Cabo Verde

Makaronesiaren zati da, Azoreak, Kanariak, Madeira eta Selvagens uhartediekin batera. 4.033 km²-ko eremua du, eta 2020an 556.000 biztanle zituen. Hiriburua Praia da.

Cabo Verdeko Errepublika
República de Cabo Verde
Ereserkia: Cântico da Liberdade
Goiburua: Unidade, Trabalho, Progresso ("Batasuna, Lana, Aurrerapena")
Cabo Verdeko bandera Cabo Verdeko armarria
Kokapena munduan   Mapa topografikoa
Geografia
Hiriburua	Praia
Azalera	4.033 km²
Punturik altuena	Pico do Fogo
Punturik sakonena	Pedra de Lume salt ponds (en) (−30 m)
Kontinentea	Afrika
Mugakideak	baliorik ez
Administrazioa
Gobernu-sistema	errepublika parlamentarioa
Cabo Verdeko presidentea	José Maria Neves (en)
Cabo Verdeko Lehen Ministroa	Ulisses Correia e Silva
Legebiltzarra	Cabo Verdeko Biltzar Nazionala
Epai autoritatea	Supremo Tribunal de Justiça (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi AFRISTAT (en) Aduanen Mundu Erakundea Afrika Mendebaldeko Estatuen Ekonomia Erkidegoa Afrika Mendebaldeko Estatuen Ekonomia Erkidegoa Afrikako Batasunaren aldeko Erakundea Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak Afrikar Batasuna Alliance of Small Island States (en) Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua FAO Frankofonia Garapeneko Afrikako Bankua Group of 77 (en) Hegazkineria Zibilaren Nazioarteko Erakundea Industria Garapenerako Nazio Batuen Erakundea Intelsat (en) International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Fund for Agricultural Development (en) Interpol Lerrokatu Gabeko Mugimendua Merkataritza eta Garapenari buruzko Nazio Batuen Konferentzia Merkataritzaren Mundu Erakundea Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Diru Funtsa Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Nazioarteko Itsas Erakundea Osasunaren Mundu Erakundea Portugesezko Herrialdeen Komunitatea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO UNESCO United Nations Economic Commission for Africa (en)
Demografia
Biztanleria	555.988 (2020) 9.600 (2017)
Dentsitatea	137,86 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi portugesa Cape Verdean Creole (en)
Erabilitako hizkuntzak	ikusi portugesa eta Cape Verdean Creole (en)
Emankortasun-tasa	2,303 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	14.273 (2015)
Alfabetizazioa	% 87 (2015)
Bizi-itxaropena	72,798 (2016)
Giniren koefizientea	42,4 (2015)
Giza garapen indizea	0,662 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	1.753.736.711,6727 $ (2017) 114.809.376,05163 (2016)
BPG per capita	3.244 $ (2017) 162 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	3.776.982.695 nazioarteko dolar (2017) 213.465.860 (2016)
BPG per capita EAPn	6.912,638 nazioarteko dolar (2017) 308,151 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	4 % (2016)
Erreserbak	617.362.329 $ (2017) 44.625.579 (2016)
Inflazioa	−1,2 % (2016) −0,7 (2015)
Historia
Sorrera data: 1975eko uztailaren 5a eta 1990eko irailaren 28a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+238
ISO 3166-1 alpha-2	CV
ISO 3166-1 alpha-3	CPV
Ordu eremua	ikusi Cape Verde Time (en) : UTC−01:00 : Atlantic/Cape_Verde (en)
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.Europlug (en) eta Schuko (en)
Internet domeinua	.cv
governo.cv

Kokapena

Cabo Verde uhartedia Ozeano Atlantikoan dago, ipar latitudeko 14° eta 18° artean, eta mendebaldeko longitudeko 22° eta 26° artean, Afrikako mendebaldeko itsasertzetik 570 kilometro ingurura; Senegal, Gambia eta Mauritania herrialderik hurbilenak dira. Hamar sumendi-uharte handi (bederatzitan bizi da jendea) eta zortzi uhartexka dira, bi multzotan banatuak:

• Haizaldeko uharteak (portugesez: Ilhas de Barlavento): Santo Antão, São Vicente, Santa Luzia, São Nicolau, Sal eta Boa Vista
• Haizebeko uharteak (portugesez: Ilhas de Sotavento): Santiago, Fogo, Brava eta Maio

Erliebea

Jatorri bolkanikoko uharteak dira. Fogo uhartean dagoen Pico do Fogo sumendia (2.829 metro) da gailurrik gorena. Sumendi aktiboa da, eta 2014n izan zuen XXI. mendeko lehenbiziko erupzioa.

