Volapuko (propralingve: Volapük aŭ Volapꞟk) estas planlingvo inventita de Johann Martin Schleyer en 1879.
Oni skribas ĝin per la latina alfabeto. Hodiaŭ ĝi havas kelkdek parolantojn.
Volapuko (Volapük) | ||
konstruita lingvo • Internacia planlingvo • planlingvo | ||
---|---|---|
Parolata en | Anglujo, Nederlando, Francujo, Pollando, Aŭstrujo, kaj tiel plu | |
Parolantoj | 20 | |
Fremdlingvo / dua lingvo por | 20 | |
Skribo | latina alfabeto kun kelkaj aldonoj | |
Lingvistika klasifiko | ||
Planlingvo | ||
Oficiala statuso | ||
Oficiala lingvo en | neniu lando | |
Reguligita de | Internacia Akademio de Volapuko | |
Lingvaj kodoj | ||
Lingvaj kodoj | ||
ISO 639-1 | vo | |
ISO 639-2 | vol | |
ISO 639-3 | vol | |
SIL | VOL | |
Glottolog | vola1234 | |
Angla nomo | Volapük | |
Franca nomo | volapük | |
Vikipedio | ||
En 1879 germania prelato Johann Martin Schleyer /ʃlaɪər/, katolika pastro en la loĝloko Litzelstetten norde de Konstanco borde de la Bodenlago, kreis novan lingvon por la tuta mondo, onidire pro la konsilo de Dio. Laŭ Schleyer mem, tio okazis en la nokto de 31-a de marto, kiam li ne povis dormi kaj la projekto aperis preta, aŭ preskaŭ preta, en lia menso. En la jaro 1879, la lingvo estis publikigita en la gazeto «Sionsharfe», kaj poste libroforme en 1880.
La ideo iĝis sufiĉe populara, kaj post kelkaj jaroj la nova lingvo Volapuko akiris anaron de pli ol centmil homoj tra Eŭropo kaj Ameriko. Okazis internaciaj kongresoj en 1884 (Friedrichshafen), 1887 (Munkeno), kaj 1889. En 1889 ekzistis 316 lernolibroj en 25 lingvoj, 283 kluboj, kaj ĉirkaŭ 25 gazetoj, inter kiuj Zi vol lölik. En la jaro 1887, la Usona Filozofia Societo fondis komisionon por esplori la sciencan valoron de Volapuko.
Malgraŭ tiu frua sukceso, post dek jaroj ĝia parolantaro frakasiĝis pro luktoj pri la reg- kaj reform-povo de la lingvo. La plimulto anstataŭe subtenis aliajn planlingvojn, ekzemple la tiam aperintan Esperanton.
En 1931, Arie de Jong faris revizion de Volapuko, la tielnomatan Volapuko II, kiun ekuzis ĉiuj aŭ preskaŭ ĉiuj parolantoj de la lingvo. Nuntempe malmultaj volapukistoj uzas tiun version. Oni rekomendas, ke se interesatoj volas kontakti kun vivaj volapukistoj do ili lernu la revizion Volapuko II; aliflanke, por la studoj pri historio de Esperanto pli interesa estas la originala formo (de Schleyer).
Laŭ Enciklopedio de Esperanto:
|
Gravaj kolektoj da volapukaĵoj ekzistas ĉe Internacia Esperanto-Muzeo en Vieno, la Amerika Filozofia Societo en Filadelfio, Pensilvanio, kaj la Centro de Dokumentado kaj Esploro pri la Lingvo Internacia en La Chaux-de-Fonds, Svislando.
Ekzistas du retpoŝtaj diskutgrupoj dediĉitaj al volapuko[mankas fonto], kaj kelkaj retpaĝoj parte aŭ tute en Volapuko, krom pluraj kun informo kaj lerniloj, ĉefe en la angla kaj Esperanto.
