Cân Yma O Hyd: Cân gan Dafydd Iwan

Rhyddhawyd "Yma O Hyd" yn 1983 yn ystod taith 'Taith Macsen' gan Dafydd Iwan ac Ar Log i "godi'r ysbryd, i atgoffa pobl ein bod ni'n dal i siarad Cymraeg yn groes i bob disgwyl, i ddangos ein bod ni yma o hyd".

Dywedir i'r hanesydd Cymreig ac Aelod Seneddol Plaid Cymru Gwynfor Evans roi'r syniad i Dafydd Iwan am y gân. Disgrifia Dafydd Iwan hi fel "cân bositif iawn" sy'n dathlu "goroesiad yr iaith er gweatha pob drwg, a goroesiad cenedl". Mae'r gân yn dyfynnu goroesiad Cymru a'r iaith Gymraeg am dros 1,600 o flynyddoedd, ers i'r swyddog Rhufeinig, Magnus Maximus adael Cymru ac ynys Prydain i ddod yn Ymerawdwr dros yr Ymerodraeth Rufeinig Orllewinol yn 383 OC. Dyma'r flwyddyn felly, y ganwyd Cymru fel gwlad modern.

Awgrymodd Martin Johnes, athro hanes ym Mhrifysgol Abertawe fod y gân yn anthem i “Genedlaetholwyr Cymreig, diwylliant Cymraeg eu hiaith a dosbarth gweithiol diwydiannol Cymru.” “Atodwyd Cymru yn wleidyddol yn 1280; nid ydym wedi cael uned wleidiaeth gwbl hunanlywodraethol ers hynny.” Gwaharddwyd yr iaith gan Harri VIII o Loegr ym 1536 a barhaodd dros 400 mlynedd, hyd 1942, ac felly “mae goroesiad hunaniaeth Gymreig yn eithaf rhyfeddol".

 

Awgrymwyd fod y gân wedi chwarae rhan “ddim yn ansylweddol” wrth godi ysbryd cenedlaetholwyr Cymreig yn ystod cyfnod Margaret Thatcher fel Prif Weinidog y DU yn yr 1980au.

Mae fersiwn gwreiddiol y gân yn cyfeirio at Thatcher, "Er gweatha hen Fagi a'i chriw". Yn dilyn gorchymyn Thatcher i gau rhan fwyaf o byllau glo Cymru, roedd llai na 40% o gartrefi Cymru yn cynnwys rhywun yn gweitho llawn amser fel pennaeth y teulu. Erbyn 1986 "byddai dwy ran o dair o lowyr Cymru yn colli eu swyddi".

Ysbrydolodd y gân adfywiad yn y gefnogaeth i addysg cyfrwng Cymraeg ac (ymhlith ffactorau eraill) cyfrannodd at gyflawni Deddf Diwygio Addysg 1988. Cyfrannodd y gân hefyd at gefnogaeth i’r Gymraeg, sef Deddf yr Iaith Gymraeg 1993, a osododd Y Gymraeg yn gyfartal â'r Saesneg yng Nghymru am y tro cyntaf yn hanes y DU. Yn ogystal, cyfrannodd y gân at gefnogaeth i Gynulliad Cenedlaethol Cymru (a ailenwyd yn Senedd yn ddiweddarach) ac ym 1998 pleidleisiodd etholwyr Cymru o blaid datganoli Cymru.

Yn y presennol, mae'r gân ac y gytgan yn enwedig yn adnabyddus i'r rhan fwyaf o bobl sy'n byw neu wedi byw yng Nghymru: “Er gwaethaf pawb a phopeth / Ry'n ni yma o hyd”. Ym mis Ionawr 2020 cyrhaeddodd y gân rif un yn siart iTunes y DU, yn dilyn cefnogaeth rhai o grŵp annibyniaeth Cymru, YesCymru. Roedd yr ymgyrch yn adlewyrchu llwyddiant cân Wolfe Tones "Come Out, Ye Black and Tans" yn gynharach y mis hwnnw.

Mae’r gân yn cael ei chanu’n aml gan gefnogwyr tîm rygbi’r Scarlets, C.P.D. Wrecsam a C.P.D .Dinas Caerdydd.

 

Mae’r gân hefyd wedi dod yn anthem answyddogol i dîm pêl-droed cenedlaethol Cymru. Canwyd y gan yn wreiddiol gan gefnogwyr yn ystod gemau pêl-droed Cymru, a chafodd y gân wedyn ei mabwysiadu fel anthem gan chwaraewyr Cymru eu hunain. Gofynnodd y chwaraewyr i Dafydd Iwan berfformio’r gân yn fyw cyn cic gyntaf gêm olaf ond un ymgyrch ragbrofol Cwpan y Byd FIFA yn erbyn Awstria, gan ennill 2-1. Cafodd y gân ei chanu’n fyw hefyd gan Dafydd Iwan yng ngêm olaf yr ymgyrch a welodd Gymru’n cymhwyso ar gyfer Cwpan y Byd FIFA am y tro cyntaf ers 1958. Fe wnaeth Gareth Bale, capten Cymru arwain canu y chwaraewyr gyda Dafydd Iwan ar ôl y chwiban olaf. Dywedodd hyfforddwr tîm pêl-droed cenedlaethol Cymru, Rob Page am y gân, "Yma o Hyd, mae hynny'n anthem enfawr i ni nawr. Dechreuodd Chris Gunter hi. Fe wnaethon ni ei chwarae bob dydd cyn hyfforddi, ac mae hynny'n rhywbeth sydd gennym ni nawr fel ein hanthem. Mae'n rhan fawr o'r hyn rydyn ni amdano. Mae'r gân yn deimladwy iawn i'r hyn rydyn ni i gyd yn ei gylch. Gallwn ni i gyd uniaethu â hi. Rydyn ni i gyd yn Gymry angerddol sy'n caru ein gwlad." Cyrrhaeddod y gân Rhif 1 yn siartiau iTunes unwaith eto ym Mehefin 2022 yn dilyn ymgyrch gan gefnogwyr pêl-droed Cymru.

Fe recordiwyd y fersiwn cyntaf o'r gân gan Dafydd Iwan, y cyfansoddwr.

Mae Rhydian Roberts ymhlith y rhai eraill sydd wedi perfformio a recordio'r gân.