Klima

Klima tropikal lehorra da, leunagoa kontinentean baino. Abendutik ekainera epela eta lehorra da (batez besteko tenperatura: 21 °C), eta beroa eta lehorra uztailetik azarora (batez besteko tenperatura: 27 °C). Prezipitazioak oso txikiak dira; iraila da hilabeterik euritsuena.

Datu klimatikoak (Praia)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	31.9	33.1	34.2	33.4	33.3	34.1	32.5	33.1	36.2	34.8	33.0	31.0	36.2
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	24.8	25.0	26.1	26.4	27.1	27.9	28.0	28.6	29.7	29.2	28.0	25.6	27.2
Batez besteko tenperatura (ºC)	22.4	22.2	22.9	23.4	24.0	24.9	25.4	26.2	26.8	26.4	25.4	23.4	24.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	20.0	19.4	19.7	20.3	21.0	21.9	22.9	23.8	24.0	23.6	22.7	21.3	21.7
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	16.9	16.2	16.5	17.0	18.8	19.2	20.3	20.6	19.6	19.6	19.5	17.3	16.2
Pilatutako prezipitazioa (mm)	2	2	0.5	0	0	0	8	45	105	58	30	10	260
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm)	1	0	0	0	0	0	2	7	7	4	2	1	24
Eguzki orduak	223.2	234.5	279.0	285.0	306.9	279.0	217.0	201.5	216.0	244.9	234.0	204.6	2925.6
Hezetasuna (%)	64	62	59	63	65	67	72	74	76	73	68	67	68
Iturria: Deutscher Wetterdienst

• Cabo Verdeko geografia
•  
  Calhauko hondartza, São Vicente
•  
  Ribeira Grande, Santiago
•  
  Rocha Estância, Boa Vista
•  
  Santo Antão uhartea
•  
  Pico do Fogo, Fogo

Cabo Verden ez zen bizi gizakirik 1456. urtean Portugalgo Koroaren zerbitzuan zegoen Veneziako Alvise Cadamosto itsasgizonak Cabo Verdeko uharteak aurkitu zituenean; Portugalgo kolonia bihurtu ziren 1470ean. Portugaldar Inperioaren parte egin zuten uhartedia eta, Afrikako kostaldetik urrun samar egoteagatik, urez hornitzeko geldigune inportante bilakatu zen Portugalgo marinelentzat. Gainera, azukre-kanabera landatu zen eta, geroago, esklabo-merkataritzan paper garrantzitsua jokatu zuten uharteek. Esklaboen salmenta 1876. urtean legez kanpo utzi zenean hasi zen Cabo Verdeko koloniaren gainbehera.

Oliveira Salazar diktadorearen azken urteetan gorpuztu zen Cabo Verdeko eta Ginea Bissauko abertzaleen higikundea, Amilcar Cabral buru zela. 1974ko Krabelinen Iraultzaren ondoren, Lisboako gobernuak koloniekiko politika aldatu zuen, eta 1975. urtean burujabetasuna eskuratu zuen Cabo Verdeko uhartediak, batik bat Cabo Verde eta Ginea-Bisauren Independentziarako Alderdi Afrikarraren (PAIGC) ahaleginei esker. Cabo Verdeko herria Ginea Bissaurekin bat egitearen alde agertu zen urte bereko hauteskundeetan, baina 1980. urtean Ginea-Bissaun João Bernardo Vieira militarrak Luiz Cabral aurrerakoiaren aurka egindako estatu kolpeak biderik gabe utzi zuen aukera hori. Cabo Verdek diplomazia zeregin garrantzitsuak bete zituen estatu neutral gisa, hala nola Angolaren eta Hegoafrikaren arteko hitzarmena (1983-1984).