Volapuko uzas signaron, en kiu 27 literoj kaj fonemoj interrespondas pounuope. Ĝi uzas la novlatinajn literojn krom q kaj w, kaj prae ĝi ne havis la literon r. En la sekva tabelo la prononcindikoj estas laŭ la Internacia Fonetika Alfabeto:
|
|
|
|
Rimarkoj
La vortprovizon Schleyer prenis el diversaj eŭropaj lingvoj, ofte aliformigita preter facila rekonebleco. Ekzemple, "vol" (mondo) kaj "pük" (lingvo) devenas el la anglaj vortoj "world" (/wɜːld/ aŭ /wɝld/ > /vol/) kaj "speak (speech)" (/spik/ > /pyk/). (Komparu al "Newspeak", Novpuko aŭ Ekpuko; kaj al "Mondlingvo", Volapuko.) Tiuj ŝanĝoj havas du ĉefajn kialojn: Schleyer evitis kunmetojn de konsonantoj, malfacilajn por multaj, kaj li forlasis "r", uzante nur "l" ĉar parolantoj de lingvoj kiel la ĉina ne distingas tiujn du fonemojn. Kvankam tute malgrava lingvistike, tiun ĉi "deformadon" multe mokis la kontraŭuloj de la lingvo. (Nuntempe, la "logika" planlingvo Loĵbano simile deformas sian vortprovizon por akordigi ĝin je ĝia unika fonologio. La mallongdaŭra Vorlin, kies ĉiuj radikoj havas formon KVK aŭ KVKVK, uzis similan metodon.)
La gramatiko de Volapuko estas, simile al tiu de Esperanto, ĝenerale bazita je la hindeŭropaj lingvoj kun pli regulita karaktero: gramatikaĵoj formiĝas per kunmetado de neŝanĝeblaj elementoj, ne per ŝanĝemaj fleksioj. Same kiel Esperanto, Volapuko estas aglutina lingvo kiu uzas regularajn afiksojn. Same kiel la ĝermanaj lingvoj sed malsame kiel Esperanto, ĝi uzas kvar kazojn ĉe la substantivo: nominativo, genitivo, dativo, akuzativo. La verbo estas tre fajnsenca, kaj "fleksiiĝas" laŭ tempo, finiteco, aktiveco, persono, nombro, kaj (en la tria persono) sekso de la subjekto, laŭ volapukisto Karl Lenze, volapuka verbo havas 505 440 formojn. Simile kiel Esperanto, Volapuko havas multajn afiksojn por kunmeti vortojn el pli bazaj, ekzemple "-ad" (-aro en la originala Volapuko), "-ef" (-aro en Volapuko II), "-il" (-eta), "-öf" (-eco). La plejmulto de radikoj estas baze substantivoj, kaj oni povas fari el ili ne nur verbojn (per diversaj finaĵoj kaj komencaĵoj), adjektivojn (-ik), kaj adverbojn (-iko), sed ankaŭ prepociziojn (-ü) kaj konjunkciojn (-ä). La multenombrajn pronomojn oni faras el la ununombraj regule per "-s": "ob" = mi, "obs" = ni, ktp.
Volapuko II, la revizio de DE JONG, iom simpligis la gramatikon, kaj forigis iom da seksismo en la pronomoj kaj afiksoj (komparu kun Riismo).
Ĉar la vortoj en Volapuko estas forte modifitaj kompare al alilingvaj fontoj kaj praktike nerekoneblaj, la esperantistoj, renkontante ion tute nekompreneblan, diras: "Tio estas por mi volapukaĵo". Almenaŭ unu etna lingvo uzas la vorton simile: la dana. Jen diskutero el la ĉefa diskutejo rilate danlingvan uzon:
|
Ankaŭ la rusaj vortoj волапюк kaj воляпюк (ambaŭ estas variaĵoj, kiuj tradukas la vorton Volapuko) signifas nekompreneblaĵo kaj miksaĵo de lingvoj. (Vidu: волапюк.)
L.L. Zamenhof konis Volapukon antaŭ ol publikigi Esperanton. Tiu projekto influis al Esperanto rilate al vortprovizo kaj gramatiko.
La Patro Nia:
Versio de J. Schleyer | Versio de A. de Jong |
---|---|
O Fat obas, kel binol in süls, | O Fat obas, kel binol in süls! |
paisaludomöz nem ola! | Nem olik pasaludükonöd! |
Kömomöd monargän ola! | Regän ola kömonöd! |
Jenomöz vil olik, | Vil olik jenonöd, |
äs in sül, i su tal. | äsä in sul, i su tal! |
Bodi obsik vädeliki givolös obes adelo. | Givolös obes adelo bodi aldelik obsik! |
E pardolös obes debis obsik, | E pardolös obes döbotis obsik, |
äs id obs aipardobs debeles obas. | äsä i obs pardobs utanes, kels edöbons kol obs. |
E no obis nindukolös in tentadi, | E no blufodolös obis, |
sod aidalivolös obis de bad. | ab livükolös obis de bad! |
This article uses material from the Wikipedia Esperanto article Volapuko, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). La enhavo estas disponebla laŭ CC BY-SA 4.0, se ne estas alia indiko. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Esperanto (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.