Flamenko: Andaluziako herri-musika eta -dantza, zenbait kulturaren eragina agertzen duena
Flamenkoa (gaztelaniaz: flamenco) Espainiako eskualde batzuetako musika eta dantza mota bat da, ijito etniari oso lotua, jatorria Andaluzia, Extremadura eta Murtzia eskualdeetan duena.
Flamenkoa1 UNESCOren gizateriaren ondarea | |
 | |
| Mota | Kultura Ondare Immateriala |
| Erreferentzia | 00363 |
| Kokalekua |  Espainia |
| Eskualdea2 | Europa eta Ipar Amerika |
| Izen ematea | 2010 (XXXIV. bilkura) |
| 1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena | |
Andaluziarren, arabiarren eta espainiar juduen herri musika dira flamenkoaren oinarri nagusiak; halaber, zenbait ikertzaileren ustez, Indiako eta Bizantzioko erlijio kantuek ere eragin handia izan dute flamenkoan. 2010ean UNESCOk Gizateriaren Kultura Ondare Immaterial izendatu zuen.
Jatorria
Gaur egun dakigunez, flamenkoa XVIII. mendekoa da. Haren jatorriari buruzko eztabaida ugari izan dira; izan ere, iritzi eta alderdi desberdinak dauden arren, horietako bat ere ezin izan da modu historikoan egiaztatu. RAEren hiztegiak Andaluziako herri-kulturarekin eta bertako ijito-herriaren presentzia nabarmenarekin lotzen badu ere, garaiko Andaluzian bat egin zuten kulturen bat egitea oso nabarmena da. Ijitoak XV. mendean iritsi ziren Espainiara, eta bizi-murrizketak eta haien aurkako jarrerak gorabehera, Andaluzian finkatzea lortu zuten XVI-XVII. mendeen inguruan, flamenkoaren sustraiak hasi zirenean. Segur aski, ijito-herriak Indiatik zeraman kultura-ondarea Andaluziako bertako soinuekin bat egitera joan zen, horrela flamenkoa sortuz.
Jatorriari buruzko hipotesi guztien artean, tesi zabalduena gaztelerazko erromantze kantatuetatik hasi eta moriskoen edo sefardien musikara arteko jatorri anitza azaltzen duena da. Garai hartan Andaluzian eman zen mestizaje kulturalak (jatorriz, musulmanez, gazteleraz) sortuko zuen. Izan ere, ijitoak iritsi baino askoz lehenago ere bazegoen ernamuina Andaluzian. Espainiako eta Europako beste eskualde batzuetan ijitoak bazeuden, baina flamenkoa Andaluzian bakarrik garatu zen. Horrek tartean beste elementu bazeudela erakusten digu.
Ezaugarriak
Flamenkoa kantuak (cante), dantzak (baile) eta musika-laguntzak (toque) osatzen dute. Hiru maila bereizten dira: jondo edo grande delakoa, samina eta herioa adierazten dituena; tartekoa, bizitasun handikoa baina ez aurrekoa bezain sakona; eta azkenik, chico izenekoa, amodioari, herriari, etab. alaitasunez kantatzen diena. Flamenko kantuetan gitarra izaten da gehienetan laguntzaile. Dantzetan, berriz, garrantzi handia du eskuen eta oinen mugimenduak.
Flamenko-abeslariak
- Antonio Chacón (1869-1929)
- Manuel Torre (1878-1933)
- Niña de los Peines (1890-1969)
- Manuel Vallejo (1891-1960)
- Niña de la Puebla (1908-1999)
- Agujetas el Viejo (1908-1976)
- Manolo Caracol (1909-1973)
- Antonio Mairena (1909-1983)
- Sernita de Jerez (1921-1971)
- Fernanda de Utrera (1923-2006)
- Bernarda de Utrera (1927-2009)
- Paco Toronjo (1928-1998)
- El Chocolate (1930-2005)
- Fosforito (1932-)
- La Paquera de Jerez (1934-2004)
- Terremoto de Jerez (1934-1981)
- Juan el Lebrijano (1941-2016)
- Enrique Morente (1942-2010)
- José Menese (1942-2016)
- Pansequito (1945-)
- Camarón de la Isla (1950-1992)
- Carmen Linares (1951-)
- Diego el Cigala (1968-)
- Miguel Poveda (1973-)
- Niña Pastori (1978-)
Flamenko-dantzariak
- Juana la Macarrona (1860-1947)
- Vicente Escudero (1888-1980)
- La Argentinita (1898-1945)
- Carmen Amaya (1913-1963)
- El Farruco (1935-1997)
- La Chunga (1938-)
- Cristina Hoyos (1946-)
- Antonio Canales (1961-)
- Joaquín Grilo (1968-)
- Joaquín Cortés (1969-)
- Eva Yerbabuena (1970-)
- Sara Baras (1971-)
- Israel Galván (1973-)
- Rafael Amargo (1975-)
- Farruquito (1982-)
Gitarra-jotzaile flamenkoak
- Javier Molina (1868–1956)
- Ramón Montoya (1879–1949)
- Perico el del Lunar (1894-1964)
- Niño Ricardo (1904–1972)
- Melchor de Marchena (1907–1980)
- Diego de El Gastor (1908-1973)
- Sabicas (1912-1990)
- Manitas de Plata (1921-2014)
- Manuel Morao (1929-)
- Félix de Utrera (1929-1998)
- Juan Habichuela (1933-2016)
- Paco Peña (1942-)
- Serranito (1942-)
- Manolo Sanlúcar (1943-)
- Parrilla de Jerez (1945–2009)
- Paco de Lucía (1947-2014)
- Diego de Morón (1947-)
- Enrique de Melchor (1950-2012)
- Niño Miguel (1952-2013)
- Moraíto Chico (1956-2011)
- Tomatito (1958-)
- Rafael Riqueni (1962-)
- Vicente Amigo (1967-)
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2017-01-01 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
Ikus, gainera
Kanpo estekak
- Flamenco On Fire, flamencoonfire.org
- (Gaztelaniaz):Flamenkoaren historia.
This article uses material from the Wikipedia Euskara article Flamenko, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.