1990ean egin ziren lehendakaritzarako lehenengo hauteskunde libreak. Hauteskunde horietan António Mascarenhas Monteiro, Demokraziarako Mugimenduaren hautagaia, irten zen garaile. Gobernu berriak merkatu ekonomiarako bidea hasi zuen: aseguru enpresak, arrantza eta bankuak pribatizatu egin zituen. Kanpoko laguntza barne produktu gordinaren % 46 zen, eta % 15 Cabo Verdetik kanpora zeuden 700.000 caboverdetarrek bidalitako diru igorpenek osatzen zuten. Gobernu liberalak, % 25eko langabeziari aurre egin nahian, estatua berrantolatzeko asmoa azaldu zuen. 1995ean inflazioa % 6koa izan zen, eta Cabo Verdeko ekonomiak kanpoko laguntzaren mende jarraitzen zuen. 1997an, lehen ministroak hitzarmen bat izenpetu zuen Italiarekin, turismoaren sektorean inbertsioak egiteko.

2001eko lehendakaritzarako hauteskundeak errepikatu egin behar izan ziren iruzurragatik, eta Gorte Gorenak erabaki behar izan zuen, azkenik, emaitza: Pedro Pires (PAICV, Cabo Verdeko Independentziaren Afrikar Alderdia) izendatu zen Mascarenhas Monteiroren ondorengo, eta Jose Maria Pereira Neves, berriz, lehen ministro. Pires estatuaren sektorea dezentralizatzen eta pribatizatzen ahalegindu zen batez ere, eta pribatizatze prozesu horren ondorioz asko garestitu ziren oinarrizko zerbitzuak. 2005ean, Nevesek NATOn sartzeko asmoa adierazi zuen, nahiz eta oposizioko alderdia, Demokraziarako Mugimendua, kontra agertu zen. 2006ko hauteskundeetan PAICV alderdiak (aurreko PAIGC) irabazi zuen berriz ere, eta Pedro Pires hautatu zen lehendakari.

Politika

Errepublika parlamentarioa da. Presidentea da estatuburua, eta lehen ministroa gobernuburua. Ganbera bakarreko parlamentua dago, Assembleia Nacional, 72 kide dituena. Legebiltzarrerako hauteskundeak bost urtetarik behin egiten dira.

Banaketa administratiboa

Cabo Verde 22 udalerritan (concelhos) banaturik dago:

 

Biztanleria

 

2020an 556.000 biztanle zituen. Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %27,9 dira, 15-24 urte bitartekoak %18,7, 25-54 urte bitartekoak %40,8, 55-64 urte bitartekoak %7,1 eta 65 urtetik gorakoak %5,5. Bizi itxaropena 73,2 urtekoa da; 70,8 urtekoa gizonezkoena eta 75,6 urtekoa emakumezkoena (2020ko zenbatespenak).

Banaketa etnikoa

% 71 kreoleak (mulatoak) dira, % 28 afrikarrak, eta % 1 europarrak.

Hizkuntzak

Portugesa da hizkuntza ofiziala, eta kreolera (portugesaren eta mendebaldeko Afrikako zenbait hizkuntzen arteko nahasketa) ere mintzatzen da.

Erlijioa

Biztanleen % 85 kristauak dira, katolikoak gehienak (% 77,3 2010ean).

Hiri nagusiak

 

Garapenerako laguntzaren, atzerriko inbertsioaren, emigratzeileen diru-igorpenen eta turismoaren mende dago Cabo Verdeko ekonomia. Nekazaritzako uzta nagusiak artoa, tapioka, kafea, azukre kanabera eta bananak dira. Kafea, bananak eta palmondoaren zenbait gai esportatu egiten dira. Atuna eta otarraina arrantzatzen dira batez ere. Ardiak, zerriak eta behiak hazten dira. Industria nagusiak hauek dira: azukrearen fintzea, arrainaren ingurukoa, tabakoa eta edari bizien destilazioa. Mindeloko eta Porto Novoko portuetan transatlantikoak erregaiaz hornitzen dira. Merkataritzak, garraioak, turismoak eta zerbitzu publikoek BPGaren hiru laurden inguru ekartzen. Turismoa da ekonomiaren oinarria, baina euroguneko herrialdeen baldintzen mende dago. Herrialdeak defizit komertzial handia izaten du urtero, atzerriko laguntzek eta emigratzaileeen diru-bidalketek finantzatua; diru-bidalketak, BPGaren arabera, Saharaz hegoaldeko Afrikako handienetakoak dira.