือกตั้งขั้นต้น ซึ่งจะมีขึ้นทุก ๆ 5 ปี (ไม่จำกัดวาระ)

ฝ่ายนิติบัญญัติ

ระบบสภาเดียว (Unicameral National Assembly) สมาชิกจำนวน 65 ที่นั่ง มาจากการเลือกตั้งในระบบคะแนนนิยม วาระการดำรงตำแหน่ง 5 ปี นอกจากนี้ ประธานาธิบดียังเป็นผู้แต่งตั้งรัฐมนตรีที่ไม่ได้มาจากการเลือกตั้งได้ไม่เกิน 4 คน เลขาธิการรัฐสภาที่ไม่ได้มาจากการเลือกตั้งอีก 2 คน

ฝ่ายตุลาการ

ศาลสูงสุด (Supreme Court of Judicature) ประกอบด้วย High Court (ศาลสูง) และ Court of Appeal (ศาลอุทธรณ์) โดยให้สิทธิ์ในการอุทธรณ์ครั้งสุดท้ายไปยัง Caribbean Court of Justice (CCJ)

ระบบกฎหมาย

ระบบกฎหมายจารีตประเพณี มีรากฐานมาจากกฎหมายของอังกฤษ โดยได้รับอิทธิพลจากระบบประมวลกฎหมายโรมัน-ดัตช์ (Roman-Dutch Civil Law)