Adjektivo estas vorto, kiu iel modifas la sencon de substantivo.
Vortospecoj |
---|
|
En Esperanto kaj multaj aliaj lingvoj (interalie la norma angla, la latinidaj lingvoj, kaj la helena), adjektivoj estas distingaj kaj de verboj kaj de adverboj; sed en kelkaj lingvoj, ekzemple la oseta, adjektivoj kaj adverboj estas la sama vortklaso. En la germana lingvo la adjektivoj estas ankaŭ adverboj, sed la lingvo havas ankaŭ aliajn adverbojn. En aliaj lingvoj (ekzemple, la korea, kaj plejparte la indonezia) adjektivoj estas netransitivaj verboj.
En Esperanto adjektivoj povas esti finaĵvortoj (A-vortoj) aŭ vortetoj (A-vortecaj vortetoj). A-vortoj ĉiam finiĝas per "-a". Jen listo de ĉiuj oficialaj A-vortecaj vortetoj: kiu, tiu, iu, ĉiu, neniu, kia, tia, ia, ĉia, nenia, kies, ties, ies, ĉies, nenies, ambaŭ, la.
La A-vortoj kaj la tabelvortoj finiĝantaj per u aŭ a devas havi la sama(j)n finaĵo(j)n por nombro kaj/aŭ akuzativo kiel la modifata substantivo.
En kelkaj lingvoj (ekzemple la angla), adjektivoj ne devas konkordi kun la modifata substantivo laŭ nombro/kazo. En kelkaj (en multaj slavaj kaj ĉiuj la latinidaj), ili devas ankaŭ konkordi pri genro (aŭ pli ĝenerale klaso de substantivo).
En Esperanto la adjektivo ne fleksias por formi komparativon kaj superlativon (komparaj formoj); oni uzas la memstarajn vortetojn "pli" kaj "plej". Sed en multaj lingvoj la adjektivoj fleksias por indiki komparon. Kelkaj lingvoj (inkluzive la angla kaj la franca) uzas miksan sistemon, kun adverbetoj similaj al "pli/plej" por la plimulto de adjektivoj kaj ena fleksio por kelkaj. Ne ĉiuj lingvoj distingas gramatike du gradojn de komparo (kiel nia "pli/plej" aŭ la angla "more/most"). Pri tio vidu artikolon Grado (gramatika).
Ĉe A-karakteraj radikoj la A-formo kaj la O-formo estas esence samsignifaj, t.e. la signifo de la O-formo, aŭ unu el ĝiaj signifoj, estas pli-malpli identa al la signifo de la A-formo, krom ke la du formoj kondutas gramatike malsame. En la plej tipaj okazoj la A-formo montras priskribon per ia eco aŭ kvalito, kaj la O-formo estas nomo de tiu sama eco aŭ kvalito, do esence samsignifa kiel O-formo kun EC-sufikso, sed montras tiam normale tiun econ kiel abstraktan kvaliton (sendependan de io havanta la econ). Ekzemploj:
Ĉe A-karakteraj radikoj la I-formo tipe havas signifon pli-malpli egalan al "esti tia" (ne "igi tia", nek "iĝi tia"). Ekzemploj:
Estas 4 ĉefaj klasoj da adjektivoj: la adjektivoj kvalitaj, rilatigaj, ordaj kaj posedaj.
Tiu estas la plej tipa klaso da adjektivoj, kiu esprimas econ posedeblan je diversaj gradoj. Ĝuste al tiu klaso apartenas plimulto da adjektivoj A-karakteraj: bona, bela, granda, juna, forta ... La kvalitaj adjektivoj respondas la demandon kia(j)(n)?
Pleparte kvalitaj adjektivoj posedas jenajn ecojn:
Tamen ekzistas kvalitaj adjektivoj kiuj posedas nenian el ĉi tiuj ecoj (ekz-e graveda).
Aliflanke, nur kvalita adjektivo povas posedi komparajn gradojn.
Rilatiga adjektivo indikas trajton negradigeblan kaj esprimas rilaton de la dependa elemento al io alia (indikita per la radikalo de la adjektivo). La rilatigaj adjektivoj respondas la demandon kia(j)(n)?
Rilatigaj adjektivoj esprimas, interalie, rilaton al
Tiaj adjektivoj ne havas komparajn gradojn, ne kombineblas kun la vortoj tre kaj tro, ne havas antonimojn.
Logike ili estas aparta subklaso de adjektivoj rilatigaj: indikas apartenon al persono aŭ aĵo. Tamen ili respondas apartan demandon: kies? kaj en multaj lingvoj havas apartajn formojn gramatikajn.
La limoj inter la adjektivaj klasoj estas iom svagaj. La rilatigaj kaj posedaj adjektivoj povas akiri kromsignifojn metaforajn kaj kvalitajn. Ekzemple kora valvo (poseda), kora malsano (rilatiga) — sed plej kora akcepto, saluto (kvalita; kora = afabla), koregan dankon! ktp.
En kelkaj lingvoj aperas "miksa vortospeco" inter substantivo kaj adjektivo. En esperanto tio trafas la plejmultajn lingvonomojn. Ekzemple en frazo "Mi ne parolas la japanan." la vorto "japanan" estas substantivigita adjektivo en akuzativo. En la sveda frazo "Många hemlösa ligger på gatorna." la vorto "hemlösa" estas substantivigita adjektivo en pluralo. La esperanta traduko fariĝas "Multaj senhejmuloj kuŝas sur la stratoj." do estas uzata ordinara substantivo kun la afikso "-ul-".
This article uses material from the Wikipedia Esperanto article Adjektivo, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). La enhavo estas disponebla laŭ CC BY-SA 4.0, se ne estas alia indiko. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Esperanto (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.